Yazı Üzrə Bələdçi
Yüklə 1,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Effektiv sitatg ə tirm ə kl ə bağ ı mə sl ə h ə tl ə r 1.
İ lkin m
ə nb ə d ə ki sözü orfoqrafiya v ə punktuasiya qaydalar ı nda oldu ğ u kimi, d ə qiqlikl
ə köçürün.
2.
Ə g ə r orijinal m ə tnd ə s
ə hvl
ə r mövcuddursa, o zaman sözün ilkin m ə
ə d ə nec ə göründüyünü göst ə rm ə k üçün s ə hvl ə rd ə n sonra kvadrat möt ə riz
ə l ə rd ə lat ı n m
ə n şə li ‘ sic ’ sözünü yaz ı n
liyarl ı (1999, s ə
, “ m ə n ə viyyat qanunlar ı n ı mü ə yy ə n edil
ə c ə k [sic] vasit
ə mövcud deyildi ”.
3. Ə g ə r electron s ə n
dl ə r kimi n əşrlə rin s
ə hif
ə nömr
ə si yoxdursa (Akrobat Riderin çıxış tə min etdikl ərini çıxmaq şə rtil
ə ), o zaman paraqraf nömr ə
ərini yazın və bunu
“ para
.” şə klind
ə göst
ə rin
. Ə liyarl
ı v ə M ə mm ə dlinin d ə qeyd etdiyi kimi (1995, para. 8), ... 4.
Ə g ə r fikri ayd ı nla ş d ı rmaq üçün sitata sözl ə r art ı r ı rs ını
zsa, ə lav ə edilmi
ş sözl
ə ri kvadrat möt ə riz
ə l ə r [] iç ə risind ə yaz
ı n.
Nümun ə “ B Ə T [Beyn
ə lxalq
Ə m ə kT əş kilat ı] -
ə m ə k münasib ə tl ə rini t
ə nziml
ə y ə n BMT-nin ixtisasla ş m
qurumlar ı ndan biri olaraq, bu m ə s ə l ə y ə f
ə rqli
münasib ət bildirmişdir” ( Akifzad ə
ə h. 187).
5.
Ə g ə r sitatdan detallar ı çı
xarmaq ist ə yirsinizs ə, çı xar
ı lm ış sözl ə ri üç nöqt ə
… il ə ə v ə zl ə yin. Bu vasit ə siz ə h
ər hansı bir sitatı cümlə niz
ə
daxil etm ə k ist
ə diyiniz, lakin onun mü ə yy
n bir hiss ə si m ə qs ə diniz ə
uyğun gə lm ə diyi v ə
ya çox uzun olduğu tə qdird
ə , faydalı ola bilə r.
ə
Cons (2001, s əh. 115) qeyd edir ki, “bu “ plasebo effekti ” ... bütün uyğun davranış formaları öyrə nildikd
ə
yoxa çıxdı.”
6. Ə g ə r, sitat 40 v ə ya daha çox sözd ə n ibar
ə t olarsa, m ə tn bloku kimi, sitatdan (t ə xmin ə n 5 interval qoymaqla) ə vv
l abzas qoymaq v ə
dırnaq işarə l ərini çıxarmaq lazımdır.
38
Nümun ə
H ə l ə tam başa düşülməmiş olsa da, dinin də birg ə
yaşam m ə cburiyy ə tind ə n meydana g ə ldiyi görünür, dind ə müq
ə dd ə sl əşdirilmiş birg ə
yaşam formaları başqa formada anla
şılıb
qavrama düşüncə sini ə v ə z ed
ə r ə k f ə rdl ər arasında ünsiyyə t qurucu rol oynayir. (Adler, 1927, s ə
7.
Ə g ə r ilkin m ə nb ə mövcud deyils ə , ikinci d ə r ə c ə li sitatlar v ə
ya başqa m ə nb ə l ə r ə istinad edil ə n sitatlarda h ə r iki m
ə nb ə qeyd edilm ə lidir. H ə r iki m ə nb ə ni möt ə riz ə d ə qeyd ed ə rk ə n, ikinci d ə r
c ə li m ə nb ə d ə n önc ə
“ -d ə
qeyd edildiyi kimi” yazın.
