Yazıçının modern romanı musiqi ilə müşayiət olunan bədii nəsr əsərinin elektron



Yüklə 7,28 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə36/89
tarix05.05.2017
ölçüsü7,28 Mb.
#16790
növüYazı
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   89

тарихиндя  чар  ЫЫ  Николай  юз  оьлу  Алексейин  хейриня  вя  бюйцк  кнйаз  Михаил  Александровичин 

гяййумлуьу, юлкянин идарясини юз цзяриня эютцрмяк шярти иля тахт-таждан имтина етди вя бу ба-

рядя хцсуси манифест имзалады. Бу манифест рясмян йцксяк чинли дювлят рясмиляриня тягдим олун-

маздан  яввял  Чар  бунунла  баьлы  Орду  рящбярлийинин  мцнасибятини  билмяк  истяди.  О  ордунун 

жябщяни тярк етмясини, юлкянин дцшмян гаршысында мцдафиясиз галмасыны истямирди. Бцтцн орду 

рящбярляри, щятта доп-доьмажа ямиси Гафгаз ордусунун команданы Николай Николайевич дя бу 

гярары бяйяндийини вя Думанын тяклифи иля разылашдыьыны билдирди. Тякжя Гара Дяниз Донанмасы-

нын адмиралы Колчаг бу барядя разылыг телеграмы вурмагдан имтина етди. Орду рящбярлийиндян 

вя  гощумларындан  юзцня  гаршы  бу  хяйанят  чары  сарсытды.  О,  аилянин  шяхси  щякими  профессор 

Фйодорову йанына чаьырды. 

– Профессор, Сиз яминсиниз ки, мяним оьлум Алексейин хястялийини саьалтмаг мцмкцн дейил? 

– Бяли, щюкмдар, там яминям. Амма ола биляр ки, мцяййян йашдан сонра бу проблем гис-

мян арадан галхсын, лакин онда да онун дярманлардан асылылыьы галажаг. Чцнки хястялик щяр ан 

вя гяфлятян гайыда биляр. 

– Александра Фйодровна да беля дейир. Чох арзу едирдим ки, мяним оьлум Вятяниня хидмят 

етсин. Инди бу вязиййятя чох тяяссцф едирям. Еля ися мян ону да юзцмля апаражаьам. Даща онун 

щакимиййят иддиасы олмайажаг. 

Мартын  01-дян  02-я  кечян  эежя  онун  эюзцня  йуху  эетмирди.  О  ахы  юлкясиня,  дювлятиня  вя 

халгына хяйанят етмямиш, щямишя гцдрятлянмясиня чалышмышды. Бир щалда ки, Орду рящбярлийи дя 

ону мцдафия етмирдися, онун ямрлярини даща кими щяйата кечирдяжякди?  

Сящяр Николай Александрович  манифести гятиййятля Думайа эюндярди. 

Лакин мартын 03-дя кичик гардашы Михаил 8 саат 10 дягигя чар олдугдан сонра бу вязифядян 

имтина  етмяси  барясиндя  акт  имзалады.  Николай  Александрович  бу  хябяри  ешитжяк  чох  пяришан 

олду. 304 ил яввял 19 йашлы эянж Михаил Романов бу тахт-тажа галхмыш вя она узун юмцр газан-

дырмышды.  Лакин  инди  39  йашлы  Михаил  Романов  ону  8  саатдан  сонра  тящвил  верир  вя  нятижядя 

Романовлар  сцлалясиня  сон  гойулурду.  Яэяр  онун  имтина  едяжяйини  билярдися,  бялкя  дя  юзц 

истефа вермязди. 

Али  рящбярликдян  хяйанят  эюрся  дя  Николай  Александрович  узун  илляр  хидмят  етдийи  вя  ко-

манданы олдуьу рус ордусу иля видалашмадан эетмяйи мярданялик щесаб етмяди вя Могилйова 

эялиб баш штабда йцксяк чинли забитлярля видалашды. 

