Yangi O’zbekiston va demokratiya

Mavzu: “Yangi O’zbekiston va demokratiya”





Savol. Muhtaram Prezident, avvalo, gazetamiz uchun intervyu berishga rozilik bildirganingiz uchun Sizga minnatdorlik izhor etamiz.
Maʼlumki, keyingi besh yil davomida mamlakatimizda keng miqyosdagi demokratik oʻzgarishlar amalga oshirilmoqda. “Yangi Oʻzbekiston” degan tushuncha real voqelikka aylanmoqda. Siz davlat boshligʻi, ana shu ijtimoiy-siyosiy jarayonlarning tashabbuskori va ularning markazida turgan islohotchi rahbar sifatida bu yangilanishlarning mazmun-mohiyatini birinchi navbatda nimalarda koʻrasiz?
Javob. Avvalo shuni aytish kerakki, oʻz yurtida ozod va erkin hayot, adolatli jamiyat barpo etishdek ulkan maqsadni oʻz oldiga qoʻygan har qanday xalq, har qanday millat ogʻir, mashaqqatli va murakkab taraqqiyot yoʻlini bosib oʻtadi.
Kelajakka katta umid va ishonch bilan qarab, hamisha sabr-matonat bilan yashagan oʻzbek xalqi ham 1991-yil 31-avgustda muqaddas orzusiga erishdi – jonajon Vatanimiz oʻz davlat mustaqilligini qoʻlga kiritdi.
Nasib etsa, yana sanoqli kunlardan keyin ana shu qutlugʻ sananing 30 yilligini ulkan shodiyona sifatida keng nishonlaymiz.
Bu shonli bayram oldidan mamlakatimizda katta tayyorgarlik ishlari amalga oshirilmoqda. Joylarda keng koʻlamli bunyodkorlik va obodonlashtirish ishlari shiddat bilan olib borilmoqda. Jumladan, poytaxtimizga tutash 100 gektardan ortiq ulkan hududda “Yangi Oʻzbekiston” bogʻi hamda betakror Mustaqillik majmuasi jadal surʼatlar bilan bunyod etilmoqda. Nasib etsa, bu yil eng ulugʻ, eng aziz bayramimizni mana shu yangi maydonda oʻtkazamiz.
Hech shubhasiz, istiqlol yillarida yurtimizda yangi davlat va jamiyat qurish yoʻlida tarixiy ishlar amalga oshirildi, mard va olijanob xalqimizning bukilmas irodasi va ulkan salohiyati bilan katta marralar zabt etildi. Tarixan qisqa muddatda mamlakatimiz Konstitutsiyasi – Asosiy qonunimiz ishlab chiqildi va qabul qilindi. Vatanimiz suveren davlat sifatida jahon hamjamiyatidan munosib oʻrin egalladi. Oʻzbekistonda zamonaviy davlatchilik asoslari yaratilib, konstitutsiyaviy tuzumga asos solindi. Davlat hokimiyatining uchta mustaqil tarmogʻi – qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlari qaror topdi. Tom maʼnodagi konstitutsiyaviy davlat barpo etildi.
Oʻzbekiston Respublikasining suvereniteti va davlat mustaqilligini, sarhadlarimiz daxlsizligi, xalqimizning tinch-osoyishta hayoti hamda milliy manfaatlarimizni ishonchli himoya qilishga qodir boʻlgan Qurolli Kuchlar tashkil etildi. Milliy valyutamiz – soʻm joriy etildi va oltin-valyuta zaxiralarimiz shakllantirildi.
Qadimiy tariximiz, boy madaniy merosimiz, milliy-diniy qadriyatlarimiz, oʻzligimiz tiklandi.
Mana shunday unutilmas tarixiy jarayonlarda faol ishtirok etish nasib etganidan baxtiyorman.
Mustaqil taraqqiyot borasida erishgan ulkan yutuqlar bilan birga, yoʻlimiz ayrim xato va kamchiliklardan ham xoli boʻlmaganini ochiq aytish lozim. Mustabid tuzumdan voz kechib, demokratik jamiyat barpo etishga qaratilgan jarayonlar, murakkab va tahlikali davrning oʻzi turli muammo va vazifalarni oldimizga koʻndalang qoʻydi. Ularni muvaffaqiyatli hal etish uchun bilim va tajribamiz, iroda va qatʼiyatimiz baʼzan yetsa, baʼzida yetmagan holatlar ham boʻldi.
Shu bois mamlakatimiz taraqqiyotini yangi, yuksak bosqichga koʻtarish, buning uchun yangi islohotlarni amalga oshirish obyektiv zarurat, eng muhim strategik vazifaga aylandi.
Darvoqe, “yangi” degan soʻzning biz uchun alohida ahamiyati bor. Masalan, eng koʻhna bayramlarimizdan biri Navroʻz – Yangi kun deb atalishini esga olaylik. Ushbu qadimiy bayram bilan bogʻliq qadriyat va anʼanalar hayotimizga shu qadar singib ketganki, xalqimiz asrlar davomida, buyuk shoir va mutafakkir Alisher Navoiy aytganlaridek, “Har tuning qadr oʻlubon, har kuning boʻlsin Navroʻz!” degan ezgu tilaklar, pok niyatlar bilan yashab keladi.