Nümun ə
ənin ortasında Rixter (1984, s ə h. 99) t ə r ə find ən aparılmış tə dqiqat bar ə d ə m
ə lumat
ver ə rk ə n, Smis (2003, s əh. 111) “kommersiyalaşmanın dörd ə sas
n ə tic ə y ə nec ə g ətirib çıxardığını” vurğulayır.
ə riz ə d ə
Rixterin (1984, s əh. 99, İstinad - Smis, 2003, s əh. 111) araşdırması vurğulayır ki, “kommersiyalaşma dörd ə sas n ə
ə y ə nec ə g ə tirib
çıxarır.”
Yazınızda Sitatlardan İstifadə Etm ə k İstə
nil ən bir sitatdan yazdığınız mə tnd ə
ə etm
ək lazım gə lir. Sitat heç vaxt t ək işlə
nmir. Elmi yazı işinizə
başlayarkə n sitatdan istifad ə etm ə k m
ə qbuldur. Bu da ondan ir ə li g ə lir ki, sitat t ə dqiqat sah ə sind
ə
tanınmış bir müə llifd ə n g ə tiril
ə v ə ya sitat problemi çox aydın və t ə
ə qdim edil ə bil
ə r. Bununla bel ə ,
ə r hallarda sitatın yazınızla ə laq
ədar olduğunu göstə rm ə lisiniz. Y ə ni ki, sitatın sizin irə li sürm
ə k ist
ə diyiniz fikri d ə st
kl ə yib-d ə st ə kl ə m ə diyi v
ə ya
yazınızda söylə diyiniz m ə s
l ə l ə rl ə uyğunluğunu qərarlaşdırmağınız vacibdir.
Blok sitatlarında, mötə riz ə
ə
yazılmış informasiya nöqt ə d ə n sonra g ə lir.
39
psixoloqlar davranışı öyr ə nir, çünki bu, müşahidə edil ə bil ə c ək davranışdır . ” Bu, psixologiyanin inc ə s ə n ə td ə n f ərqli olaraq, bir elm olduğu iddiasını güclə ndirir, çünki elmi metod biliyi müş ahid ə edil ə bil ə n m ə lumatlardan qurur. İnformasiya əsri mühüm texnoloji gücdür. “Belə bir ... d əyişiklik dünya sə nayel ə ri v ə onlarda işlə y ə n insanlara fundamental, münt ə z ə m t ə sir göst ə rm ə y ə bilm əz” (Davidov & Malon, 1992, s ə h. 2). Burada t ə klif olunur ki, ə g ə r biznesl ə r bu texnoloji d əyişikliyin təsirini tanıya bilmə zl ə rs ə , onlar dig ə rl ə ri il ə ayaqlaşa bilm ə zl ə r. N ə tic ə etibaril ə , bu, biznesl ə rin informasiya ə srind ə n istifad ə etm ə li olmaları yanaşmasını də st ə kl ə m əsi anlamına gə lir. Dig
ə r hallarda is ə , siz sitatdan mübahis ə v
ə
ya debatın müə yy ə n hiss ə l ə rini işıqlandırmaq üçün istifadə ed ə
ə rsiniz.
Siz t əzadlı yanaşmaları irə li sürdükd ə v ə
sonra onlarla razılaşmazkə n v ə ya onları tə kzib ed
ə rk ə n, sitatlardan istifad ə etm ə niz
yazınızı oxucu üçün daha inandırıcı və güclü ed ə bil ə r. Bunun m ənası odur
ki, siz yalnız fikirl ə rinizi d ə st ə kl ə y ə n mövqel ə ri verm
əmişsi niz, siz h ə m d
ə t
ə kzibedi
ci yanaşmalarınızı ir ə li sürmüsünüz, sonra daha yaxşı və daha güclü faktlar g ə tirm ə kl ə, onları mübahis
ə y ə açıq hala gə tirmisiniz. N ə tic ə d ə , bu, ona d ə lal ət edir ki, siz geniş şə kild ə
araşdırma aparmışsınız . Ə n ön ə mlisi is
ə budur ki, siz müxt ə lif v
ə t əzadlı yanaşmaları birləşdirə bilmisiniz. Sitatg ə tirm ə qaydaları barə d ə m ə lumat üçün APA sitatg ə tirm ə formasına baxa bil ə rsiniz – ( Ə lav ə 3)
40
Sitatg ə tirm ə - Vasit ə siz nitq 7 Mü ə llif nitqi vasit ə siz nitqd ə n ə vv ə l, vasit ə siz nitqd ə n sonra v ə vasit
ə siz nitqin arasında işlə n ə bilir. Vasit
əsiz nitqin işlə nm ə yerind ən asılı olaraq aşağıdakı durğu işarə l ə
ə n istifad ə olunur: 1. Vasit ə siz nitq mü ə llifin sözl ə rind
ən sonra işlə ndikd
ə
dırnaq içə risin ə
alınır və
ondan ə vv ə l (mü ə llifin sözl ə rind
ən sonra) qoşa nöqtə qoyulur; m ə s.:
Siz dediniz: “Ölüm nədir ki, bütün ucalıqları məhv edir?” (Ordubadi) M: “V?”
Dialoq şə klind ə
işlə ndikd
ə
dırnağa ehtiyac olmur, vasitə siz nitqd ə n ə vv ə l tire işarə
si qoyulur: Yeyib-iç
ə nd ə n sonra B əndalı yüzbaşı dedi: - H ə, qardaşoğlu, indi danış görə k hansı qohumlardansınız. (İ.Əfə ndiyev)
2. Vasit ə siz nitq mü ə llifin sözl ə rind
ə n ə vv əl işlə
ndikd ə mü ə llif sözl ə rind
ə n ə vv ə l tire işarə si, vasit ə siz nitqin sonunda is ə
intonasiyadan asılı olaraq sual işarə si, nida işarə si v ə
ə s ə l ə n :“Əmirin və ziyy
ə tini möhk ə ml
tm ə k üçün düz ə l ə n bu mac ə ra çox da uzun sürm əz!” - dey
ə nl ə r d ə var idi. (M. Ordubadi) “V!” - m. Vasit əsiz nitq dialoq şə klind ə verildikd ə
dırnaq lazım olmur, vasitə siz nitqd ə n ə vv ə l tire, sonra vergül v ə tire qoyulur.M ə s ə l ə n: - O, dünyanın ə n nadir çiç ə
ə rind
ə n ç
ə kilib, - dey ə
ndiyev) -V,-m. Bu cür cüml ə l
rd ə vasit ə siz nitqd ən sonra onun öz intonasiyasından asılı olaraq, nida v
ə
ya sual işarə l ə ri d ə qoyulur. M ə s
l ə n: nümun ə 1. -El
ə söhb
ə t d
ə
bundadır da, ay yetim! - o (Əlabbas) yaxınlaşıb mənim çarpayımın yanında durdu. (Ə.Əylisli) -V! - m. 2.-Düz deyir ə m d
ə ! Düz demir ə m? -
bunu otağın o başından Əlabbas ya mə nd ə
ə özünd
ən soruşurdu.(Ə.Əylisli) -V? - m. 3.Mü ə
ə ri vasit əsiz nitqin arasında işlə ndikd
ə ondan
ə vv ə l ikinci b ə ndd ə
qeyd edil ən işarə l ə rd ə n istifad ə edilir; mü ə llifin nitqind ə n sonra is ə iki hal müşahidə olunur: a) mü ə
ə rind
ə n sonra vergül v ə
l S ə ba, - dedi,- s ə n
7 Bu bölmə Kazımov, Q.Ş. (2000). Müasir Az ə rbaycan dili. Sintaksis. Ali m ə kt ə bl ə r üçün d ə rslik, Bakı,"Ünsiyyə t"-d
ən götürülmüşdür.
41
m ə ni bu xidm ə tinl ə minn
ə tdar edirs ən.” (M.Ordubadi) “V, -m,-
v”
b) mü ə llifin sözl ə rind
ə n sonra nöqt ə v
tire qoyulur: -B ə li, qibleyi-al ə m! - dey ə
Ballı qarı ah çə kdi.-M ən anayam. (İ.Əfə ndiyev) -V! - m.- V 4. Üçüncü b ə ndd
ə ki misaldan f ə rqli olaraq, vasit ə siz nitq mü ə llifin sözl ə rinin
arasında işlə nir v
ə bu zaman vasit ə siz nitqd ə n ə vv əl qoşa nöqtə v ə
ə siz
nitqd ən sonra onun intonasiyasına uyğun olaraq vergül, nida və
ya sual işarə si v ə tire qoyulur. M ə s ə l ə n: Qarı:
-M ə n anayam,-dedi v ə
bir qab su alıb taxt -r əvanın qarşısında yerə çökdü. (İ.Əfə
ndiyev) M:- V,-m. Bu cür hallarda vasit əsiz nitq dırnaqd a verildikd ə
l ər olduğu kimi saxlanmaqla yalnız vasitə siz nitqd ə n
vv ə l tire qoyulmur. M ə s ə l ə n: Atab ə yin
marağı daha da artdı və q ə lbind ə: “Belə
bir qızı ə ld ə
ə k z
ə ngin bir m ə ml
k ə t ə ld ə etm ə kd ə n daha qiym ətlidir,” - dedi. (M.Ordubadi) M: “V”, -m. 5.Vasit
ə siz nitq il ə mü
ə llifin sözl ə ri bir-
birini ardıcıl şə kild
ə
ə v ə z ed ə bilir. Bu zaman dialoq nitqind ə
yuxarıda qeyd edilən durğu işarəsi qaydalarından istifadə
edilir. M ə s ə l ə n: 1. Taygöz Yusif bir daha yer ə q ə d ə r t ə zim edib: -Qibleyi-al ə m, -
dedi,- m ə n aciz Yusif s ənin sadiq qulunam.(İ.Əfə ndiyev) M:- V,-m,- v. 2. Əmir onun
ə lind
ə n tutub: -Köm ə k et! - dedi.-Hadis ə l ə r, fitn ə l ə r m
ə nim
ətrafımı alıb. (Ordubadi) M:-V!-m.-V. Mü ə
ə vasit
əsiz nitqin bu cür düzülüşü “ dey
ə”,“soruşduqda” , “ dedikd ə”
tipli fe li bağlamaların kömə yi il ə
ə lif mü
ə llifin d ə dedikl
ə rini
ə laq
ə l ə ndir ə
bilir. M ə s ə l ə n: F ə xr əddin Nizaminin qulağına pıçıldayıb: -H ə rgah m ə scidd ə
bizd ən bi’ə t almaq ist ə y
rl ə rs ə , t
ə klifimiz n ə dir? - dey ə
soruşduqda, Nizami: - Baxıb görə k f ə
ə
yazılır, o zaman təklifimiz aydınlaşar, -dedi. (Ordubadi) M:-V?-m, M: -V,- m. Yaxud: Əmir təə ccübl
ə : -
İnana bilmirə m,-dedikd ə , v
əzir öz fikrini bir daha açıq dedi: -Siz ə g
ə tiril
ə n m
ə ktubun F ə xr
ddin t ə r ə find
ən yazıldığı şübhə sizdir.