Чар юзцнц Русийанын азад бир вятяндашы кими щисс едир вя йашайажаьы йери дягигляшдирмяйя 

чалышырды. Лакин Думанын рящбярлийиндян она хябяр чатдырылды ки, о юзцнц щябсдя олан шяхс кими 

щисс етмялидир. Мартын 09-дан августун 14-я кими Николай Александрович юз аиляси иля бирликдя 

Чарскойе Селода щябс вязиййятиндя йашады. Лакин сийаси вязиййятин чох аьыр олмасы сябябиндян 

Мцвяггяти щюкумят онун вя аилясинин хятяр эюрмямси цчцн юлкянин дяринликляриня эюндярилмя-

сини  вя  нязарят  алтында  сахланылмасыны  гярара  алды.  Бундан  ютрц  Тоболск  шящяри  мцяййян-

ляшдирилди.  Онлара  Сарайдан  важиб  сндыглары  истянилян  мебел  вя  габ-гажаглары,  шяхси  йцклярини, 

яшйаларыны  вя  хидмятчилярдян  истядикляри  адамлары  сечиб  эютцрмяляри  тяклиф  олунду.  Йола  дцшмя 


 

 

174 



яряфясиндя Мцвяггяти Щюкумятин сядри Керенски сабиг чара атдыьы аддыма, эюстярдийи алижянаб-

лыьа  эюря  миннятдарлыг  етмяйя  вя  онунла  видалашмаьа  эялди.  Онунла  бирликдя  сабиг  чарын 

гардашы  Михаил  Александрович  дя  эялмишди.  Сонра  Михаил  Перм  шящяриня  эюндярилмиш,  1918-жи 

илдя  орада  болшевикляр  тяряфиндян  эцллялянмишди.  Онлары  Чарскойе  Селодан  чыхардан  гатарда 

олдуглары вагонун цзяриня “Гызыл Хачын Йапонийа нцмайяндялийи” йазылды. Диэяр вагонда 337 

яскяр вя 7 забит онларын мцщафизяси мягсядиля эедирди. Чарын аиляси августун 17-дя Тцменя чат-

ды. Бурадан бцтцн щейяти цч эями иля Тоболска дашыдылар. Романовларын йашамасы цчцн сабиг 

губернаторун еви тямир едилмишди. Бурада аиляйя  кцчяйя  вя булвара чыхмаг вя  килсяйя эетмяк 

цчцн ижазя верилирди. Мцщафизя бир еля сярт дейилди. Нящайят ки, Николай Александрович юз аиляси 

вя  гощумлары  иля  бирликдя  сярбяст  вя  ращат  йашамаьа  башламышды.Амма  1918-жи  илин  апрелиндя 

Мяркязи  Ижраиййя  Комитясинин  Ряйасят  щейятиндян  чарын  мящкямя  гаршысында  дурмасы  цчцн 

Москвайа эятирилмяси барядя разылыг алынды. Юлкяни Вятяндаш мцщарибяси бцрцмцшдц. Лакин чар 

онсуз  да  сийаси  просесляря  гарышмырды.  Щеч  онун  эедяжяйи  тягдирдя  щяр  шейин  дцзялмямяси  дя 

ону наращат етмирди. Амма Русийанын мювжуд вязиййяти ону чох инжидирди. Щарада, нядя сящв 

етдийини арашдырыр, амма бир еля бюйцк нятижя ялдя етмирди. 

–  Санйа,  мян  щяр  шейдян  кечмяйя  щазырам,  щятта  жанымы  беля  верярям,  тяки  Русийа  мящв 

олмасын!  Яминям  ки,  бцтцн  шяр  гцввяляр  Русийаны  чюкдцрмякля  мяшьулдур!  Бу  болшевикляр 

Русийаны йцз илляржя дала салажаглар. Сонра щяр шейи сыфырдан башламаг лазым эяляжяк! Мян бу 

инсанларын наданлыьына щейрят едирям! Онлар аьыллы йох, ахмаг адамларын сораьындадырлар! 

Николай  Александрович  арвады  Александрийа  иля  сющбятляриндя  чох  беля  сюзляр  пычылдайырды. 

Александра щярдян онун саггалыны сыьаллайыр вя севэили яриня тяскинлик вермяйя чалышырды. Лакин 

ушагларын суалларыны жавабландырмаг чох чятин иди. 

– Ана, мяэяр биз рус дейилик? Ня цчцн бизи юз Вятянимиздя, силащлы нязарят алтында, дустаглар 

кими сахлайырлар?! 

–  Биз  Вятянимиз  цчцн  щяр  ахшам  дуалар  охуйуруг,  Мясищи  кюмяйя  чаьырырыг,  амма 

Вятянимиз бизи севмир, эюрмяк истямир! Ахы нийя?! 