Yoki oʻtgan asrning boshlarida yurtparvar, millatparvar bobolarimiz “jadidchilik”, yaʼni, yangilanish va erkinlik, adolat va tenglik, ilm-maʼrifat va milliy oʻzlikni anglash gʻoyalarini bayroq qilib, kurash maydoniga mardona chiqqanlarini barchamiz yaxshi bilamiz. Bu ulugʻ zotlarning maqsadi – jaholat va qoloqlik girdobida qolib kelayotgan Turkiston xalqini dunyoviy ilm-fan, ilgʻor kasb-hunarlar bilan qurollantirib, umumbashariy rivojlanish yoʻliga olib chiqishdan iborat edi.
Jadidlar tomonidan tashkil etilgan yangi usuldagi maktablar, teatr, kutubxona va muzeylar, gazeta va jurnallar, Turkiston farzandlarini chet ellarga oʻqishga yuborish maqsadida tuzilgan xayriya jamiyatlari xalqimizni necha asrlik gʻaflat uyqusidan uygʻotdi, milliy ozodlik harakati uchun beqiyos kuch berdi. Afsuski, yurtimizda bolsheviklar diktaturasi oʻrnatilgani, chor mustamlakachilik siyosati yangicha shaklda davom ettirilgani maʼrifatparvar bobolarimizga oʻz maqsad-muddaolarini toʻliq amalga oshirish imkonini bermadi. Lekin ularning ezgu orzu-niyatlari xalqimizning qon-qonida, tarixiy xotirasida saqlanib qoldi va hanuz yashamoqda, desak, ayni haqiqatni aytgan boʻlamiz.
Shu maʼnoda, bugungi kunda butun xalqimizning qalbidan chuqur joy olgan, umummilliy harakatga aylanib borayotgan “Yangi Oʻzbekiston” gʻoyasi zamirida ana shunday ulugʻ ajdodlarimiz, umuman olganda, milliy tariximizda Birinchi va Ikkinchi uygʻonish davrlariga asos solgan alloma bobolarimizning orzu-intilishlari va armonlari ham mujassam, desak, adashmagan boʻlamiz.
Insoniyat tarixi shundan dalolat beradiki, har qaysi xalq hayotidagi maʼnaviy uygʻonish jarayonlari milliy oʻzlikni anglashga olib keladi hamda mamlakatning iqtisodiy, madaniy taraqqiyotini yangi bosqichga koʻtaradi. Bunday ijtimoiy noyob hodisa “Renessans” – uygʻonish, qayta tiklanish, yuksalish deb atalishi barchamizga ayon.
Maʼlumki, bugungi Oʻzbekiston zamini qadimda ikki buyuk uygʻonish davriga – Birinchi (maʼrifiy – IX-XII asrlar) va Ikkinchi (Temuriylar – XIV-XV asrlar) Renessansga beshik boʻlgan. Bu – jahon ilm-fanida oʻz isbotini topgan va tan olingan tarixiy haqiqatdir.
Hozirgi vaqtda mamlakatimizda yana bir muhim Uygʻonish jarayoni kechmoqda. Shuning uchun “Yangi Oʻzbekiston” va “Uchinchi Renessans” soʻzlari hayotimizda oʻzaro uygʻun va hamohang boʻlib yangramoqda, xalqimizni ulugʻ maqsadlar sari ruhlantirmoqda.
Bugungi kunda Oʻzbekiston demokratik oʻzgarishlar, keng imkoniyatlar va amaliy ishlar mamlakatiga aylanib bormoqda. Aynan mana shu jarayon men uchun islohotlarimizning eng katta natijasidir. Chunki, maqsadning aniqligi – harakatlar samarasini taʼminlaydigan eng muhim mezondir.
Agar biz bundan besh yil oldin qabul qilgan Harakatlar strategiyasining tub mazmun-mohiyatini muxtasar ifoda etadigan boʻlsak, ushbu noyob hujjatda oʻz oldimizga Yangi Oʻzbekistonni barpo etish va Uchinchi Renessans poydevorini yaratishdek buyuk vazifalarni strategik maqsad qilib qoʻygan edik.
Taʼkidlash kerakki, Yangi Oʻzbekistonni barpo etish – bu shunchaki xohish-istak, subyektiv hodisa emas, balki tub tarixiy asoslarga ega boʻlgan, mamlakatimizdagi mavjud siyosiy-huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy, maʼnaviy-maʼrifiy vaziyatning oʻzi taqozo etayotgan, xalqimizning asriy intilishlariga mos, uning milliy manfaatlariga toʻla javob beradigan obyektiv zaruratdir.
Yangi Oʻzbekiston – demokratiya, inson huquq va erkinliklari borasida umumeʼtirof etilgan norma va prinsiplarga qatʼiy amal qilgan holda, jahon hamjamiyati bilan doʻstona hamkorlik tamoyillari asosida rivojlanadigan, pirovard maqsadi xalqimiz uchun erkin, obod va farovon hayot yaratib berishdan iborat boʻlgan davlatdir.
