Yaşar seyiDLİ, naiLƏ ƏLİyeva, xumar əHMƏDBƏYLİ Ümumtəhsil məktəblərinin 9-cu sinfi üçün

Təfəkkür əməliyyatları 
Analiz 
Sintez 
 
Müqayisə
Mücərrəd-
ləşdirmə
 
Ümumiləş-
dirmə 
Əşya və hadi-
sələri xəyalən 
hissələrə və 
xüsusiyyətlərə 
(forma, rəng, 
dad...) bölmək 
Hissələri və xü-
susiyyətləri xə-
yalən  birləş-
dirmək 
Əşya və hadisə-
ləri müqayisə et-
mək, onlar ara-
sında oxşarlıqları 
və fərqləri 
tapmaq 
Bir əlaməti di-
gərlərindən ayır-
maq (analiz əsa-
sında həyata ke-
çirilir) 
Əşya və hadisə-
ləri xəyalən 
mühüm əla-
mətlərinə (“bun-
lar meyvədir”) 
görə birləşdirmək 
• 
düşüncəli fəaliyyət 
• 
nitq 
A ç a r   s ö z lə r  

---

 
 
128 
 
konkret  gerçəklikdən  uzaqlaşdırır,  nəticədə  insanın  nitqi  mücərrəd  təfəkkür  vasi-
təsinə çevrilir. Mücərrəd təfəkkür ikinci siqnal sisteminin iştirakı ilə baş verir. Sözlər 
vasitəsilə  insanlar  hər hansı bir prosesi təsvir etməyi, öz təəssüratlarını ifadə etməyi  
və  mücərrəd  hadisələrdən  obrazlar  yaratmağı  bacarırlar.  Məsələn,  siz  “limon” 
sözünü  eşitdikdə  onun  sarı  rəngli,  şirəli  və  turş  olduğunu  təsəvvür  edirsiniz.  Bu 
zaman ağzınız sulanır və çoxlu selik ifraz edirsiniz. Nəticədə, insan sözlər vasitəsilə 
əşya  və  hadisələri  tam  təsəvvür  edir.  Təfəkkür  özündə  analiz,  sintez,  mücər-
rədləşdirmə, ümumiləşdirmə, yaddaşda olan etalonla müqayisə və bu kimi bir sıra 
əməliyyatları birləşdirir.