– Ана, бизим ахырымыз нежя олажаг? 

Николай  Александрович  йерли  щакимиййят  нцмайяндяляриня  щеч  бир  суал  вермирди.  Ямин  иди 

ки,  онлар  щяр  щансы  бир  суалы  жавабландыра  билмяйяжякляр.  Биржя  кяря  мящкямя  гаршысында 

дурмаг  вя  щяр  шейя  айдынлыг  эятирмяк,  бцтцн  хяйаняткарларын  ич  цзцнц  ачмаг  истяйирди.  Тяки 

тарих  щяр  шейдян  аэащ  олсун,  щягигят  эизлядилмясин.  Нящайят  Романовлары  бюйцк  мцщафизя 

алтында  Тоболскдан  Тцменя,  ордан  ися  Йекатеринбурга  эятирдиляр.  Бурада  онлары  даь-мядян 

мцщяндиси  Ипатйевин  евиндя  йерляшдирилди.  Николай  тезликля  щяр  шейин  айдынлашажаьына,  йенидян 

ону  империйанын  башына  дявят  едяжякляриня  инанырды.  Тарихдя  беля  щаллар  чох  олмушду.  Буну 

Инэилтяря вя Франса тарихиндян билирди. Яэяр Русийанын зийалылыьы чатардыса, буну етмяли иди. Щеч 

ола билмязди ки, тарихин дярсляриндян бир кимся ибрят эютцрмяк истямясин. 

Ипатйевин маликанясиндя онлар иля бирэя 5 няфяр хидмятчи: щяким, ашбаз, кюмякчи, хидмятчи 

вя арабачы йашайырды. Чар юзц одун доьрайыр, самовар галайырды. Бязян щяйятдя отуруб Тцркийя 

султанынын онун цчцн щяр ил эюндярдийи тцтцндян сигарет чякирди. Бу заман яскярляри дя гонаг 

едир,  онлары  сющбятя  чякиб  аиля  вязиййяти,  хидмяти,  талейи,  жябщядя  вязиййят  вя  йени  хябярляр 

барясиндя  няся  юйрянмяк  истяйирди.  Амма  онлар  тцтцнц  алырдыларса  да,  ян  ади  суаллара  жаваб 

вермяйя    чякинирдиляр.  Николай  онларын  симасында  юзцня  гаршы  нифрят  щисс  етмядийиня  эюря 

мямнун иди. 

1918-жи  илин  ийулун  яввялиндя  Уралын  Щярби  комиссары  Исай  Голошекин  бу  аилянин  эяляжяк 

агибятини  дягигляшдирмякдян  ютрц  Москвайа  йолланды.  Амма  Мос  квадан  щеч  кясин  цряйижя 

олмайан бир хябярля гайытды. Ленинин рящбярлийи иля Халг Комиссарлары Совети чарын вя аилясинин 

едам едилмяси барядя гярар чыхартмышды. Эятирилян хябяр ясасында Урал Совети ийулун 12-дя ижлас 

кечиртди вя чар аилясинин едам едилмяси барядя рясми щюкм чыхартды. Лакин онлар Москвадан бу 

барядя йазылы, рясми сяняд тяляб етдиляр. Сяняд тяжили олараг эюндярилди.  

Бу да сон. Эежя саат 23-30 да сабиг чар аилясинин йашадыьы маликаняйя ики няфяр хцсуси сяла-

щиййятли шяхс эялди. Онлар мцщафизянин командири Йермакова вя евин коменданты Йурийевскийя 


 

 

175 



рясми гярары вериб, тяжили олараг ижра едилмясини тяляб етдиляр. Сабиг Русийа императору Николай 

Александрович  Романов,  онун  ханымы  Александра  Фйодоровна,  онларын  5  ушаьы,  щяким 

Боткин вя даща 3 хидмятчи гяфлятян йухудан ойадылды вя эуйа ки, аьгвардийачыларын щцжуму иля 

ялагядар евин атяш алтында галажаьындан ещтийат едяряк, онлары зирзями отаьына эятирдиляр. Кимся 

яслиндя ня баш вердийини анламырды. Онлары отаьын дивары бойу дцзцб, эюзлямялярини хащиш етдиляр. 

