Yazıçı Anar haqqında payız düşüncələri (Cəmil Həsənli) Moskvada Anarın 70 illiyində çıxışından
Sual: Taleyinizdə meydanın rolu? Cavab
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Sual: Taleyinizdə meydanın rolu?
Cavab: Bu suala əsasən cavab verdim.Onu əlavə edə bilərəm ki,Meydan hərəkatı bütün büdrəmələrinə,sapıntılarına,təsadüfü, yaxud qərəzli,məkrli qüvvələrin təxribatına baxmayaraq,küll halında xalqın milli şüurunun oyanmasında, yetkinləşməsində, danılmaz müsbət əhəmiyyəti olan parlaq ictimai-siyasi hadisə idi.Və şübhəsiz bu hadisənin hamımızın taleyinə, dünyagörüşünə, davranış və düşüncə yönünə böyük təsiri oldu.
və 22-də şəhidlərin dəfni ilə tamamlanan günləri ömrümün ən ağır sarsıntılarından biri kimi xatırlayıram. 19 yanvar gecəsi evimdə idim,yanvarın 20-də səhər erkən rəhmətlik Yusif Səmədoğlu,İsa Qəmbər(İsa həmin gecəni Yusifgildə keçirmişdi) və Hikmət Hacızadə ilə bir maşında indiki Prezident aparatının binasının qarşısına getdik və mən mitinqdə çıxış etdim,dinc əhaliyə divan tutan sovet qoşunlarını və onlara bu əmri verən ölkə rəhbərliyini lənətlədim. Mitinqdə etiraz əlaməti olaraq deputat mandatımdan imtina etdiyimi də söylədim. Sonralar Yusif Səməloğlunun, Ziya Bünyadovun, Bəxtiyar Vahabzadənin, Şeyxülislam Allahşükür Paşazadənin, İmam Musta-fayevin, Tofiq Bağırovun və bir neçə başqa ağsaqqalın öyüdü, tövsiyyəsi ilə deputat fəaliyyətmi davam etdirdim və Moskvaya gedib Ali Sovetin sessiyasında bir gündə bir neçə dəfə çıxış edərək Bakıda törədilmiş cinayəti deputatlara çatdırmağa çalışdım. Bir neçə başqa deputatlarımızla birlikdə Qorbaçovla və SSRİ-nin o dövrdəki başqa rəhbərləriylə görüşərək xalqımızın haqdı qəzəbini onlara bütün kəsginliyiyilə çatdırdıq. 356
Qara yanvar gecəsinin ertəsi gün ziyalıların təşəbbüsüylə Akademiyaınn binasında çağrılmış iclası mən aparırdım. Sonra elə həmin gün Bəxtiyar Vahabzadənin radio ilə çıxışından sonra toplanan Ali Sovetin bütün gecə davam edən iclasında iştirak və çıxış etdim,dünya ictimaiyyətinə müraciət yazıb xitabət kürsüsündən səsləndirdim. Həmin mətni daha da genişləndirərək rus dilində «BEDA»(«Müsibət») adlı publisistik yazımda 20 yanvar gecəsinin bütün dəhşətli təfərrüatını qələmə almağa çalışdım və bu mətn Akademiyadakı faksla SSRİ Xalq deputatlarının bir çoxuna və respublikaların Yazıçılar İttifaqlarına göndərildi. Bu mətn «Çernıy ənvarğ» («Qara yanvar») kitabanıda,habelə Fransada və İranda dövrü mətbuatda çap olunub,mənim «Şəhidlər dağı» və «Noçnıe mısli» kitablarıma daxil edilib. Qara yanvarın ildönümü dolayısıyla yazdığım «Şəhidlər dağı» adlı geniş yazımda da o məşum günlərin bir çox təfsilatını,düşüncələrimi və keçirdiyim duyğuları ifadə etməyə çalışmışam.