(Ordubadi) M:-V,-m,m:-V. Vasit
əsiz nitq yalnız özgə sinin sözl ə rind
ə n deyil, mü ə llifin öz nitqind ə n, öz
düşüncə sind
ə n d
ə ibar
ə t olur. B ə z
n mü əllif özünün keçmişdə söyl əmiş olduğu fikri yada salır . M
ə s ə l ə n : “İnsan qanadsız quşdur, -dey
ə m
ən düşünürdüm, - srağagün bu vaxt biz ,-m ə n, körpüsalanlar, bir d ə
Adil Zoğallı meşə sind ə ydik. Q ə rib d ə
yaralanmamışdı...” “Qə rib d ə
yaralanmamışdı...” deyə m
ə n öz-özüm ə
ə krar etdim. (İ.Əfə ndiyev)
42
Vasit
ə siz nitq sad ə v
ə mür
ə kk ə b, cütt ə rkibli v ə t
ə kt ə rkibli, müxt ə s ə r v
ə
geniş, bütöv v ə
yarımçıq cümlə
şə klind ə ola bilir, elliptik cüml ə d ə n, h ə tta üzvl ə nm ə y ə n cüml ə d ə n d
ə ibar
ə t olur. Bir cüml ə d
n ibar ət olduğu kimi, bir neçə cüml ə
birliyi, bir sintaktik bütöv şə klind
ə d ə qurulur.M ə s ə l ə n: 1. Firdovsi deyirdi ki: “Qara qarğanın yumurtasını c
ə nn ə td əki tovuzun altına qoyasan, yumurtadan çıxdığı zaman onu cə nn ə t ə ncirl ə rinin dan ə l
ri il ə b ə sl ə y ə s ə n, yen
ə o böyüdükd ə
nn ə t tovuzuna is ə quru bir z ə hm
. ” (M.Ordubadi) 2. G ə zdiyi yerl ə rd ə , keçirdiyi m ə clisl
ə rd ə N ə simiy ə h əmişə bir sual verirdil ə r: “Fəzlin siması necədir?” Nə simi d
ə h
əmişə
eyni cavabı verib: "Fəzlin siması t ə svir ə g
ə lm əz”, - deyirdi. (İ.Hüseynov). 3. -Dey ə
ən, külqabıdan xoşunuz gə lir,
Mirz ə. Buyurun, qurbandır sizə ... Mirz ə Manaf özünü güc-b ə la il
ə
ə l ə
alıb: -Yox! -
dedi. Amma t ə z ə müdir, dey ə s
-Ç ə k ə nsiz, Mirz ə ? Mirz
ə Manaf: - H ə
ə n birin, - dedi. (Ə.Əylisli)
Vasit ə siz nitqd ə
v ə zlikl ə r mü
ə llif nitqinin deyil, vasit ə siz nitqin öz t ə l ə bl ə ri əsasında işlənmiş olur .M ə s ə l ə n: Anam dedi: -Siz heç kasıblardan pul -zad da almırsınız. Doktor dedi: -M ən sizin xalqınızı sevirəm. (İ.Əfə ndiyev) Vasit
ə siz nitqd ə
xas olan bütün elementl ə rd ə n - ara sözl ə
ə n, xitablardan, nidalardan, ədatlardan geniş istifadə edilir (misallara bax). Özg ə
nitqinin yalnız mə zmununun verilm ə sin
ə vasit
ə li nitq deyilir. Vasit ə siz nitq vasit ə li nitq ə çevril
ə rk ən tamamlıq budaq cümlə li tabeli mür ə kk ə b cüml
ə
ə m ə l ə
g ə lir. M
ə s ə l ə n: Çoban Mahmud dedi: - Xanım, mən çobanam, ev işi bacarmaram. (İ.Əfə
ndiyev) - Çoban M ahmud dedi ki, o, çobandır, ev işi bacarmaz.
Vasit
ə li nitqd ə özg
ə nitqinin fonetik, leksik, qrammatik xüsusiyy ə tl
rind ə , h ə tta
intonasiyasında da dəyişikliklər edilir, onun yalnız məzmunu saxlanılır. M ə s ə l ə n:
S ə kin ə n
ə n ə kişi kimi gurultulu sə sl ə
ə r əf qışqırdı: - Ehey, ey selbasarlılar, cahıllar obada yoxdur deyin kişiləşmisiniz? (İ.Əfə ndiyev) - S ə kin ə
n ə n ə kişi kimi gurultulu sə sl ə
ə r əf qışqırdı ki, cahıllar obada yoxdur deyin kişiləşibsiniz?
Yüklə 1,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|