Николай Александрович аьгвардийачыларын щцжумундан ещтийатланма бящанясиня инанмаса да 

эюзляйир, Алекчандра Фйодровна ися ушаглары сакитляшдирирди. Бирдян ичярийя яйниня мешин эюдяк-

чя эейинмиш евин коменданты Йурийевски, мцщафизянин ряиси Йермаков, бир нечя силащлы яскяр вя 

танымадыьы шяхс дахил олду. Щамы спирт гохуйурду. Йермаков бахышларыны эизлятмяйя чалышырды. 

Йурийевскинин  узунбоьаз  чякмяляри  жидди  жящтля  силиняряк  ишылдайырды.  Сонра  Йурийевски  голту-

ьундан  бир  парча  каьыз  чыхартды  вя  Урал  Советинин  гярарыны  охумаьа  башлады.  Сонда  сяслянян 

щюкм  илдырым  кими  чахды.Николай  Александрович  щюкмя  етираз  етмяйя  мажал  тапмады.  О 

андажа Йурийевски тапанчасыны чыхардыб, щеч эюзлярини дя гырпмадан атяш ачды. Сонра диэяр атяш 

сясляри ешидилди. Кюксцня вя башына дяйян исти зярбяляр ону йеря йыхды. Атяш кясян кими Николай 

Александрович  щяким  Боткинин  онлары  нежя  лянятлядийини  ешитди,  бир  дя  оьлу  Алексейин  инилти 

сясляри эялирди. Щяр шей узаглашыр, гуртарыр, битирди. “Бу да сон?” дейя дцшцндц. Эюря билдийи сон 

шейляр  парылтылы  узунбоьаз  чякмяляр,  ешидя  билдийи  ися  даща  бир  атяш  сяси  олду.  Щяр  шей  сюндц, 

гапанды.  

Чар вя аиляси беляжя эцлляляниб юлдцрцлдц. Амма бу да онларын сону олмады. 8 эцндян сонра 

Йекатеринбург  аьгвардийачыларын  ялиня  кечди.  Забитляр  тяжили  олараг  чар  аилясинин  сахланылдыьы 

маликаняни  тапдылар.  Ев  тамам  кимсясиз  иди.  Бурада  сялигясизлик  щюкм  сцрцрдц.  Мцщафизянин 

йашадыьы отагда айаглар алтына иконалар атылмышды. Чар аилясиндян кимсянин палтары вя йа зинйят 

яшйалары  беля  йох  иди.  Йеэаня  апарылмадан  галан  китаблар  иди.  Бунлар  да  йягин  ки,  сабиг  чара 

мяхсус  олмушду.  Евин  диэяр  отагларында  диварлары  вя  дюшямяни  дешян  эцлля  изляри,  мющкям 

йуйулуб  тямизлянмишдися  дя,  мцхтялиф  йерлярдя  ган  изляри  тапылды.  Бу  ися  бурада  чохлу  адамын 

юлдцрцлдцйцндян  хябяр  верирди.  Сонра  маликанянин  щяйяти,  гуйу,  гябристанлыг  жидди  жящтля 

ахтарылды.  Чар  аилясинин  жясядляриня  щеч  йанда  раст  эялмядиляр.  Русийанын  Али  щакими  елан 

олунмуш адмирал Колчакин эюстяриши иля чар аилясинин ахтарышы цчцн мцщцм ишляр цзря мцстянтиг 

Николай  Алексейевич  Соколова  тапшырыг  верилди.  Бу  шяхс  дя  жидди  жящтлярля  тядгигата  башлады. 

Щятта Колчак юлдцрцлдцкдян, Уралда Совет щакимиййяти йенидян галиб эялдикдян сонра да о юз 

тядгигатларыны давам етдирирди. Вя мящз онун бюйцк зящмяти щесабына ялдя едилян мялуматлара 

ясасян  чар  аилясиня  гаршы  гятлиамын  бцтцн  инжяликляри  чох-чох  сонралар  мялум  олду.Чар  аиляси 

эцллябаран  едилдикдян  сонра  ичяридя  атяш  тцстцсцндян  вя  газдан  няфяс  алмаг  олмурду.  Щамы 

тез  байыра  чыхды.  Сонра  пенжяряни  вя  гапыны  ачыг  гойдулар.  Ичяринин  тцстцсц  вя  боьужу  атяш 

газлары  чякилдикдян  сонра  мейидляри  хярякля  байыра  дашыдылар.  Щяйятдя  онлары  йцк  машыны 

эюзляйирди.  Бирдян  чар  гызы  Олга  айылды  вя  гышгырыб  эюзлярини  гапады.  Мялум  олду  ки,  диэяр 

ушаглара да яскярляр сятщи эцлля атыблар. Амма инди байырда икян онлара атяш ачмаг олмазды. Бу 

заман  Йермаков  вя  Йуревски  яскяр  тцфянэляринин  низяси  иля  йаралыларын  цряклярини  дешмяйя 

башладылар. Мейидляр йцклянмиш машын шящярдян чыхды вя Йухары Исетски заводуна сары истгамят 

эютцрдц.  Орада  мейидляри  бошалдаркян  Татйана,  Олга  вя  Анастасийанын  бядяниндя  гызыл 

браслетляр олмасы ашкарланды. Буна эюря дя бцтцн мейидляри сойундурмаг истядиляр. Лакин сонра 

буну мейидляри басдыраркян етмяйи гярара алдылар. Мейидляр Йермаковун бураларда мцяййян 

етдийи  гапалы  гуйуйа  тюкцлмяли  иди.  Амма  эежянин  бу  вахты  гуйунун  йерини  тапа  билмирдиляр. 

Тядрижян  щава  ишыгланырды.  Нящайят  йахынлыгдакы  Коптйаковски  мешясинин  ичярисиндя  чох  да 

дярин олмайан бир гуйу тапылды. Гуйуда бир азжа су варды. Мейидлярин щамысыны сойундурдугда 

онларын  бядянляриня  баьланмыш  браслетлярдя  чохлу  брилйант  олдуьу  ашкар  едилди  вя  эютцрцлдц. 

Сонра  мейидляр  гуйуйа  тюкцлдц.  Онлары  архасынжа  бир  гумбара  да  атдыгдан  сонра  гуйунун 

аьзыны  баьладылар.  Лакин  ертяси  эцн  Йермаков  бурайа  эялди,  мейидляри  чыхардыб  цзяриня  сулфат 

туршусу  сяпди.  Онлары  беляжя  танынмаз  щала  салмагла  ращат  олмайыб,  аь  нефт  дя  сяпиб,  одун 

йыьды вя мейидляри йандырды. Бцтцн бунлар барясиндя Москвайа  – болшевик рящбярляриндян бири 

олан  Свердлова  телеграм  вурулду.  О  ися  тялясик  Лениня  мялумат  верди.  Бундан  сонракы 


 

 

176 



эцнлярдя сабиг чарын бцтцн гощумлары вя онларын аиля цзвляри тапылыб эцллялянди. Чар няслиндян 

кимся саь галмады.  

Лакин бу тамам сон дейилди. 

Цстцндян 80 ил кечдикдян сонра чар аилясинин галыглары тапылыб, Петропавловск килсясиндя чох 

бюйцк шярафятля, цмумхалг ещтирамы иля дяфн едиляжякди. Бунлар о инсанлар иди ки, ата- бабалары 

чара гаршы гийам етмиш, гятлини эерчякляшдирмишди. Амма бу да сон дейилди. 

1928-жи  илдя  чар  вя  онун  аиляси  Сярдабя  килсяси  тяряфиндян  мцгяддясляр  сийащысына  салынды. 

1981-жи илдя чар ЫЫ Николай вя аиляси Русийанын  Мцщажирят Килсяси тяряфиндян шяряфляндирилди. 20 

август 2000-жи илдя ися Русийа Православ Килсяси тяряфиндян чар ЫЫ Николайын, онун арвады чарича 

Александра  Фйодоровнанын,  вялиящд  Алексейин  вя  чар  гызлары  Олга,  Татйана,  Марийа  вя 

Анастасийанын адлары Русийанын язабкеш вя товбякар мцгяддясляри сырасына дахил едилди. Щямин 

эцн бцтцн Русийа онлар цчцн килсядя шам йандырырды. Ясил сон беля иди. 