Oʻtgan tarixan qisqa davrda islohotlar tufayli erishgan natijalarimiz haqida uzoq gapirmoqchi emasman. Bu mavzuda mamlakatimiz hamda chet el ommaviy axborot vositalari orqali nufuzli davlat va siyosat arboblari, ekspert va tahlilchilarning fikrlari muntazam eʼlon qilib kelinmoqda.
Bunday xolis baholar barchamizni quvontiradi. Ayni vaqtda shuni taʼkidlashni istardimki, biz bu demokratik oʻzgarishlarni kimlargadir yoqish, maqtanish, turli reytinglarga kirish uchun emas, aksincha, demokratik jarayonlar oʻzimizga suv bilan havodek zarur boʻlgani uchun, xalqimiz, avvalambor, yosh avlodimizning bugungi hayoti va ertangi istiqbolini oʻylab, milliy manfaatlarimiz yoʻlida amalga oshirmoqdamiz.
Biz – Oʻzbekiston fuqarolari jamiyatimizning siyosiy-huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy qiyofasi shiddat bilan oʻzgarib, hayotimizda yangicha munosabatlar, yangi imkoniyat va qadriyatlar shakllanayotganini hammadan ham koʻproq his etmoqdamiz. Ayniqsa, “inson huquq va erkinliklari”, “qonun ustuvorligi”, “ochiqlik va oshkoralik”, “soʻz erkinligi”, “din va eʼtiqod erkinligi”, “jamoatchilik nazorati”, “gender tenglik”, “xususiy mulk daxlsizligi”, “iqtisodiy faoliyat erkinligi” singari fundamental demokratik tushunchalar va hayotiy koʻnikmalar hozirgi vaqtda real voqelikka aylanib borayotgani eʼtiborlidir.
Bir haqiqatni ochiq tan olishimiz lozim: vaqt oʻtishi bilan islohot jarayonlari tobora kengayib bormoqda, shiddatli zamon oldimizga yana-da ulkan vazifalarni qoʻymoqda. Hayotning oʻzi bizni koʻp narsaga oʻrgatmoqda. Shu sababli biz doimiy izlanishdamiz. Izlanish bor joyda yutuqlar bilan birga kamchilik va nuqsonlar ham boʻlishi tabiiydir.
Eng asosiysi, “Harakatda – barakat” deganlaridek, biz eng qiyin bosqichdan oʻtdik, yaʼni, yoʻlimizni aniq belgilab, katta ishlarni boshladik. Endi hamma gap islohotlar yoʻlini qatʼiyat bilan davom ettirish va mantiqiy yakuniga yetkazishda. Bu albatta oson emas, ammo biz bunga qodirmiz. Muhimi, keyingi yillarda bunday ulkan va murakkab vazifani amalga oshirish uchun yetarli siyosiy-huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy, tashkiliy-institutsional zamin yaratildi.
Savol. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan siyosiy-huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy, maʼnaviy-maʼrifiy islohotlar jarayonida “Xalq davlat idoralariga emas, davlat idoralari xalqimizga xizmat qilishi kerak” degan muhim konstitutsiyaviy tamoyilni joriy etishga ustuvor ahamiyat berilmoqda. Buning sababi nimada?
Javob. Men koʻp yillar davlat boshqaruvining eng quyi boʻgʻinidan boshlab, oʻrta va eng yuqori pogʻonagacha – barcha bosqichlarda masʼul lavozimlarda ishlaganman, Oliy Majlis deputati ham boʻlganman. Shuning uchun ham eski boshqaruv tizimining barcha nuqson va kamchiliklarini, aholini qiynayotgan dardu muammolarni quyi boʻgʻindan boshlab, ich-ichidan, boshqalardan koʻproq bilaman, deb toʻliq ishonch bilan ayta olaman.
Buyuk Amir Temur bobomizning Shahrisabzdagi Oqsaroy qarorgohi peshtoqiga bitilgan “Adolat – davlatning asosi va rahbarlar shioridir” degan hikmatli soʻzlarida juda chuqur maʼno bor.
Maʼlumki, ajdodlarimiz azaldan “Zulm qilma, insofli boʻl, xalq uchun adolat qoʻrgʻonini bunyod et”, deb yosh avlodga yoʻl-yoʻriq koʻrsatganlar. Biz ham sud-huquq tizimini isloh etishda ana shunday sodda va hayotiy talablardan kelib chiqdik. Xususan, “Sudyaning ongida – adolat, tilida – haqiqat, dilida – poklik boʻlishi kerak” degan gʻoyani ilgari surdik va amalga oshirishni boshladik.
Shu oʻrinda mamlakatimizda davlat va hokimiyat idoralari uzoq vaqt davomida xalq hayotidan uzilib qolganini qayd etish lozim.
Siyosiy-huquqiy nuqtayi nazardan davlatga “xalq xohish-irodasini ifoda etadigan organ” deb taʼrif beriladi. Davlatni kim shakllantiradi? Xalq va uning muxtor vakillari. Binobarin, davlat va uning organlari avvalo kimga xizmat qilishi kerak? Albatta, xalqqa, turli mansab egalariga ovoz bergan va ishonch bildirgan fuqarolarga.
Shu maʼnoda, xalqimiz davlat xizmatidan rozi boʻlishga har tomonlama haqli va munosibdir.
Ana shunday tamoyillar asosiga qurilgan davlat hokimiyatigina tom maʼnoda xalqchil, demokratik hokimiyat hisoblanadi. Bunday davlat va jamiyatning siyosiy-huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy va maʼnaviy-maʼrifiy ildizlari mustahkam va baquvvat boʻladi. Shu sababdan biz xalqimizning ogʻirini yengil qilish, uning muammolarini vaqtida va samarali yechish, odamlarimizning hayot darajasi va sifatini yaxshilashni barcha islohotlarimizning bosh maqsadi etib belgiladik.
Men davlat rahbari sifatida faoliyat boshlagan 2017-yilga mamlakatimizda “Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili”, deb nom berganimiz zamirida ham aynan shunday intilish va harakatlarimiz mujassam ekanini anglash qiyin emas, deb oʻylayman.
Albatta, biz eski tizimni batamom oʻzgartirib, oʻz oldimizga qoʻygan maqsadga toʻliq erishdik, deb aytishga hali erta. Takror aytaman, biz har kuni izlanishdamiz. Bu yoʻlda dastlabki qadamlarni qoʻymoqdamiz, xolos. Lekin “Bu oʻzgarishlar – vaqtinchalik kampaniya, oʻtadi-ketadi”, deganlar yanglishadi. Bu – Prezident va uning komandasi uzoqni koʻzlab yuritayotgan pragmatik xalqchil siyosatning eng ustuvor yoʻnalishlaridan biri va uni xalqimiz bilan birgalikda albatta oxirigacha olib boramiz, hech qachon ortga qaytmaymiz.
Bugungi kunda biz erishgan eng muhim natija ham aslida shu – demokratik islohotlarimiz ortga qaytmaydigan tus oldi.
Mamlakatimizda davlat organlari faoliyatida ochiqlik va oshkoralik tobora kengayib bormoqda. Senator va deputatlar, vazir va hokimlar, barcha boʻgʻindagi mansabdor shaxslar fuqarolar bilan yuzma-yuz uchrashib, ularning dardu tashvishlari bilan qogʻozda emas, amalda jiddiy shugʻullanmoqda. Yaʼni, avvalambor, davlat organlari xalq uchun, har bir fuqaro uchun ochilib, ular bilan faol muloqot olib bormoqda.
Biz hayotimizda majburiy mehnat, xususan, bolalar mehnati, ishsizlik, kambagʻallik, korrupsiya, aholini uy-joy bilan taʼminlash, taʼlim va tibbiyot bilan bogʻliq muammolar mavjudligini ochiq tan olib, ularni keng jamoatchiligimiz bilan birgalikda bartaraf etmoqdamiz.
Bugun odamlarda adolatga, haqiqatga ishonch paydo boʻlmoqda. Ular turli darajadagi rahbar va mansabdorlarning ish faoliyatiga xolisona baho bermoqda, kamchiliklarni oshkora tanqid qilmoqda. Milliy taraqqiyotimiz uchun bu juda muhim ahamiyatga ega. Chunki, atoqli shoirimiz Erkin Vohidov aytganidek, “Yaxshidir achchiq haqiqat, lek shirin yolgʻon yomon”.
Bugun odamlar uygʻonmoqda, jamiyat uygʻonmoqda. Maʼnaviy uygʻoq jamiyat – bu, hech shubhasiz, qudratli kuchdir.
Oʻzingiz ayting, atigi bir necha yil oldin bunday natijalarni tasavvur qilish mumkinmidi? Yoʻq, albatta. Shuning uchun bugungi Oʻzbekiston – kechagi Oʻzbekiston emas, bugungi xalqimiz ham kechagi xalq emas, deb aytishga barcha asoslarimiz bor.
Ayni paytda yana bir haqiqatni unutmasligimiz lozim: bugungi Oʻzbekiston – bu hali tom maʼnodagi, biz orzu qilayotgan, intilayotgan Yangi Oʻzbekiston emas. Hali bu marraga yetish uchun oldimizda juda olis va mashaqqatli yoʻl turibdi. Yoʻlimiz shu paytgacha oson boʻlgani yoʻq, bundan keyin ham oson boʻlmaydi. Lekin biz dadil oldinga borishdan, kerak boʻlsa, kutilmagan, ammo pirovard natijasi samarali va xalqimiz manfaatlariga javob beradigan noanʼanaviy qarorlar qabul qilishdan choʻchimasligimiz zarur.
Mana, soʻnggi paytda koʻpgina masalalarda, jumladan, “propiska”, xorijga chiqish uchun “stiker”, majburiy mehnat, paxta va gʻallaga davlat buyurtmasini belgilash kabi eski tartiblardan mutlaqo voz kechish boʻyicha gʻoyat muhim qarorlar qabul qildik.
Sodda qilib, jaydari tilda aytadigan boʻlsak, bu bilan osmon uzilib, yerga tushgani yoʻq. Aksincha, byurokratiya, vazifani suiisteʼmol qilish, tamagirlik koʻrinishlari kamayib, jamiyatimiz hayoti erkinlashdi, odamlar yengil nafas ola boshladi. Xalqimiz ham, dunyo jamoatchiligi ham bu qadamlarimizni ijobiy baholamoqda.
Yangi Oʻzbekiston – bu, avvalo, yangicha iqtisodiy munosabatlar, yangicha iqtisodiy dunyoqarash demakdir. Shu bois mamlakatimiz iqtisodiy tizimi toʻliq qayta qurilmoqda, qanchalik ogʻir boʻlmasin, bozor mexanizmlarini amalda joriy etishni boshladik.
Hozirgi vaqtda elektron kartochkadagi pullarni bankomatlar orqali naqd pulga aylantirish, milliy valyuta kursining “qora bozor”da – bir xil, banklarda esa boshqacha boʻlishi, xorijiy valyutalarni sotib olish, fuqarolikka ega boʻlish, Oʻzbekistonning istalgan hududidan uy-joy va mol-mulk sotib olish hamda ularni roʻyxatga qoʻyish bilan bogʻliq muammolar tarixda qoldi.
Islohotlar aholining barcha qatlamlari manfaatlariga ijobiy taʼsir koʻrsatmoqda: tadbirkorlar oʻz biznesini rivojlantirish uchun erkinlik va yangi-yangi imkoniyatlarga ega boʻlmoqda, dehqon va fermerlar, klaster xoʻjaliklari oʻzlari yetishtirgan hosilning haqiqiy egasiga aylanmoqda. Holbuki, sobiq mustabid tuzum davrida “tepa”dan buyruq boʻlmasa, bir qadam bosishga ham haqqimiz yoʻq edi. Ahvol shu darajaga yetib borgan ediki, uyimizning tomigacha paxta ekdik, lekin kosamiz oqarmadi. Maktab bolalarini ham paxtaga haydadik. Sevimli shoirimiz Abdulla Oripov oʻz davrida chuqur dard va iztirob bilan “Million egatlarga sochilgan oʻzbek”, deb yozganidek, yuz yil egilib paxta terdik.
Yaqin-yaqingacha har yili taxminan 6-7 million odam paxta terimiga majburan safarbar etilardi. Mana, uch yildan buyon ular bu mashaqqatdan qutuldi. Qanchalik qiyin boʻlmasin, bu sohada biz bozor iqtisodiyotining sinalgan va samarali usullarini, jumladan, klaster tizimini joriy etdik. Klasterlar yordamida gektaridan paxta boʻyicha – 50 sentner, gʻalla boʻyicha 100 sentnerdan hosil olishni koʻzlayapmiz va bu marralarga albatta erishamiz.
Afsuski, mamlakatimizda tezlik bilan hal etish kerak boʻlgan oʻtkir muammolar boshqa sohalarda ham yigʻilib qolgan edi. Hammasi joyida, degan kayfiyat bilan ularni bilib – bilmaganga, koʻrib – koʻrmaganga olib, gʻaflat uyqusiga botib yuraverish ham mumkin edi. Lekin bu oʻzimizga, xalqimizga, kelajakka nisbatan xiyonat boʻlardi.
Ochiq aytmoqchiman: mening tabiatim bunday soxta hayotni mutlaqo qabul qilolmaydi. Xalqimiz menga ishonch bildirdi, ana shu yuksak ishonchni oqlash, el-yurtimizga munosib hayot sharoitini yaratib berish – men uchun hayotimning maʼno-mazmunidir. Men millionlab insonlarning taqdiri uchun masʼuliyatni zimmamga olgan ekanman, islohotlar borasida boshqacha yoʻl tutishim, hammasini avvalgidek qoldirishim aslo mumkin emas.
Takror aytaman: oldimizda turgan ishlarning barchasini oʻzimiz, oʻz kuchimiz bilan qilishimiz kerak, hech kim chetdan kelib biz uchun bironta muammoni hal qilib bermaydi.
Savol. Mamlakatimiz taraqqiyotining hozirgi bosqichida oldimizda turgan eng ustuvor vazifalar nimalardan iborat?
Javob. Oʻtgan yil dekabr oyida Oliy Majlisga yoʻllangan Murojaatnomada bu haqda atroflicha toʻxtalib oʻtgan edim. Shu bois savolingizga qisqacha javob bermoqchiman.
Birinchi ustuvor vazifa: ijtimoiy siyosat mamlakatimizda davlat siyosatining eng muhim ustuvor yoʻnalishlaridan biri boʻlib kelgan, hozir ham shunday va kelgusida ham shunday boʻlib qoladi.
Bugungi kunda xalq farovonligini, odamlarning hayot darajasini har tomonlama oshirish, buning uchun yangi ish oʻrinlari, daromad manbalarini yaratish, kambagʻallikni qisqartirish, qishloq va shaharlarimizni obod qilish iqtisodiy strategiyamizning eng muhim yoʻnalishlari hisoblanadi.
Yurtimizda ijtimoiy muammolarni hal etishning mutlaqo yangi va oʻziga xos tizimi yaratildi. Siz, jurnalistlar, bundan albatta yaxshi xabardorsiz. Keyingi paytda “temir daftar”, “ayollar daftari”, “yoshlar daftari”, “mahallabay” va “xonadonbay” ishlash usullari aynan shu maqsadda joriy etilmoqda. Shu asosda muammoga oid mavhum koʻrsatkichlar emas, balki yordam va koʻmakka muhtoj har bir oila va fuqaroning, xotin-qizlar, yoshlarning muammolari oʻz joyida aniq oʻrganilmoqda, ular vaqtida va samarali hal etilmoqda.
Keksalar, nogironlar, ogʻir ahvolga tushib qolgan insonlarni qoʻllab-quvvatlash, ularga mehr va muruvvat koʻrsatish kabi ezgu anʼanalar bugungi kunda yangicha maʼno-mazmun, amaliy harakatlar bilan boyib, takomillashib bormoqda. Bu borada, ayniqsa, “Obod qishloq”, “Obod mahalla”, “Besh muhim tashabbus”, “Har bir oila – tadbirkor”, “Yoshlar – kelajagimiz” kabi dasturlar oʻz ijobiy natijasini bermoqda.
Birgina “Obod qishloq” va “Obod mahalla” dasturlari doirasida 2021-yilda barcha shahar va tumanlardagi jami 7 ming 794 ta qishloq va mahallada umumiy qiymati 20,8 trillion soʻmlik qurilish, taʼmirlash va obodonlashtirish ishlari amalga oshirilmoqda. Taʼkidlash kerakki, milliy tariximizda qishloq va mahallalarimizni obodonlashtirishga hech qachon bunchalik katta mablagʻ ajratilmagan, eng muhimi, ularning rivojiga bu qadar jiddiy eʼtibor berilmagan.
Ana shunday keng koʻlamli ishlarni amalga oshirish uchun rahbarlar qulay va shinam kabinetlardan chiqib, bevosita pastga, mahalla darajasiga tushib ishlamoqda.
Ijtimoiy qoʻllab-quvvatlashning aniq manzilli xususiyatga ega ekani har bir muhtoj insonga uning real ehtiyojini hisobga olgan holda yordam koʻrsatish imkonini bermoqda. Bunda ushbu toifaga mansub hech bir inson eʼtibordan chetda qolmasligiga alohida ahamiyat qaratmoqdamiz.
Taklif va tashabbuslar ilgarigidek faqat “tepa”dan emas, balki koʻproq quyidan boʻlmoqda. Ularni amalga oshirishda esa quyi, oʻrta va yuqori boʻgʻindagi davlat boshqaruv idoralarining samarali hamkorligi ish bermoqda. Shu asosda jamiyatimizning ijtimoiy manzarasi butunlay oʻzgarmoqda, samarali boshqaruvning natijadorligi oshmoqda, eng muhimi, odamlarning hayotga, mehnatga, oʻzining taqdiri va ertangi kunga ishonchi ortmoqda.
Men bunday oʻzgarishlarni jamiyat taraqqiyotining eng asosiy sifat koʻrsatkichlari, deb hisoblayman.
Albatta, ijtimoiy himoya tizimidagi ayrim kamchilik va nuqsonlar saqlanib qolmoqda. Biz ularni bosqichma-bosqich bartaraf etamiz, ushbu tizimni takomillashtirib, yaxshi natija beradigan, jamiyatdagi barcha sogʻlom kuchlarni shu maqsad atrofida birlashtiradigan darajaga yetkazamiz.
Muhtoj fuqarolarni toʻgʻridan-toʻgʻri, aniq maqsad bilan moddiy qoʻllab-quvvatlashga qaratilgan tizimli chora-tadbirlarni amalga oshirishda asosiy eʼtibor aholining kam taʼminlangan qatlamlariga dotatsiya berish emas, balki ularga daromad topish uchun zarur sharoit va imkoniyatlar tugʻdirishga qaratilmoqda.
Ikkinchi ustuvor vazifa: iqtisodiy taraqqiyot sohasida oʻsish nuqtalarini aniqlash va ularga alohida ahamiyat qaratish, shu tariqa Yangi Oʻzbekiston iqtisodiyotining raqobatbardoshligini oshirish muhim rol oʻynaydi.
Masalan, biz uchun oʻta muhim boʻlgan toʻqimachilik tarmogʻini olaylik. Korxonalarimiz bu sohada paxtani yetishtirishdan boshlab uni chuqur qayta ishlashgacha, yakuniy mahsulot ishlab chiqarishga qadar boʻlgan barcha texnologik jarayonlarni puxta oʻzlashtirib, eksport va foyda hajmini bir necha barobar oshirgan taqdirdagina mazkur yoʻnalishda yetakchi mamlakatlarning ishlab chiqaruvchilari bilan raqobatlasha olishi mumkin.
Ona zaminimiz bagʻridagi boy xomashyo va qazilma boyliklarni el-yurtimiz manfaatlari yoʻlida ishlatish maqsadida yuqori samarali, zamonaviy texnologiyalarga asoslangan ishlab chiqarish quvvatlari barpo etilmoqda. Shu boradagi saʼy-harakatlarimiz tufayli keyingi yillarda Qandim gazni qayta ishlash kompleksi, Toshkent metallurgiya zavodi kabi yirik va noyob obyektlar ishga tushirildi, Navoiy kon-metallurgiya majmuasi hamda Oʻzbekiston metallurgiya kombinatining ishlab chiqarish quvvatlari kengaytirildi. Ana shu ishlarimizning davomi sifatida yaqinda yetakchi xorijiy kompaniyalar bilan hamkorlikda loyiha qiymati 2 milliard AQSH dollariga teng boʻlgan Olmaliq kon-metallurgiya kombinatining yangi mis boyitish fabrikasi qurilishi boshlanganidan xabaringiz bor.
Biz iqtisodiyotimizni modernizatsiya va diversifikatsiya qilishda alohida ahamiyatga ega boʻlgan xususiylashtirish jarayonida faqat davlat korxonalarini sotish emas, balki ularning raqobatdoshligini oshirish, iqtisodiy sohadagi milliy manfaatlarimizni mustahkamlashga xizmat qiladigan mutlaqo yangi yondashuvlarni qoʻllashga ustuvor ahamiyat bermoqdamiz. Davlat aktivlarini sotishda shaffoflik va samaradorlikni, keng jamoatchilik ishtirokini taʼminlaydigan kafolatlarni yaratish ayniqsa oʻta muhimdir.
Uchinchi ustuvor vazifa: biz hozirgi global pandemiya davrida aholi sogʻligini muhofaza qilish, jumladan, tadbirkorlarni oʻz muammolari girdobiga tashlab qoʻymaslikni asosiy maqsadlarimizdan biri sifatida koʻramiz. Chunki har bir tadbirkorlik tuzilmasi ortida qancha-qancha insonlarning ish oʻrni, oilalarning daromadi, bugungi va ertangi taqdiri turibdi.
Yangi Oʻzbekistonda kichik va xususiy biznes subyektlari soni keyingi paytda ikki barobar koʻpaydi, ushbu tarmoqdagi 50 foizdan ziyod korxonalar faqat keyingi uch yilda tashkil etilgan. Bu esa mamlakatimizda muhim ijtimoiy qatlam – oʻrta sinfning kuchayishi uchun puxta zamin boʻlmoqda.
Shuning uchun ham biznesni qoʻllab-quvvatlash, tadbirkorlik va xususiy mulkni himoya qilish barcha iqtisodiy islohotlarning bosh masalasi boʻlib qolmoqda. Tadbirkorlar ularni qoʻllab-quvvatlash haqidagi chiroyli soʻzlarni koʻp eshitgan, endi bu gaplarning amaliy taʼsiri va natijasini oʻz kundalik faoliyatida his etishi kerak.
Biznes ahli haqida faqat soliqlarni toʻlash va tekshirishlar paytida eslaydigan zamonlar oʻtib boʻldi. Shu nuqtayi nazardan, soliq qonunchiligini maqbullashtirish borasida biz ancha ish qildik, lekin hali oldimizda yana-da katta vazifalar turibdi va biz ularni albatta amalga oshiramiz.
Ayrim mahalliy hokimiyat organlari tomonidan tadbirkorlar ishiga aralashish, “telefon huquqi”dan foydalanib, ularga tazyiq oʻtkazish holatlari uchrab turgani ham bor gap. Biz bunday muammolarga uzil-kesil nuqta qoʻyish ustida ishlayapmiz. Agar biz tadbirkorlarni qoʻllab-quvvatlamasak, ularga sharoit yaratib bermasak, xususiy korxonalar sonini koʻpaytirmasak, shahar va tumanlarning mahalliy byudjeti nochor ahvolda qolaveradi.
Barchamiz bir haqiqatni chuqur anglab olishimiz kerak: tadbirkorlik faoliyatini qoʻllab-quvvatlash – fuqarolar, xalqimiz farovonligini oshirishning eng samarali yoʻli, Yangi Oʻzbekistonni barpo etishning pirovard maqsadidir.
Bu sohadagi mavjud kamchilik va nuqsonlarni hal etishda mamlakatimiz hayotini yana-da erkinlashtirish, ochiqlik va oshkoralik muhitini, jamoatchilik nazoratini kengaytirish muhim rol oʻynaydi, deb ishonaman.
Toʻrtinchi ustuvor vazifa: pandemiya qishloq xoʻjaligida tub oʻzgarishlar amalga oshirilayotgan davrga toʻgʻri keldi. Bu davr oziq-ovqat xavfsizligini taʼminlash, agrar sektorni zamon talablari asosida rivojlantirish butun insoniyat, jumladan, biz uchun ham eng dolzarb vazifaga aylanib borayotganini yaqqol tasdiqladi.
Mamlakatimiz qishloq xoʻjaligi boʻyicha ulkan salohiyatga, qadimiy tajriba va boy anʼanalarga ega. Ammo uzoq vaqt mobaynida ushbu tarmoqda bozor iqtisodiyotiga xos yondashuv va moddiy ragʻbatlantirish mexanizmlari joriy etilmadi, uni rivojlantirishga mablagʻ va ilmiy innovatsiyalar yetarlicha jalb qilinmadi. Oqibatda yerning madori quridi, tuproq unumdorligi pasaydi.
Tasavvur qiling, mustaqillik davrida, yaʼni, keyingi 30 yilda Oʻzbekiston aholisi 15 million nafarga koʻpaydi. Bu oʻrtacha bir mamlakat aholisi, demakdir. Qolaversa, vaqt oʻtishi, hayot oʻzgarishi bilan odamlarning isteʼmol talabi va ehtiyojlari ham muttasil ortib bormoqda. Yerimiz, suvimiz esa koʻpaymasligi tabiiy, albatta. Bunday resurslar nafaqat bizda, butun dunyoda cheklangan. Binobarin, biz endi aqlimizni, intellektual salohiyatimizni, bilim va tajribamizni oshirishimiz, aynan ana shu omillarni iqtisodiy oʻsish nuqtalari va resurs manbalariga aylantirishimiz shart.
Bu nimaning hisobidan boʻladi? Albatta, bunga bilim va tajriba, tinimsiz oʻqib-oʻrganish, izlanish, yangilikka intilish, yuqori texnologiyalarni joriy etish, islohotlarni samarali olib borish hisobidan erishish mumkin.
Shu sababli biz agrar sektorni yalpi va tizimli transformatsiya qilishni boshladik. Ushbu sohani iqtisodiyotning asosiy drayverlaridan biriga aylantirish – bosh maqsadimizdir. Shu maqsadda 2020-2030-yillarga moʻljallab ishlab chiqilgan Qishloq xoʻjaligini rivojlantirish strategiyasida tarmoqni rivojlantirish borasidagi asosiy vazifalar aniq-ravshan belgilab qoʻyildi. Xususan, qishloq xoʻjaligi, oziq-ovqat sektori va qishloqlarni yaqin oʻn yilda jadal taraqqiy ettirish rejasi koʻzda tutildi.
Agrar sohada ishlarni butunlay yangi asosda tashkil etish orqali tarmoqning samaradorligi va raqobatdoshligini oshirish, ushbu yoʻnalishda minglab yangi ish oʻrinlari yaratish va qishloq joylarda odamlarning hayot darajasini yuksaltirish sari muhim qadamlar qoʻyilmoqda.
Beshinchi ustuvor vazifa: pandemiya davrida xalqimizning sogʻligi va hayotini asrash biz uchun eng muhim vazifa boʻlib qolmoqda. Shu maqsadda 2021-yil uchun davlat byudjetida 3 trillion soʻm zaxira shakllantirildi. Ushbu mablagʻ hisobidan tibbiyot sohasida koʻpgina chora-tadbirlar, jumladan, aholini koronavirusga qarshi emlash tadbirlari amalga oshirilmoqda.
Barcha tibbiyot muassasalarida masofaviy xizmatlarni koʻpaytirish, poliklinika va kasalxonalarni elektron ish yuritishga oʻtkazish, respublika ixtisoslashgan tibbiyot markazlari va ularning filiallari oʻrtasida telemeditsina xizmatini yoʻlga qoʻyib, diagnostika va davolash uchun joylardagi imkoniyatlarni yana-da kengaytirishga alohida eʼtibor qaratilmoqda.
Tibbiyotning birlamchi boʻgʻinini kuchaytirish, ayniqsa, qishloq va mahallalarda tibbiy xizmatni sifat jihatidan yangi bosqichga koʻtarish choralari koʻrilmoqda. Jumladan, birlamchi boʻgʻinda umumiy amaliyot shifokori shtat birligi oʻrniga oilaviy shifokor va unga yordamchi sifatida 5 nafar oʻrta tibbiyot xodimidan iborat “tibbiy brigadalar” tashkil etilmoqda.
Mamlakatimizda xususiy tibbiy klinikalar ochishga keng imkoniyatlar yaratib berilayotganiga qaramasdan, joylarda gemodializ, tibbiy diagnostika va reabilitatsiya xizmatlari boʻyicha shifoxonalar yetishmayapti. Shuning uchun davlat-xususiy sheriklik asosidagi loyihalarni koʻpaytirish, 170 ta tuman va shahar tibbiyot birlashmasini kompyuter tomograflari bilan taʼminlash, ulardan foydalanish boʻyicha xodimlar malakasini oshirishga qaratilgan amaliy ishlar boshlandi.
Tibbiyotdagi yana bir murakkab muammo – yuqori malakali kadrlar yetishmasligidir. Shu bois yangi oʻquv yilidan boshlab klinik ordinaturaning qabul kvotasi ikki barobar oshiriladi. Viloyat hokimliklari oʻz hududi uchun zarur boʻlgan ana shunday mutaxassis-shifokorlarni tayyorlashga mahalliy byudjetdan grantlar ajratadi.
Mamlakatimizda inson aʼzolarini transplantatsiya qilish boʻyicha qonuniy asoslarni ishlab chiqishni boshladik. Bu borada normativ-huquqiy bazaning mavjud emasligi tufayli ilgari, donorlik qiluvchi shaxs bemorning yaqin qarindoshi boʻlmasa, transplantatsiya uchun ruxsat berilmas edi. Koʻpchilik fuqarolarimiz bunday tibbiy operatsiyani chet elda oʻtkazar, xorijga borishga qurbi yetmaganlar esa chorasiz ahvolda qolar edi.