hərəkat idi. Bütün inqilablar ilk başlanğıclarında yekdilliyi,həmrəyliyi nümayiş etdirirsə,sonrakı mərhələlərində bir çox səbəblərdən parçalanır.Səbəblərin sırasında yüksək, ləyaqətli olanları var,məsələn,tutalım fikir müxtəlifliyi,düşüncə fərqləri,inkişaf yollarının ayr-ayrı şəkillərdə dərk edilməsi və s. Belə səbəblər,şübhəsiz,anlanılmağa da, hörmətə də layiqdirlər Ancaq daha xırda,nalayıq səbəblər də olur- şəxsi ambisiyalar, rəhbərlik,hegemonluq iddiası,hamını öz iradəsinə tabe etmək cəhdi,birinin sözünün digərinin boğazından keçməməsi, «mən deyəndi, vəssəlam!»hikkəsi,dövlət,sərvət,vəzifə hərisliyi, tamah, kiminsə şöhrətinə qısqanclıq hissi və i.a. Bu sonunucu hiss xüsusiylə ziyalılara münasibətdə daha qabarıq sezilir.Ona qədər heç bir faydalı fəaliyyətləri ilə seçilə bilməyən, bir-iki populist çıxışla qəfilcən məşhurlaşan adamlar illər boyu halal yaradıcılıq zəhmətiylə,elmi çalışmalarıyla ad
357
qazanmış adamların şöhrətinə qısqanmağa başladılar və nə vəchlə olur olsun onları ləkələməyə,xalqın gözündən salmaq, xalqın ürəyindən çıxartmaq istədilər ki,boşalmış yeri özləri tutsunlar. Kütlə xalq olmadığı kimi,qaragürühun heç kütlə adlanmağa da haqqı yoxdur.Ziyalılara qarşı təqib,təzyiq və təhqir kompaniyasını isə həmişə məhz qaragürüh başlayır.Nə yazıq ki, ziyalılara qarşı qaragüruhun bu səlib müharibəsi bəzi mətbuat səhifələrinə çıxarılan yazılarda indinin özünə qədər davam edir. Ziylılara qarşı, hücumlar və təhqirlərlə dolu yazıları ayrı-bir qovluğa yığırdım ki,gələcəkdə bu günlərin ovqatını təsvir etmək istəsəm əlimin altında olsun. Sonra gördüm ki,bu cür yazılar bir yox,bir neçə qovluğa da sığmaz,bu işi boşladım. Odur ki,indi yalnız bir neçə günün qəzetlərində çap olunmuş anti-ziyalı yazılara isnad edəcəm.Qəzetlər müxtəlif,imzalar müxtəlif,amma yeknəsikliklə dönə-dönə,israrla təkrar olunan fikir birdir: bizdə,yəni Azərbaycanda indi ziyalı yoxdur. Yaxşı yoxdur-yoxdur, neynək, bildik, inandıq,inandırdınız. Yox,əl çəkmirlər ki,onuncu,yüzüncə dəfə eyni fikri tutuquşu inadıyla təkrar edirlər. Əcəba,nə səbəbdən belə hesab edirsiniz? Sən demə ona görə ki,ziyalılar aldıqları fəxri adlardan imtina etmirlər. Halbuki Soljenitsin ordendən imtina etdi. Məqalə müəllifi yüz faiz əmindir ki, «Üzeyir bəy də belə edərdi,Mirzə Cəlil də,Sabir də,Cavid də. Daha heç kimin buna gücü çatmazdı». Dayan,dayan, əzizim, bircə dəqiqə, Sabirin, Mirzə Cəlilin,Cavidin hansı ordendən ya addan (nə yaxşı ki,onların vaxtında fəxri adlar yox idi) imtina edib-etməyəcəyini nə siz bilirsiniz,nə mən və onların adından qərar verməyə heç birimizin haqqı yoxdur. O ki qaldı,mənim dahi bir insan kimi hörmət bəslədiyim Üzeyir bəyə,məlumlur ki,Üzeyir Hacıbəyov Azərbaycanın və SSRİ-nin Xalq artisti adlarını,iki dəfə Stalin mükafatını,Lenin ordenini və başqa təltifləri almış, heç birindən imtina etməmiş və mətubat səhifələrində partiyaya, hökumətə, Stalinə öz təşəkkürünü bildirmişdi. Bu,Üzeyir bəyin müqəddəs şəxsiyyətinə heç bir kölgə salmır,o,tarixdə bu adlarıyla yox, «Koroğlu»suyla, «Leyli və Məcnun»uyla, «Arşın mal alan»ıyla, «Məşədi İbad»ıyla, «Sənsiz»iylə yaşayır.Ancaq böyük klassiklərimiz haqqında bu cür səthi təsəvvürə malik ola-ola bütün bugünkü ziyalılara qara yaxmaq heç bir müəllifə
358
başucalığı gətirə bilməz.O yazıda( ya bəlkə ona bənzər başqa bir yazıda) deyilir ki, jurnalistlər indiki ziyalılardan heç nə ummur,odur ki, sözlərini dünyasını dəyişmiş ziyalılara - Mirzə Gəlilə, Zərdabiyə deyirlər. Çox əcəb. Bəs sözünü Mirzə Cəlilə deyən qəzetçilər düşünmür ki, birdən Mirzə Cəlil dilə gəlib söylədi: «Bacıoğlu, bəs sən deyildin qəzetində məni satqın, kollobrasionist, millətin düşməni adlandıran? İndi nə üzlə məndən imdad istəyirsən? Yaxşı ki,bu məmləkətdə sizin bəyənmədiyiniz bir-iki ziyalı tapıldı,mənim təmiz adımı müdafiə etdi». Elə Sabirin də, Zərdabinin də başları öz dövrünün qaragürühundan az çəkməyib.Və bu baxımdan bu günlərdə dərc edilmiş bir yazının adı çox səciyyəvidir: «BİZƏ DİRİ ZİYALILARIMIZ YOX, ÖLÜ ZİYALILARIMIZ LAZIMDIR» (Bu yazının müəllif də savadının çoxluğundan Sovet reciminin əzizləyib bəslədiyi,sistemini bütün teatrlara az qala inzibati yolla tətbiq etdiyi Stanislavskini təqib olunanlar sırasına salır). Bu sayaq yazıları oxuyanda düşünürsün,bəlkə müəllif elə düz deyir,dirilər kimə lazımdır,çalışaq onlar da tez öldürək,sonra adlarından istədiyimz kimi eninə-uzununa istifadə etmək üçün lazım olarlar. Bəlkə bu da milli ənənəmizdir.Sağlığında ziyalının başından bas,bezdirib öldürəndən sonra başına and içib başqa ziyalıları qapazla. O ki, qaldı Soljenitsinə, böyük yazıçı və həqiqətən igid, qorxmaz şəxsiyyət kimi ona dərin hörmətim var. Amma cəsarətli əsərlərinə görə,sovet rejiminə qarşı inadkar və təhlükəli mubarizəsinə görə, orden alıb-almadığına görə yox.Təbii ki,Qarabağ məsələsində onun erməni təəssübkeşliyini də heç cür qəbul etmirəm. Ancaq indi söhbət başqa mətləbdən gedir. Ordendən imtina etdiyinə görə Solcenitsini Azərbaycan ziyalılarına gözdağı edən müəllifə,bilmirsə bildirmək istəyirəm ki,hələ sovet dövründə Solcenitsini Lenin mükafatına təqdim etmişdilər və təbii ki,öz razılığını əldə etmişdilər. 1990-cı ildə də RSFSR-in dövlət mukafatını aldı və imtina etmədi. Nə orden, mükafat alanların, nə də hansı məqamdasa onlardan imtina edənləri ziyalıların sırasından çıxartmaq düzgün deyil.Bəzən hər hansı təltifdən imtina etməklə bu təltifi qəbul etməkdən daha artıq xal qazanılır.Bunu da unutmayaq. 359
Qələminə hörmət etdiyim gənc jurnalist də «dəstədən geridə qalmamaq üçün» ziyalıların ünvanına döşüyə bildikcə döşüyür və Azərbaycanda ziyalı olduğuna o vaxt inanacağını bildirir ki, ziyalılarımızdan biri bütün pulunu verib bir ulduz kataloqu alsın və onu… Şternberq İnstitutunun kitabxanasına bağışlasın.Belə bir şərti yaxın gələcəkdə həyata keçirə biləçək adamların yəqin ki, olmayacağına görə Azərbaycanda kiminsə ziyalı sayıla biləcəyi çox müşgül məsələdir.
Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|