 

БЯШЯРИЙЙЯТИ ИФША ЕДЯН Ы ДЦНЙА МЦЩАРИБЯСИ  



     (*31 -П.Чайковски: “Мажар рягси” овгат мусиги) 

 

ХХ  ясрин  явялляриня  кими  гожа  дцнйа  чох  мцщарибяляр  эюрмцшдц.  Бу  мцщарибялярин  ща-



мысында бир тяряф щансыса юлкя вя йа юлкяляри истила етмяк уьрунда дюйцшляр апармыш, гаршы тяряф 

ися мцдафия олунмаьа чалышмышды. Лакин йени ясрин яввялляриня кими дцнйада бир сыра дювлятляр 

юня чыхмыш, юз ялиндя мцяййян гядяр мцстямлякяляри жямлямишди. Дцнйанын ясас хаммал мян-

бяляри,  сатыш  базарлары  онларын  ихтийарында  иди.  Онлар  диэяр  халглары  да  юз  ясаряти  алтына  салмаг 

истяйирдиляр. Бу заман дцнйада ики коолисийа йаранды. Бунларын щяр бири даща чох юлкяни ясарят 

алтына алмаг вя дцнйаны юз нязярляриня ясасян ядалятля бюлмяк уьрунда сийаси эярэинлик йарадыр-

дылар. Онларын гейри-бярабяр игтисади инкишафы вя дцнйаны бцрцмякдя олан ингилаби щярякатлар бу 

коолисийалары  даща  да  гцввятляндирди.  Ян  бюйцк  зиддийят  алман  капитализми  иля  инэилис  капи-

тализми арасында иди. Елзас вя Лотаринэийа цстцндя Франса иля Алманийа арасында мцнасибятляр 

корланмышды. Алманийа иля Русийа арасындакы мцнасибятляр дя нормал щяддини ашмышды. Чцнки 

Русийанын  нязарятиндя  олан  Гафгаз,  хцсусян  дя  Бакы  нефтини  она  баьышламаг  истямирдиляр. 

Яслиндя йалныз Аллащын нязаряти алтында олан Йер дцнйасына бу жцр аьалыг иддиасы Гярби Авропа 

юлкялярини тамам бир-бириня дцшмян щала эятирмишдя. Илк дяфя иди ки конкрет щансыса юлкя вя йа 

щюкмдар  дейил,  дцнйанын  бир  груп  юлкяси  ейни  иддиайа  дцшмцшдц.  Щямишя  2-жи  вя  йа  3-жц 

дяряжяли юлкяляри зябт етмяк истяйян Гярби Авропа юлкяляри нящайят ки, бир-бирляриня дя дцшмян 

кясилмяйя башламышдылар. Алманийа Австрийа- Мажарыстан вя Италийа иля иттифаг йаратмышды. Бу ися 

яслиндя  Русийа  вя  Франсайа  гаршы  чеврилмишди.  Буна  жаваб  олараг  Русийа  иля  Франса  да 

мцгавиля  баьлады.  Бу  заман  тяк  галажаьындан  ещтийат  едян  Инэилтяря  щеч  заман  севмядийи 

Франса иля сазиш имзалады вя нятижядя бу цчлцйцн иттифагы "Антанта" адыны алды. Мцщарибя заманы 

Италийа  да  Антантайа  гошулду.  Беляликля  дя,  артыг  1914-жц  илдя  Авропада  бир-бириня  гаршы  гаты 

дцшмян мювгейиндя олан ики щярби эцж мяркязи варды. Щяр щансы бир  фялакят вя  йа издиваж бу 

гаршыдурманы щялл едя вя йа аловландыра билярди. Тяяссцф ки, икинжи щал баш тутду. Серб миллятчиси 

Боснийа-Щерсоговинанын  пайтахты  Сарайбоснада  Австрийа-Мажарыстанын  вялиящди  ерсщерсог 

Франс  Фердинанды  вя  ханымыны  юлдцрдц.  Гатилляр  щябс  едилди.  Мящкямя  бир  чох  мясялялярин 

цстцнц ачды. Ясас мясяля о иди ки, бу террор аксийасында Сербийа щюкумятинин яли олдуьу сцбут 

олунмушду.  Алманийанын  тязйиги  иля  Австрийа  Мажарыстан  Сербийайа  ултиматум  верди.  Амма 

Сербийа буну гябул етмяди. Бундан сонра она мцщарибя елан олунду. Сербийа иля славйан вя 

православ  щямряйлийиня  эюря  дост  олан  Русийада  щярби  сяфярбярлик  елан  едилди.  Ийулун  19-да 

Алманийа, сонра ися Австрийа-Мажарыстан Русийайа мцщарибя елан етдиляр. Алманийа Франса вя 

Белчикайа мцщарибя елан етдикдян сонра Бюйцк Британийа да Алманийайа гаршы мцщарибя елан 

етмяйя мяжбур олду. Бу мцщарибядя  яввялжя 8 Авропа юлкяси иштирак едирди. Сонра Алманийа 

тяряфдян 4 , Антанта тяряфдян ися мцщарибяйя 35 юлкя гошулду. О жцмлядян Бюйцк Британийанын 

4  доминиону  вя  мцстямлякяси  олан  Щиндистан  да  бу  мцщарибянин  иштиракчысына  чеврилди. 

Алманийанын мцстямлякяляри бцтцн дцнйада олдуьуна эюря мцщарибя ейни заманда Асийаны, 



 

 

177 



Африканы,  бцтцн  океанлары  вя  дянизляри  бцрцдц.  Ясас  гуру  дюйцшляри  ися  Франса  вя  Русийа 

истигамятиндя  апарылды.  Икинжи  Интерносионал  адланан  вя  дцнйа  фящляляринин,  сосиалист-болшевик 

йюнцмлц партийаларын бейнялхлг бирлийи щесаб олунан грумун лидерляри вятянпярвярлик щиссиндян 

чыхыш  едяряк  юз  дювлятляринин  тяряфиня  кечдиляр.  Лакин  тякжя  Русийа  фящля  щярякатынын  вя 

болшевиклярин  лидери  Владимир  Илич  Ленин  якс  мювгедя  дурду  вя  цздя  эуйа  ки,  империализми 

иттищам  едяряк,  яслиндя  ися  юзцнцн  сийаси  мараглары  наминя  мцщарибя  апаран  Вятяниня  гаршы 

хяйанят  етди.  Ы  Дцнйа  мцщарибяси  жяряйан  етдийи  5  иля  йахын  вахт  ярзиндя  5  щярби  компанийа 

кими тарихя дцшдц. Щярби ямялиййатлар алман  гошунларынын Лцксембурга, сонра ися  Белчикайа 

щцжуму иля башланды. Тцрк гошунлары декабрда Загафгазийайа щцжум етдиляр. Амма Сарыгамыш 

ямялиййатында  русларын  Гафгаз  ордусу  тяряфиндян  аьыр  мяьлубиййятя  уьрадылар.  Йапонийа  бу 

фцрсятдян  йарарланмаг,  Алманийаны  Чиндян  чыхартмаг  цчцн  мцщарибяйя  гошулду.  Алманийа 

ики жябщядя дюйцшдцйц цчцн мцщарибяни узатмаг вя рягиблярини йормаг гярарына эялди. 1915-жи 

ил  компанийасы  башландыгда  Франса  вя  Инэилтяря  мадди  вясаит  йыьымы  вя  ещтийат  щазырлыьы  мяг-

сядиля стратеъи мцдафияйя кечмяйи гярара алды. Бу заман бцтцн аьырлыг Русийанын цзяриня дцшдц. 

Русийаны  дахилдяки  ингилабчы  болшевиклярин  якс-тяблиьаты  сарсыдырды.  Яскярляр  арасында  апарылан 

тяблиьат иши онлары шцжаятляр эюстярмякдян сахлайыр, щятта якс тяряфдякилярин дя онлар кими дцшцн-

дцклярини зянн едиб онлара эцлля атмагдан беля чякиндирирдиляр. 3-жу  – 1917-жи ил компанийасы 

заманы  бцтцн  мцщарибя  апаран  тяряфлярдя  ингилаби  щярякат  эцжлянмишди.  Даща  ажынажаглы 

вязиййят Русийада баш верирди. Бир йандан буръуазийанын сийаси гцввяляри, диэяр тяряфдян ися бол-

шевикляр  юлкя  дахилиндя  там  хаос  йаратмышдылар.  Буръузийанын  рычаглары  сарайын,  щюкумятин  вя 

ордунун йухары даирялярини ящатя етдийи, еляжя дя зийалы тябягясинин дястяйини газандыьы цчцн да-

ща бюйцк тясир эцжцня малик иди. Феврал айында онларын буръуа-демократик ингилабы нятижясиндя 

цч йцз иллик Романовлар сцлаляси деврилди. Йарадылан Мцвяггяти Щюкумят мцщарибяни давам 

