Яли Камали архивиндяки «Короьлу» дастанынын


Qorqud mənqəbəsinin bəhs etdigi yerlər bizim



Yüklə 1,4 Mb.
səhifə28/54
tarix14.12.2023
ölçüsü1,4 Mb.
#179131
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   54
min Abid hmdov Azrbaycan turklrinin

Qorqud mənqəbəsinin bəhs etdigi yerlər bizim
məmləkətimizdir
Qorqud kitabındakı bütün vaqiələr tamamilə bizim ləhcə­mizin yayıldığı yerlərdə olmuşdur. Əsərdə zikr edilən yer adları bunlardır: “Aladağ, Qazılıq dağ, Bayburd hasarı, Mərdin qələsi, Tatyan qələsi, Ağsaqa qələsi, Unən qələsi, Qara dəniz sahilində Düzmürd qələsi, Əlincə qələsi, Dərəşam ucı, Tumanın qələsi, Aq hisar, Trabzon, Qan İqazə1, Gürcüstan ağzı, Gəncə, Bərdə, Kökcə dəniz, Dəmür Qapu (Dəmir Qapı), Dəmür Qapu Dərbəndi, Qərə Dərbənd (Qara Dərbənd).
Bu kəlmələrdən başqa yalnız bir yerdə “Rum ili” təbiri ilə “İstənbul” kəlməsinə təsadüf ediliyor ki, o da tamam bir heka­yə­tin vaqe olduğu yerlərdə degil, yalnız hədiyyə almaq üçün gedi­ləcək yer olaraq göstəriliyor ki, Rum eli əcəmlərin “Diyari-Rum”un­dan başqa bir şey degildir.
Bir də Türküstan kəlməsi keçiyor; o da, Qazana bir sifət ve­ri­lirkən qollanılır: “Bayandır xanın göyküsi, Tulu Qumun yav­ru­su, Türkistanın dirəqi, ümmət sayının aslanı, Qərə Çuğın qaplanı, Qonur atın ayası, Xan Uruzun babası, xanım Qazan” – (səhifə 60).
Yuxarıda saydığımız yer adları içində bəzi dağ və qələ adları indiki coğrafi xəritə üçün yabancı isə də, bir çoxları məlumdur: Bayburd və Mardin, Trabzon Anadolunun şərqindədir, Qorqud kitabında oğuzların “kafərlər” ilə olan müharibələri əsasında” Bay­burd və Trabzon yad edilməkdədir.
Anladılan hekayələrin mövzusu bu şəhərlərin Bizans impe­ratorluğunun hakimiyyəti altında olduğu zamanlarda tərtib edil­mişdir. Daha qəti olaraq göstərmək üçün bu şəhərlərin adlarını kitabın cümlələri ilə tutuq edəlim:
“Bazərganlar yaraq gördülər, gecə gündüz diməyüb yüridi­lər, nagah Parəsarın Bayburd hasarınə gəldilər məgər ol gün kafərlərin ağır günləridi, hər biri yeməkdə içməkdə idi, birini dəxi götürib qopuz çaldırərlərdi” (səhifə 50). Trabzon də böylə yad ediliyor: “Qanlı Qocə urı turdı ağ səqqəllu pir qocələr yanınə bu­raqdı, iç oğuzə girdi qız bulmadı, tolandı Tış Oğuzə girdi bul­ma­dı, tolandı Trabzona gəldi, məgər Trəbuzan təkurının (təkfurının) bir əzim görkəmlü məhbub qızı vardı” (səhifə 97).
Hekayələrdən məlum olduğuna görə oğuzlar Gürcüstandan hər yıl vergi alıyormış. Bir il gürcülər vergi yerinə bir at, bir qı­lınc, bir çomaq göndərmişlər. Oğuzların xanı Bayındır, bunları Bəkil adında bir qəhrəmana verərək “Oğuz elinə qaravul” gön­dərdi. O da Oğuzdan köç elədi, Bərdəyə, Gəncəyə varıb vətən tutdı, Toquz tümən Gürcistan ağzına varub qopdı, qarovulluğ eylədi, yad kafər gəlsə başın Oğuzə ərməğan göndərdi (səh.132)
“Ağam Qazan sası dinlü Gürcistan ağzında oturırsan ordun üstinə kimi qorsən?” (səhifə 22).
Dərbənd şəhəri də bir çox yerdə yad ediliyor. Bir fikir ver­mək üçün yalnız bir şəklini alıyoruz: “Bazərgan aydır, Yəkət-Yəkət, bəg Yəkət, sən bənim önəm əglə, sözüm dinlə, on altı ildir kim, Oğuz içindən getmiş idin, dan-danışuğ kafər malın Oğuz bəglərinə gətürər idin, Pasın Qərə Dərbənd ağzınə düşən vermiş idin, onun qalasın beş yüz kafiri üzərimizəqoyuldı. (səhifə 40).
Göstərdigimiz bu parçalardan anlaşılıyor ki, Qorqud kitabı­nın tərtibi əsnasında oğuzların yaşadığı yer bir tərəfdən sərhəddi-Bayburd Trabzon sahəsi; o bir tərəfdən Gürcüstan, Bərdə, Gəncə, Dəmir Qapu (Qara Dərbənddən (Dərbənd) keçən xətdir. Hekayə­dəki mövzulara görə oğuzların yalnız qərb və şimal sərhədləri məlum oluyor. Şərq və Cənub sərhədlərindən heç bəhs edilmiyor. Bununla bərabər “Kitab-i Dədə Qorqud”un bütün mövzularının bizim şərqli oğuz ləhcəsinin hakim olduğu yerlərdə vaqe olduğu açıq və qəti bir surətdə anlaşılıyor.
Bartold mövzuların əski Ermənistan yüksəkliklərində vaqe olduğunu qeyd ediyor; bu fikir qəbul edilə bildigi təqdirdə əski Ermənistan sərhədini Dərbəndə qədər göstərmək lazımdır. İnos­trantsevin də eyni fikri tədqiq etmədən təkrar etməsinə rəğmən əsərin mövzularına meydan olan yerlərin tamamilə dilimizin sər­hədləri içində olmasına, kitabın aşağıda təhlil edəcəyimiz dilinin mahiyyətini və Qorqudun Bayat qəbiləsindən olduğunu əlavə edərsək, əlimizdəki “Kitab-i Dədə Qorqud”un bizim ədəbiyyatı­mız məhsullarından ədd edilməsinə heç şübhə qalmaz1.



Yüklə 1,4 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   54




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin