Yaradıcı heyət: Şahin Zülfüqarov
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında
Yüklə 0,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 65
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Yol-nəqliyyat hadisələrinin sayı regionlar üzrə 1996
1987 1985 2196 2311
2388 3179
3197 Avtomaqistral yollarda 579 582
975 741
837 868
1035 712
Yaşayış məntəqələrində 1416
1405 1010 1455 1474
1520 2144
2485 Yaşayış məntəqələrindən kənarda 1 -
- - - - -
zamanı ölüm halları Miqdarı 554 596
559 642
724 811
1065 1027
Yaş qrupları üzrə 9 yaşdan kiçik 48 41
48 58
58 53
55 56 10-14 29 31
28 31
31 35
49 36 15-17 14 10
16 22
22 18
24 19 18-20 13 19
23 17
18 21
45 44 21-24 27 34
29 40
64 56
88 96 25-64 390 424
340 409
451 540
668 662
65 və daha çox 33
37 75
65 80
88 136
112 Yaralananların miqdarı 2316
2199 2228 2486 2691
2766 3668
3606 Yaş qrupları üzrə 9 yaşdan kiçik 166
152 139
148 125
106 140
113 10-14
106 107
130 104
127 125
157 154
15-17 63
76 73
87 110
97 139
146 18-20
104 81
100 155
138 147
214 221
21-24 209
159 221
277 249
321 453
440 25-64
1581 1510 1467 1595 1826 1836
2388 2349
65 və daha çox 87
114 98
120 116
134 177
183
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 66
SAĞLAMLIQ 6.1 Narkotiklər Bütün dünyada narkotik vasitələrin istehlakçılarının gəncləşməsi meyli mövcuddur. Statistik məlumatlara görə əvvəllər Azərbaycanda narkotik vasitələrdən 22 yaşdan yuxarı olan şəxslər istifadə edirdilərsə, hal-hazırda yaş göstəricisi 17-ə enmişdir. Səhiyyə nazirliyinin son məlumatlarına görə, Azərbaycanda 18 000 narkoman qeydə alınmışdır. Lakin bu rəqəm reallığı əks etdirmir. Ekspertlərin rəyinə görə həqiqətdə bu rəqəmi 10-a vurmaq lazımdır. İstifadə Gənclər arasında narkomaniyanın yayılması problemi Şərqdən Qərbə tranzit yollarının mərkəzində yerləşmiş Azərbaycan üçün də aktualdır.
Bu dioqrammada 2000-2005-ci illər ərzində qeydiyyata alınmış narkoasılı xəstələrin sayı göstərilmişdir. Narkoasılı xəstələrin əksəriyyəti (70%-ə yaxını) 20-35 yaş arasında olan şəxslərdir. DSK-nın məlumatına əsasən, yalnız 2006-cı il ərzində 18-34 yaş həddlərində 2 027 narkoasılı şəxs qeydiyyata alınmışdır ki, bunlardan da 44-ü qadınlardır. 2006-cı ilin 1 yanvarına respublikada 17 714 xəstə qeydə alınmışdır ki, onlardan da 12 708-i dispanserdə qeydə alınmış 5 006-sı isə profilaktik qeydiyyata düşmüşdür. Bu iki qeydiyyat arasında fərq ondan ibarətdir ki, profilaktik qeydiyyatda dayanan şəxslər yüngül narkotiklər qəbul edir, onların narkoman stajı azdır və onlar intensiv stasionar müalicə kursunu artıq başa vurmuşdurlar. dispanser qeydiyyatında profilaktik qeydiyyatda ümumiyyətlə qeydiyyatda olan Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 67 Qara bazarda narkotik vasitələrin mövcudluğu son on il ərzində narkomanların və narkoasılı şəxslərin gəncləşməsi prosesini sürətləndirmişdir. Cənubi Qafqazda narkotiklərə qarşı mübarizə üzrə Proqramın (SCAD/ UNDP) və «Antinarkotizm» Beynəlxalq elmi anolitik mərkəzinin (yerli QHT) keçirdikləri müxtəlif tədqiqatlara əsasən tələbələr arasında narkotiklərdən istifadə meylləri artmaqda davam edir. Ənənəvi narkotiklərlə yanaşı (kanaboidlər və opiatlar) amfetaminlərin və qalüsinagenlərin istehlak həcmi də artır. Əsasən gənclər, o cümlədən də tələbələr arasında polinarkomaniya üstünlük təşkil edir. Aşağıdakı narkotiklər daha populyardırlar:
Kanabioidlər Opiatlar Amfetominlər, Qalüsinogenlər
marixuana (anaşa), haşiş. Tiryək (emal edilməmiş), Heroin Ekstazi, LSD Yayılması Çox tanınmış - kütləvi Maddi cəhətdən təmin olunmuş şəxslər arasında daha populyardır çox az miqdarda olması populyar olmamasına gətirib çıxarır.
əyləncə üçün istifadə olunan əsas narkotik. ənənəviliyi onun populyar olmasına gətirib çıxarır İstifadə etmənin əsas motivi – asılılıqdır İstifadə etmənin əsas motivi – maraq, cəlb olunma, gənclər subqrupuna daxil olmaq istəyi, əyləncə Əldə olunması Bazarda asanlıqla tapılır və çətinliksiz əldə etmək olar, xüsusiylə də mar- ixuana yabanı halda bitən regionlarda. Böyük çevrədə Daha çətin tapılandır. Stajlı istifadəçilər öz təminatçılarına malik olurlar.
Müəyyən çevrələrdə azad, gecə həyatı sürən şəxslər, dis- koteka və klub kon- tinqenti tərəfindən əldə olunur. Rəsmi qeydiyyata alınmış narkoasılı şəxslərin artması dinamikası Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 68 Məktəblər arasında narkotiklərdən tək-tük hallarda İstifadə qeydə alınır. Məktəbli yaşında olan yeniyetmələr üçün ən populyar narkotik vasitələr taksikomaniya və tütünçəkmədir. Qeyd etmək lazımdır ki, bu mənfi hal- lar məktəbdənkənar, yad tərbiyyənin təsiri altında olan uşaqlarda müəyyən edilir. Adətən, narkotik maddələrin istifadəsinə cəlb olunan uşaqlar məktəbə getmirlər, lakin təəssuf ki, belə hallar rəsmi statistikada əksini tapır. Şərq mentaliteti ailənin sirrinin toxunulmazlığını tələb edir və ictimaiyyət də belə məsələlərdə ətalətli yanaşma tərzi nümayiş etdirir. Regionlardan asılı olaraq narkotiklərin populyarlıq dərəcəsi və onların istehlak miqyasları müxtəlifdir. İri şəhərlərdə və sərhəd rayonlarında narkotiklərdən İstifadə digər regionlarla müqayisədə daha yüksəkdir. Narkotiklərdən istifadə və o cümlədən də damardaxili istifadə ilə bağlı törədilmiş cinayətlərin sayına görə ilk yerləri Bakı, Gəncə, Lənkəran və Sumqayıt şəhərləri tuturlar. Vəziyyətin ağırlığına görə ikinci yeri Quba, Şəki, Qazax, Əli-Bayramlı və Yevlax şəhərləri tutur.
Müalicə Narkoasılı şəxslərin müalicəsi üzrə mövcud sistem özundə dövlət narkoloji tibbi xidmətini əks etdirir. Bu xidmətə bir sıra regional narkoloji dispanserlər, o cümlədən anonim və konsultasiya kabinetləri daxildir. Həmçinin, Ədliyyə nazirliyinin də tabeliyində olan xəstəxanaların narkoloji şöbələri mövcuddur. Baş respublika narkoloji dis- panseri Bakı şəhərində yerləşir. Azərbaycanda özəl narkoloji müalicə müəssisələri yoxdur. Lakin narkomanların müalicəsi tez-tez özəl həkimlər tərəfindən və rəsmi qeydiyyatdan kənar şəkildə, anonim qaydada da həyata keçirilir. Dövlət narkoloji xidmətinin stasionar və ambulator müəssisələri tərəfindən ənənəvi müalicə metodları tətbiq ed- ilir (detoksikasiya metodu və qısa psixoloji terapiya kursu). Orta hesabla, hər il narkoloji qeydiyyatdan 500-700 narkoasılı şəxs çıxarılır. 2005-ci ildə narkoloji qeydiyyatdan 706 xəstə çıxarılmışdır ki, onlardan da 111 nəfər tam şəkildə müalicə olunmuşdur. Digərləri isə müşahidə altından götürülmüşdür. Narkoloji qeydiyyatdan çıxarılmış şəxslərin dinamikası Son 3-5 il ərzində gənc narkomanlardan könüllü şəkildə müalicəyə və tibbi yardıma müraciət edən şəxslərin sayı artır. Bu meylə baxmayaraq, narkoasılı şəxslərin əksəriyyəti anonim qaydada özəl həkimlərdə müalicəyə üstün- lük verirlər. Dövlət müəssisələrində müalicədən imtinaya əsas səbəb qeydiyyata durmamaqla və ictimayyətə özü barədə məlumat verməməklə bağlıdır. Narkoasılı şəxslərin əksəriyyəti opiat narkomaniyasından və polinarkom- aniyadan müalicə olunurlar. Opiat narkomaniyasının ağır formalarının müalicəsi məqsədi ilə respublika narkoloji mərkəzi nəznində xüsusi proqram -«metodon» proqrammı mövcuddur. Bu proqramın əsas posientləri 28-45 yaş arasında kəskin opiat asılılığındın əziyyət çəkən stajlı narkomanlardır. cəmi sağalması səbəbindən Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 69
İnfeksion narkomaniya problemlərinin kəskinləşməsi və artması digər problemlər üzrə epidemioloji vəziyyətin kəskinləşməsinə təsir edir. Bu, xüsusilə də AIDS, hepotit, vərəm və CYKX-in artmasına təsir edir. AIDS infeksiyasının gənclər arasında əsas yayılma üsulu inyeksiya narkomaniyasıdır. Son üç il ərzində inyeksiya narkomaniyasının payına müəyyən olunmuş bu yönüm xəstəliklərin 46-48%-i düşür. Müəyyən qədər problemin lokallaşdırılmasına nail olmaq məqsədi ilə Azərbaycanda «antinarkotizm» Beynəlxalq elmi mərkəzi və Azərbaycan ictimai sağlamlıq Assosasiyası tərəfindən artıq neçə ildirki iynə mübadiləsi üzrə Proqram realizə olunur. 2005-ci ildən bu Proqram Gəncə, Lənkəran və Naxçıvan şəhərlərində realizə edilir. Proqramın realizə olunmasında əsas qrantlar UNDP (ilkin mərhələdə), SOROS Fondu (orta mərhələdə) və QLOBAL Fond (son iki il ərzində) tərəfindən həyata keçirilir. 6.2 Tütün və spirtli içkilər Gənclərin sağlamlığı ilə bağlı problemlər arasında əsas problemlərdən biri də siqaret çəkmə ilə bağlıdır. 18 yaşa çatmamış şəxslər arasındla siqaret çəkmə problemi daha aktual hesab olunur. Vaxtaşırı siqaretçəkmənin miqyasının qiymətləndirilməsi ilə bağlı müxtəlif sorğular keçirilir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən, 16-35 yaş həddində əhalinin 25%-i siqaret çəkir. Onlardan 3.4 %-i gün ərzində 20 siqaretdən çox çəkir. Siqaret çəkənlərin orta stajı 8.4 ildir. Kişilər arasında orta staj 8.5 il, qadlınlar arasında isə 5 ildir. Bu rəqəmlərdən belə qənaətə gəlmək müm- kündür ki, gənclər 12-18 yaş həddində siqaret çəkməyə başlayırlar. Siqaret çəkmə, resperator xəstəliklərin və gənclər arasında vərəmin artması problemlərini aktuallaşdırıır. Xüsusilə siqaret çəkmə son illər ərzində qadınlar arasında geniş yayılır ki, bu da, bir qayda olaraq Azərbaycan cəmiyyəti və mentoliteti üçün ənənəvi deyildir. Müvafiq dövlət orqanları və QHT-lər tərəfindən bu sahədə profilaktik işlər görülür. 2005-ci ildə Gənclər və idman nazirliyi tərəfindən gənclər arasında böyük bir sorğu keçirilmişdir (14-35 yaş).
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 70 Qeyd etmək lazımdır ki, alkoqolizm Azərbaycan cəmiyyəti üçün heç vaxt ənənəvi olaraq aktual olmamışdır və hal-hazırda bu problem siqaretçəkmə, narkomaniya, cinsi yollarla əldə edilmiş xəstəliklər və ya reproduk- tiv sağlamlıq problemləri kimi kəskin deyildir. Gənclər həmişə spirtli içkilərdən istifadə etmişlər və bu gün də İstifadə edirlər. lakin tədqiqatların göstərdiyi kimi, orta aylıq istehlak həcmi 500-2000 ml-dən çox deyildir. Əsasən gənclər toy və təntənəli mərasimlər vaxtı spirtli içkilər qəbul edirlər. Gündəlik spirtli içkidən istifadə edən gənclər kateqoriyası əsaən gecə həyat tərzi sürür, kafelərdə, barlarda və digər əyləncə yerlərində əylənirlər. Alkoqolizmin ən yüksək mövsüm həddi yay vaxtlarında müşahidə olunur ki, bu da əsasən pivəyə olan təlabatın artması ilə izah olunur. 8.2 milyonluq Azərbaycan miqyasında hər il orta hesabla 18-34 yaş həddində olan şəxslər arasında təxminən 500 yeni alkoqolizm halı qeydə alınır. 18-34 yaşlı əhali arasında ilkin alkoqolizm, toksikomaniya və narkomaniya diaqnozu qoyulmuş şəxslərin sayı 2003 2004
2005 2006
Alkoqolizm və alkoqolizm psixozu 434
527 481
600 Qadın
5 7 6 15 Kişi
429 520
475 585
6.3 İnfeksion və xüsusilə ağır xəstəliklər Rəsmi statistikaya uyğun olaraq 1 yanvar 2007-ci il itarixinə Azərbaycanda 7 451 vərəm xəstəsi qeydə alınmışdır. Bu gün onlar ölkənin 35 dispanserində müalicə kursu keçirlər ki, bu dispanserlərin də 7-si Bakı şəhərində yerləşir.
2006 cəmi
kişilər qadınlar cəmi kişilər qadınlar Kəskin bağırsaq infeksiyaları 10520
6090 4430
11626 6454
5172 Dizenteriya və paratit 11 5
12 6 6 Salmaneoz infeksiyası 570
337 233
501 289
212 Hepatit А,В,С 1691 982
709 2774
1664 1110
Qripp və yuxarı tənəffüz yollarının kəskin infeksiyası 352077 222831
129246 330326
209302 121024 Skarlatina 52 36
16 42
25 17 Difteriya 0 0 0 0 0 0 Kokluş 2 0 2 60
33 27 Tetanus 0 0 0 2 2 0 Kəskin Poleomelit 0 0 0 0 0 0 Məxmərək 1238 649
589 264
144 120
Maleriyanın ilkin deaqnozu 243
138 105
143 85
58 Qızılca
1025 523
502 137
67 70 Su çiçəyi 5162 2950
2212 4780
2640 2140
Epidemik parotit 303
161 142
162 88
74 Qotur
1263 875
388 985
646 339
Pedikulez 1139
380 759
734 316
418 Ospa
5 5 0 21 14
7 Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 71
O cümlədən Yaş
kateqori- yaları
cəmi Kişi
Qadın
2000 2004 2000
2004 2000
2004 O cümlədən 0 1501 3,2 1287 2,6
846 3,5
757 2,9
655 3,0
530 2,3
1-4 1523
3,3 726
1,5 844
3,4 405
1,6 679
3,1 321
1,4 5-9
535 1,1
336 0,7
297 1,2
191 0,7
238 1,1
145 0,6
10-14 304
0,7 315
0,6 185
0,8 200
0,8 119
0,5 115
0,5 15-19
482 1,0
438 0,9
338 1,4
279 1,1
144 0,6
159 0,7
20-24 614
1,3 586
1,2 397
1,6 393
1,5 217
1,0 193
0,8 25-29
724 1,6
647 1,3
461 1,9
429 1,6
263 1,2
218 0,9
30-34 957
2,0 931
1,9 627
2,6 659
2,5 330
1,5 272
1,2 35-və
yuxarı 40061 85,8 44302 89,4 20521 83,7 22726
87,3 19540
88,1 21576 91,7
Cədvəl: Bütün aşağıda göstərilən səbəblər üzrə həyatını itirmiş şəxslərin ümumi sayı 2000 2001 2002 2003 2004 Aşağıda göstərilən səbəblərdən ölənlərin ümumi sayı 46701
45284 46522
49001 49568
O cümlədən səbəblədən: Qan-damar sistemi xəstəlikləri 26205 25267
26505 27960
28488 Neoplazma və onun törəmələri 5081 5455
5859 6248
6105 Tənəffüs yolları xəstəlikləri 4207 3519
3196 3136
3208 Mədə orqanlarının xəstəlikləri 2624 2590
2774 2911
3029 Bədbəxt hadisələr və zəhərlənmələr 2097 1978
1869 2097
2249 İnfeksion və yoluxucu xəstəliklər 1574 1532
1402 1294
1111 Simptomlardan və düzgün göstərilməmiş halardan 1278
1081 1233
1224 1641
Həzm sistemi, immun sistemi və maddələr mübülmləsinin pozulması 1082 1323
1372 1303
1332 Sidik yollarının xəstəlikləri 909 790
725 892
1047 Sinir sistemi və orqanlarının xəstəlikləri 793 931
814 914
549 Qan damar sistemi və qan yaradıcı orqanların xəstəlikləri 163
187 185
216 126
Anadangəlmə anomaliyalar 129
151 148
177 275
Ruhi xəstəliklər 115
79 82
113 35 Sa yı Faizi
Sa yı Faizi Sa yı Faizi Sa yı Faizi Sa yı Faizi Sa yı Faizi 46701 100
49568 100
24516 100
26039 100
22185 100
23529 100
Bütün yaş
qrupları birlikdə
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 72
2000 2001 2002 2003 2004 Aşağıda göstərilən səbəblərdən ölənlərin ümumi sayı 46701
45284 46522
49001 49568
Sümük- əzələ sisteminin və birləşdirici toxumanın xəstəlikləri 55 79
59 127
36 Hamiləlik, döğum və döğumdan sonrakı zamanlarda kəskinləşmələrdən. 44
28 22
21 34 Dəri və dərialtı birləşdirici toxuma xəstəlikləri 4 9 7 15 Və başqa səbəblərdən 345 290
268 334
288 6.4 AIDS Cənubi Qafqaz ölkələri arasında HİV epidemiyasının yayılması miqyasları üzrə Azərbaycan birinci yeri tutur. 17 yanvar 2007-ci il tarixinə Azərbaycanda HİV yoluxmuş 1 023 şəxs qeydə alınmışdır ki, bunların da 969 nəfəri Azərbaycan vətəndaşları, 54 nəfəri isə əcnəbilərdir. Yanvar 2007-ci ilə, HİV ilə bağlı xəstəlikləri olan şəxslərin sayı Ümumi sayı Onlardan: xarici vətəndaşlar Azərbaycan vətəndaşları Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 73 Ölkə vətəndaşları arasında AIDS xəstəliyinə tutulmuş şəxslərin 819 nəfəri kişi, 148 nəfəri isə qadındır. Bu günə Azərbaycanda AIDS xəstəliyindən 127 nəfər həyatını dəyişmişdir. 2007-ci ilin ilk 4 ayı ərzində re- spublikada yeni 191 HİV-ə yoluxma halı qeydə alınmışdır. 2007-ci il ərzində rəsmi göstəriciyə görə, 14 nəfər bu xəstəlikdən vəfat etmişdir. 2006-cı ildə isə belə halların sayı cəmi 2 olmuşdur ki, bu da əsasən tibbi preparatların çatışmamazlığı ilə əlaqədardır. 13 vətəndaş bu virusla Azərbaycanın hüdudlarından kənarda xəstələnmişdir. O cümlədən HİV virusu 35 ailədə də qeydə alınmışdır. Daha çox HİV virusunun yayılması 30-39 yaş həddlərini əhatə edir. Kişilərdə bu 86%, qadlınlar da isə ümumi qadın xəstələrin həcminin 14%-ni təşkil edir. Gənclər ölkədə qeydiyyata alınmış AIDS xəstələrinin ümumi sayının 64.5%-ni təşkil edir.
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 74 HİV-in ən çox yayılma halları Bakıda, Lənkəranda, Sumqayıtda, Astarada, Əli- Bayramlıda və Hacıqabulda qeydə alınmışdır. Ümumiyyətlə, 2000-2007-ci illər ərzində Azərbaycanda 1 031 nəfərdə HİV bağlı xəstəliklərin qeydə alnmışdır, 193 nəfərdə HİV-ə yoluxma halı, 155 nəfər isə bu xəstəlikdən vəfat etmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda 2006-cı ilin noyabrından HİV-ə yoluxmanın müalicəsi ilə bağlı yeni metod tətbiq edilir. Bu ARV terapiyasıdır. Azərbaycanda artıq 24 nəfər ARV terapiyası üzrə müalicə kursu keçir. 5 il ərzində 200 xəstənin bu metodla müalicəsi nəzərdə tutulmuşdur. Cinsi sağlamlıq və reproduktiv saqlamlıq sferasında maarifləndirmənin olmaması, qoruyucu vasitələrdən istifadə olunmaması, cinsi xəstəliklərin, ana və uşaq ölümü hallarının və abortların artmasına səbəb olur. Məhz 15-24 yaş həddində olan gənclər sosial nöqteyi- nəzərdən ən zəif mühafizə göstəricilərinə malikdirlər. Məhz bu qrupa ən çox abort sayı düşür. Uşaq ölümünün səviyyəsi də kifayət qədər yüksəkdir. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, orta hesabla gənclərin 70%-i heç bir qoruyucu vasitədən istifadə etmir. Cəmi iki il əvvəl HİV virusunun Azərbaycanda 556 daşıyıcısı var idisə, bu gün bu rəqəm iki dəfə artmışdır. Reproduktiv sağlamlıq sferasında bütün Cənubi Qafqaz ölkələrini praktiki olaraq eyni problemlər birləşdirir. Bu problemlərə səhiyyə sektorunun kifayət qədər maliyyələşdirilməməsi, reproduktiv sağlamlıq sahəsində maarifləndirilmənin olmaması, bir yerdən digər yerə keçən şəxslərin sayının artması, arzuolunmaz hamiləlik prob- lemi və cinsi əsasda zorakılıq daxildir. Azərbaycanda, Gürcüstanda və Ermənistanda keçirilmiş tədqiqatlar göstərir ki, bu ölkələrdə hamiləlik son yeniyetməlik dövrünə təsadüf edir və ən yüksək göstəricisinə 20-24 yaş həddində çatır. Orta hesabla 51% hamiləlik 25 yaşına qədərki dövrə təsadüf edir. Əsasən abort hallarına, Cənubi Qafqazda, Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiya regionları ilə müqayisədə daha tez-tez rast gəlinir. Qafqazda 25-29 yaşlarında qadın orta statistik gostəricilərə görə ömründə təxminən 3 dəfə aborta müraciət edir. HİV infeksiyası daha çox 30-39 yaş qrupundan olan insanlarda yayılmışdır Kişi Qadın 2000-ci ildən 2007-ci ilə kimi qeydiyyata alınmışların sayı HİV ilə bağlı xəstəlikləri olanlar HİV-ə yoluxmuşlar Vəfat etmişlər Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 75 Tədqiqatlar göstərir ki, Cənubi Qafqaz ölkələrindəki 15-24 yaş həddindəki qadınların əksəriyyəti qoruyucu vasitələrlə özlərini təmin edə bilmirlər. 2001-ci ildə Azərbaycan Təhsil nazirliyi «reproduktiv sağlamlıq» adlı fakul- tativ fənni məktəb proqramına daxil etmişdir. Bu gün bu proqram 3 500 məktəbi və 15 000 şagirdi əhatə edir. Bundan başqa, yaxın illər ərzində gənclər üçün Gəncəbasar, Lənkəran, Quba- Xaçmaz və Şəki-Zaqatala regional Mərkəzlərinin nəznində xüsusi klinikaların yaradılması nəzərdə tutulmuşdur. 2006-cı il ərzində yaxın xaric ölkələri üzrə əsas demoqrafik göstəricilər. Azərbaycan <0,1 0,1
55 12
4890 <2 Ermənistan 0,1 0,1
53 20
5060 31 Gürcüstan 0,1 0,2
47 27
3270 25 Qazaxıstan 0,1 0,1
66 53
7730 16 Qırğızıstan <0,1 0,1
60 49
1870 21 Tacikistan <0,1 0,1
34 27
1260 43 Türkmənistan — <0,1 62
53 — — Özbəkistan 0,1
0,2 68
63 2020
— Latviya
0,6 0,8
85 60
13480 5 Litva 0,1 0,2
47 30
14220 8 Estoniya 1,1 1,3
70 56
15420 8 Belorusiya 0,3 0,3
50 42
7890 <2 Moldova
0,9 1,1
62 43
2150 64 Rusiya 0,9 1,1
67 49
10640 12 Ukrayna 1,3 1,4
68 38
6720 5 2005 il. Ölkə
2003 il. 2005-ci ildə adambaşına düşən ÜDM; alıcılıq qabiliyyətləri də nəzərə alınmaqla (US$) 15-49 yaşlarında bütün növ qoruyuculardan (kontraseptivlər) istifadə edən evli qadınların payı (%)
15-49 yaşlarında müasir
qoruyuculardan (kontraçeptivlər) istifadə edən evli qadınların payı (%) Gündəlik 2$ yaşayış həddindən də aşağı yaşayanların payı 15-49 yaşlarda olan HİV-ə yoluxmuş xəstələrin payı (%) Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 76
2003
2004 2005
2006 Qeydiyyata alınmış HİV xəstələri və HİV-lə bağlı xəstəlikləri olan şəxslərin sayı 12
21 55
17 Qadın
2 2 13 7 Kişi
10 19
42 10 Qeydiyyata alınmış HİV daşıyıcısı olan şəxslərin sayı 102
100 155
226 Qadın
21 20
21 19 Kişi 81 80
134 207
6.5 Gənclərin reproduktiv sağlamlığı Ümumi statistika MDB Dövlətlərarası Statistika Komitəsinin qiymətləndiriməsinə müvafiq olaraq, 2007-ci ilin əvvəlində MDB ölkələrinin əhalisi 279,7 milyon nəfər olmuşdur. Bu isə 1991-ci ilin göstəricilərindən təxminən 3 milyon azdır. Ən çox əhali 1996-2006-cı illər ərzində Türkmənistanda artmışdır- 2,7 milyon nəfər. Tacikistan əhalisi 28%, Özbəkistan əhalisi 26%, Azərbaycan və Qırğızıstan əhalisi isə müvafiq olaraq 17% və 16 % artmışdır.
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 77 Digər MDB ölkələrində əhalinin azalması müşahidə olunmuşdur. Bu göstərici Gürcüstanda 20% təşkil etmişdir (bu barədə 2004-cü ildən məlumatların yayılmadığı Abxaziya və Cənubi Osetiya əhalisi daxil edilməklə). Moldova əhalisi təxminən 10%, Ermənistan əhalisi 0.4 milyon, Ukrayna əhalisi 5.5 milyon, Qazaxıstan əhalisi 1,1 milyon, Belorus əhalisi 0.5 milyon, Rusiya əhalisi isə 6,2 milyon azalmışdır.
Azərbaycan 87 8,5
98 17
6 1,1
0,0 9,7
11,6 Ermənistan 30 3
13 9 0,4 -3,0 3,4
3,4 Gürcüstan 70 4,4
63 12
11 0,1
-9,0 3,9
3 Qazaxstan 2717 15,3
6 18
10 0,8
1,0 16
15,2 Qırğızıstan 198 5,2
26 21
7 1,4
-5,0 6,6
8,2 Tacikistan 143 7
30 8 2,2 -1,0 9,3
11,1 Türkmənistan 488 5,3
11 25
8 1,6
0,0 6,6
7,4 Özbəkistan 447 26,2
59 23
7 1,6
-2,0 33
37,5 Latviya
65 2,3
36 9 14 -0,5 0,0
2,2 1,8
Litva 65
3,4 52
9 13
-0,4 -3,0
3,1 2,9
Estoniya 45
1,3 29
11 13
-0,2 0,0
1,2 1 Belorusiya 208 9,7
47 9 15 -0,6 0,0
9,4 8,5
Moldova 34
4 119
11 12
-0,2 1,0
3,8 3,1
Rusiya 17075
142 8 10 16 -0,6
1,0 130
110 Ukrayna
604 46,8
78 9 17 -0,8 0,0
41,7 33,4
Mənbə: Population Reference Bureau. 2006 World Population Data Sheet Ölkə
Ərazisi, min. kv. km. 2006-cı ilin ortalarında əhalisinin sayı. (mln. nəf.)
Əhalinin sıxlığı
(nəf./ kv.km)
Doğum əmsalı
(hər 1000 nəfərə)
Ölüm əmsalı
(hər 1000 nəfərə)
Təbii artımın
əmsalı (%)
Miqrasiya artımının əmsalı (hər 1000 nəfərə) Əhali sayının proqnozu (mln.nəf.) 2050 ilə 2025 ilə 1992-2006-cı illər ərzində MDB dövlətləri əhalisinin azalması (mln. nəf.) Gürcüstan Moldova Ermənistan Ukrayna Qazaxstan Belorusiya Rusiya Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 78 Son 7 il ərzində ölkə əhalisinin sayı 543 min nəfər artmışdır. 2005-ci ildə Azərbaycanda əhalinin 51.6%-i şəhərlərdə yaşamışdır. Bu dövr ərzində DSK-nın məlumatına görə 109.6 min nəfər Azərbaycanda anadan olmuş, 39.5 min nəfər vəfat etmişdir. Təxmini hesablamalara uyğun olaraq 1 oktyabr 2006-cı il üçün Azərbaycan əhalisi 8 506 000 nəfər olmuşdur. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə əhalimizin 49%-ni kişilər, 51%-ni qadınlar təşkil edir. Komitədə qeyd etmişlər ki, əhalinin 24%-nı 14 yaşına qədər olan şəxslər, 69%-nı 15-64 yaş həddində olan şəxslər, 7%-ni isə 65 yaşdan yuxarı olan şəxslər təşkil edir. Əhalinin 29%-nı 18-34 yaş həddində olan gənclər təşkil edir və onların əksəriyyəti şəhərlərdə yaşayırlar. Azərbaycan əhalisi (%) Kişi Qadın Azərbaycan əhalisi (%) 14 yaşa kimi 15-64 yaş 65 yaşdan yuxarı 18-34 yaşında gənclər 2005 ilə DSK-nın demoqrafik göstəriciləri Doğulub (min nəfər) Vəfat edib (min nəfər) Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 79 2005-ci ildə bu göstəricilər müvafiq olaraq 109 min və 39,4 min nəfər təşkil etmişdir. Azərbaycan gənclər ölkəsidir və onun əhalisinin orta yaşı 31 yaşdır. 2006-cı ilin 9 ayı ərzində 56,7 min nigah qeydə alınmışdır (2005 ildə 49,4 min). Boşanmaların sayı 2005-ci ildə 6,8 min, 2006 ildə isə 6,1 min olmuşdur. Bu ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində Azərbaycanda anadan olmuş şəxslərin sayı keçən illə müqayisədə hər min nəfərə 16,5-dən 17,5-ə yüksəlmiş vəfat etmiş şəxslərin sayı isə 6,4-dən 6,3-ə enmişdir. Hər min nəfərə, keçənilki dövrlə müqaisədə nigahların sayı 8-dən 9-a qalxmış, boşanmaların sayı isə 1,1-dən 1-ə enmişdir. Mənbə: Population Reference Bureau. 2006 World Population Data Sheet DSK-nın məlumatına görə 2006-cı ildə əhalinin illik artımı 96,7 min nəfər təşkil etmiş, 52 min nəfər vəfat etmişdir. Bu statistikaya formal olaraq Azərbaycan vətəndaşları hesab olunan Dağlıq Qarabağda yaşayan 120 min erməni də daxil edilmişdir. İqtisadi cəhətdən fəal əhali 3 973 min nəfər təşkil edir. 2006-cı ildə Azərbaycanda 148,7 min nəfər uşaq dünyaya gəlmişdir (1 günə 408 yeni doğulmuş). 2005-2006-cı illər ərzində Azərbaycanda doğulanların və vəfat edənlərin sayı Doğulanlar Vəfat edənlər 2005-2006-cı illər ərzində qeydiyyata alınmış nigahlar Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 80
DSK-nın məlumatına görə 2004-cü ildə Azərbaycanda 131 609 körpə dünyaya gəlmişdir. Onlardan təxminən 1%-i, yəni 1 287 körpə bir yaşa qədər yaşamayıb vəfat etmişdir. Ölüm səbəbləri arasında birinci yeri nəfəs orqanlarının iltihabı tutur (612 uşaq). 292 uşaq isə perenatal dövrdə dünyasını dəyişmişdir. 2004-cü ildə rəsmi qaydada 614 ölü doğulmuş körpə qeyd olunmuşdur. Uşaqlar arasında 2%-ə qədəri vərəm, difteriya, 4%-i qızılca, 3 %-i isə poliomelit və hepatitə qarşı peyvənd olunmamışdır. Yeni doğulmuş körpələr arasında virus infeksiyasının faizi ağır sosial həyat şəraiti səbəbindən kifayət qədər yüksəkdir. Ölüm halları ənənəvi olaraq çoxuşaqlı ailələrə üstünlük verən regionlarda daha yüksəkdir. Qadın əhalisinin qismən savadsızlığı, qadın işsizliyi, qızların erkən nigaha daxil olması (bəzi hallarda öz iradəsinə zidd olaraq) vəziyyəti bir qədər də ağırlaşdırır. 2005-ci ildə Dünya Bankının Azərbaycanda keçirdiyi tədqiqatın nəticələrinə əsasən, Azərbaycan uşaq ölümü səviyyəsinə görə Qaf- qazda birinci yeri tutmuşdur. Hər 1000 doğulan körpəyə 90 ölüm faktı düşür. Bu Ermənistandan 3 dəfə, Gürcüstan- dan isə 2 dəfə çoxdur. Təəssüflər olsun ki, Azərbaycan respublikası səhiyyə sahəsinə ən az maliyyə vəsaiti ayıran dövlətlərdən biri hesab olunur. Misal üçün, əgər 1995-ci ildə dövlət büdcəsindən səhiyyəyə 10% ayrılırdısa, 2006- cı ildə bu rəqəm 4,2% olmuşdur. DSk-nın məlumatına görə körpə ölümü göstəricisi 2002 ildə 12,8% olmuşdur. Hamiləlik və doğum dövründə ana ölümü göstəricisi 100 min doğulmuş körpəyə 19,9% təşkil etmişdir. Tədqiqatlar göstərmişdir ki, 15% yeni döğulmuş körpələr və 50% bir yaşına qədər dünyasını dəyişmiş çağalar rəsmi qeydiyyata düşmürlər. Ümumiyyətlə, Dünya Bankının və Asiya İnkişaf Bankının tədqiqatlarına görə, Azərbaycanda uşaq ölümü Avropa ölkələrinin göstəricilərindən 16 dəfə yüksəkdir. Rayon və kənd yerində insanlar, təəssüf ki, VVAQ şöbələrinə hər zaman vaxtında müraciət etmirlər və bu da rəsmi statistika ilə Dünya Bankının göstəriciləri arasında fərqin formalaşmasına səbəb olur.
Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsi Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi Dünya Bankı REA-nın demoqrafiya mərkəzi Population Reference Bureau. MDB ölkələrinin statistika komitəsi SCAD/UNDP «Antinarkotizm» elmi-analitik mərkəz KİV materialları İnternet nəşrlər
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 81
GƏNCLƏRİN İNKİŞAF ƏMSALI 7.1 Ümumdaxili məhsul sosial-iqtisadi inkişafın göstəricisi kimi Məlum olduğu kimi, ölkə iqtisadiyyatının inkişafının əsas göstəricisi ümumdaxili məhsul göstəricisidir (ÜDM). Misal üçün, Rusiyada bu göstərici ildə adambaşına 3500 dollar, ABŞ-da, Yaponiyada, Almaniyada təxminən 25000 dollar, inkişaf etmiş Avropa ölkələrində 10-12 min dollar, Polşa, Macarıstan, Braziliya, Argen- tina kimi ölkələrdə 5000-7000 dollar təşkil edir. Dünya əhalisinin 6 milyarddan 1 milyardı ÜDM-in 10000 və daha çox təşkil edən ölkələrdə yaşayır (Qızıl milyard ölkələri). Azərbaycanın sosial-iqtisadi inkişafının müm- kün strategiyası 10-15 ildən sonra, bəşəriyyətin aparıcı avanqardı səviyyəsinə yüksələ bilər. Lakin ÜDM sosial inkişafın xarakteristikasını kifayət qədər əks etdirmir. Bunun üçün dünya statistikasında insan inkişafının səviyyəsinin göstərişi tətbiq edilir. Bu göstərici, özünə ÜDM-dən başqa real gəlirləri və əhalinin orta yaşam müddətini daxil edir. Təəssüf ki, yaşam müddətinin aşağı olması Azərbaycanı inkişaf etmiş dövlətlərdən kifayət qədər geri qoyur. Buna görə də yalnız iqtisadi inkişaf templərinə deyil, ömür uzunluğunun, maddi rifah halının və sağlam həyat tərzinin göstəricilərinə də böyük diqqət yetirilməlidir. 2007 ilin I rübünün yekunlarına görə Azərbaycanda ÜDM. Azərbaycan 2006-cı ildə ÜDM-in göstəricilərinə və artım tempinə görə dünyada birinci yeri tutmuşdur. Adambaşına ÜDM-ə görə Azərbaycan üzrə göstərici 2500 dollara bərabərdir. İqtisadi inkişaf nazirliyinin məlumatlarına görə, 2007-ci ilin ilk yarısı üçün bu göstərici 3000 dollar səviyyəsində proqnozlaşdırılmışdır. 2006-cı ildə Azərbaycanda ÜDM, neft-qaz sektoru nəzərə alınmadan, 12%-ə yüksəlmiş, özəl sektorun payı isə 81%-ə qalxmışdır. İqtisadi inkişaf naziriliyinin verdiyi məlumata görə, bütün müstəqillik illəri ərzində Azərbaycana 30 milyard dollar investisiya yatırılmışdır ki, bunun da 70%-ni xarici investisiyalar təşkil edir. DSK-dən alınan məlumatlara əsasən qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda ÜDM-in 40%-ni gənclər istehsal edir və bu çox sevindirici haldır.
«Gənclərin inkişaf səviyyəsi» adlı analitik hesabatın əsas məqsədlərindən biri Azərbaycanda gənclərin inkişaf əmsalını hesablamaqdan (GİƏ) və müqayisəli təhlil etməkdən ibarətdir. Belə bir ideya və texnoloqiyanı YUNESKO-nun Moskva bölməsi təklif etmişdir. GİƏ-nin hesablanma texnoloqiyası insan potensialının inkişafı əmsalının (İPİƏ) hesablanma texnoloqiyasına çox yaxındır. GİƏ-nin hesablanması üzrə əsas indeksləri üç qrupa bölmək mümkündür. Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 82
Hər bir indeks GİƏ-nin tərkib hissəsi olaraq bu sahə üzrə aparıcı göstəricilərdən formalaşdırılmışdır. İndeks hesablanması regional prinsip üzrə fərqləndirilmiş, dəqiq və keyfiyyətli məlumatın olmaması ilə əlaqədar olmuşdur. Bununla bağlı olaraq, sağlamlıq indeksi hesablanarkən konkret hər bir iqtisadi rayon üzrə (İR) sağlamlıq və ölüm səviyyəsi haqqında dəqiq məlumatın olmaması belə bir proseduru ifrat dərəcədə çətinləşdirmişdir. 1 yanvar 2005- ci il tarixi üçün sağlamlıq və ölüm səviyyəsi haqqında rəsmi statistik məlumatların əsasında respublika üzrə sağlamlığın ümumi əmsalının hesablanmasına müəssər olunmuşdur. Cüzi dərəcədə əmsalın dəqiqliyinə təsir edə biləcək problem zəruri 16-24 yaş qrupu əvəzinə statistik göstəricilərin 15-24 yaş qrupunu əhatə etməsidir. Sağlamlıq əmsalı hesablanarkən, əsas kimi müxtəlif xəstəliklərdən, bədbəxt hadisələrdən, qətllərdən, zədələrdən doğan ölüm səviyyəsi indikatoru götürülmüşdür. Respublika üzrə şəhərlər və kəndlər arasındakı ölüm səviyyəsi fərqi təxminən sıfıra bərabərdir (0,9795 - 0,9793-ə qarşı). Sağlamlıq əmsalından fərqli olaraq, əldə olunan məlumat əsasında müxtəlix İR-lər üzrə dövlət tələbə qəbulunun nəticələrini əldə etmək mümkün olmuşdur. O cümlədən, orta təhsil məktəblərinin sayı, XİM-ləri və ATM-ləri, o cümlədən tələbələrin sayı haqqında məlumatı əhatə etmək mümkün olmuşdur. Təhsil əmsalı bir neçə göstərici əsasında hesablanmışdır. 1. 1999-cu ilin əhalinin siyahıya alınmasının nəticələri üzrə 15-24 yaş həddində əhalinin savadlılığı; 2. 15-24 yaş həddlərində olan gənclərin təhsilinin əhatəsi, ali və orta təhsilin əhatəsi haqqında göstəricilər əsas götürülürlər. Bu məqsədlə iki əsas göstəricidən istifadə olunur: Orta Təhsil məktəblərinin mövcudluğu və bu məktəblərdə təhsilin mümükünlüyü; 2005-ci ildə BMT-nin uşaq Fondu olan YUNİSEF tərəfindən keçirilmiş tədqiqatldar nəticəsində orta təhsilin əhatəsi haqqında göstəricilər; 3. Təhsil əmsalının hesablanmasında İstifadə olunuan üçüncü əsas indikator - təhsilin keyfiyyətidir. Təhsilin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi məqsədi ilə vahid dövlət qəbul imtahanlarının nəticələri üzrə ortaq göstəricilər əldə rəhbər tutulmuşdur (Son iki il ərzində). Təhsil indekslərini nəzərdən keçirərək, ən yüksək əmsallara malik iki İR-i ayırmaq mümkündür. Bu Aran və Abşeron İR-larıdır. Bu İR-lərə Bakı və Sumqayıt şəhərləri, o cümlədən də ATM-lərin və XTM-lərin əksəriyyəti aiddir. 5 İR orta, 4 İR isə aşağı inkişaf indeksinə malikdirlər. Ən aşağı və ən yuxarı təhsil indeksləri arasındakı fərq 0,037-dir. 15-24 yaşları arasında gənclərin, sonuncu əhalinin siyahıyaalma (1999 ildə) nəticələrinə əsasən savadlılıq səviyyəsi Uşaq fondu UNICEF tərəfindən 2005-ci ildə aparılmış tədqiqatın nəticələrinə əsasən orta təhsilin əhatə olunması Son iki tədris ili (2004/2005 – 2005/2006) üzrə vahid test imtahanları nəticələrinə əsasən təhsilin keyfiyyəti 15-24 yaş qrupunda gənclərin müxtəlif səbəblərdən ölüm hallarının ymumi əmsalı. əhalinin adambaşına düşən ÜDM. GƏNCLƏRİN İNKİŞAF İNDEKSİ
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 83 *Abşeron İR-i özünə paytaxt Bakı şəhərini və ölkənin üçüncü şəhəri olan Sumqayıt şəhərini daxil edir. Həyat səviyyəsinin hesablanması məqsədi ilə əsas indikator kimi adambaşına düşən ÜDM əsas götürülmüşdür. İşsizlik səviyyəsi haqqında informasiyanın məhdudluğu və gənclərin gəlirləri haqqında konkret məlumatların olmaması gəlir indeksini təhrif edir. 1 yanvar 2007-ci il tarixi üçün ÜDM Azərbaycanda adambaşına 3000 dollar təşkil etmiişdir. Bu göstəricini indeksləşdirərək, Azərbaycan gənclərinin, ümumən kafi iqtisadi rifah halını vurğulayan ümumi mənzərənin şahidi oluruq. Azərbaycanın iqtisadi Təhsil indeksləri Sağlamlıq İndeksi Gəlir indeksi rayonları
0,732 Gəncə – Qazax İR 0,707 Dağlıq Şirvan İR 0,723 Kəlbəcər – Laçın İR 0,703 Aran İR
0,740 Quba – Xaçmaz İR 0,723 0,979
-- Yuxarı Qarabağ İR 0,703 Naxçıvan İR 0,724 Lənkəran İR 0,709 Şəki – Zaqatala İR 0,724 Azərbaycan Respublikası 0,731
Azərbaycanda Gənclərin Vəziyyəti Haqqında Analitik Hesabat 2007 84
Qısa ixtisarların siyahısı: AR
- Azərbaycan Respublikası BƏT
AIDS
- Qazanılmış İmmun Çatışmamazlığı Sindromu ÜDM
- Ümumi Daxili Məhsul MDB
- Müstəqil Dövlətlər Birliyi BMT
- Birləşmiş Millətlər Təşkilatı OİTM
- Orta ixtisas təhsil müəssisəsi İCR
- İqtisadi-coğrafi rayon RF
- Riyaziyyat, fizika və mühəndislik SP
- Sosiologiya, psixologiya və pedaqoqika DT
- Dil, ədəbiyyatşünaslıq, tarix, hüquq, incəsənətşünaslıq və musiqi XH
- Xarici dillər və beynəlxalq münasibətlər İC
- İqtisadiyyat, idarəetmə və coğrafiya RK
- Kimya texnologiyaları ATM
- Ali təhsil müəssisəsi BDU
- Bakı Dövlət Unisversiteti İRM
- Gənclərin inkişaf indeksi BƏƏ
- Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri YNH
- Yol-nəqliyyat hadisələri QHT
- Qeyri-hökumət təşkilatı DİN
- Daxili İşlər Nazirliyi PİN
- İnyeksiya yolu ilə narkotik vasitələri qəbul edən şəxslər AİB
- Asiya İnkişaf Bankı MSM
- Müvəqqəti saxlama məntəqəsi CYKX
- Cinsi yolla keçən xəstəliklər ACCELS - Amerika beynəlxalq təhsil Şurası ARGTMŞ - Azərbaycan gənclər təşkilatlarının Milli Şurası Document Outline
Yüklə 0,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|