етдирмяк  вя  халг  арасында  нцфуз  газанмаг  истяйирди.  Алманийа  бу  заман  Исвечрядя  йашайан 

рус  ингилабчысы,  болшевик  партийасынын  лидери  Владимир  Лениня  Русийайа  гайытмаг  цчцн  юз 

яразисиндян, эуйа ки, пломблу вагонда кечяряк эетмяйя ижазя верди. Яслиндя вагонун пломблу 

олмасы  барядя  мялуматлар  инсанлары  алдатмаг,  Ленинин  алман  кяшфиййаты  иля  щеч  бир  ялагядя 

олмадыьыны  сцбут  етмяк  цчцн  иди.  Онунла  данышыглар  щяля  Исвечрядя  икян  апарылмыш,  Русийаны 

ичяридян  даьыда  биляжяк  бу  шяхся  щяр  жцр  кюмяклик  едиляжяйиня  сюз  верилмишди.  Мцвяггяти 

щюкумят  бу  фактору  вя  ордуда  садялювщ  яскярляр  вя  дялисов  матрослар  арасында  болшевиклярин 

тяблиьатынын  даща  да  эцжляндийини  нязяря  алмады  вя  буна  эюря  дя  ийун  щцжуму  ифласа  уьрады. 

Алманийа  иля  Ленин  арасында  апарылан  эизли  сювдяляшмяйя  ясасян  октйабр  айынын    25-дя  силащлы 

чеврилиш  етдиляр.  Бу  чеврилиш  заманы  жями  бир  няфяр  юлдц.  О  да  Гыш  сарайына  доьру  эедян  дар-

вазайа дырмашмыш матрос иди ки, йыхылараг дцнйасыны дяйишмишди. Мцвяггяти щюкумятин башчысы 

Керенски  Вятяндаш  гырьынына  эетмяйяряк  щакимиййятдян  ял  чякди.  Болшевиклярин  ян  бюйцк  бир 

цстцнлцйц дя о олду ки, пайтахтда олан кичик щярби гцввяляр тякжя щавайа эцлля атмагла кифа-

йятляндиляр. Беляжя, болшевикляр милли хяйанят вя чеврилиш йолу иля щакимиййяти юз ялляриня алдылар. 

Октйабрын  26-да  Икинжи  Советляр  гурултайында  сцлщ  щаггында  декрет  гябул  едилди.  Болшевикляр 

цздя  дюйцшян  тяряфляря  илщагсыз  вя  вя  тязминатсыз  сцлщ  вя  мцщарибяни  дайандырмаьы  тяклиф 

едирдиляр.  Антанта  буну  гябул  етмяди.  Совет  щюкумяти  декабр  айында  алман  коолиссийасы  иля 

барышыг  имзалады.  Бу  ися  Алманийанын  жаныны  2-жи  жябщядян  гуртармыш олду.  Амма  бу  заман 

АБШ  рящбярлийинин  инэилис  тяяссцбкешлийи  мцщцм  рол  ойнады  вя  о  да  Алманийайа  гаршы  мцща-

рибяйя башлады. Лакин ня Франса, ня дя Италийа гошунлары бу заман "Нивел гырьыны" вя Капоретто 

мяьлубиййятляриндян  хилас  олмады.  Алманийанын  суалты  гайыгларынын  бцтцн  дцнйа  суларында 

Антанта  дювлятляриня  мяхсус  тижарят  вя  сярнишин  эямилярини  батырмасы  дцнйадакы  игтисади 

чятинликляри даща да артырды. 1918-жи ил кампанийасы яряфясиндя тяряфлярин дахили вязиййяти пислийя вя 

бющрана  доьру  дяйишмишди.  Русийанын  мцщарибядян  чыхмасы  вя  Брест  сцлщцнц  имзаламасы 

Алманийанын имканларыны хейли йахшылашдырмышды. Сцлщ данышыглары заманы Алманийа Русийадан 

ишьал етмиш олдуьу 150 мин кв2 яразини истяйирди. Рягибляринин мялуматына ясасян Ленин буну 

Алманийа  иля  сепарат  данышыглара  ясасян  вермяли  иди.  Чцнки  бунун  явязиндя  Алманийа  щяля 

октйабр  айында  Петербург  истигамятиндя  жябщядя  тязйигляри  артырмыш,  бу  заман  Мцвяггяти 


Yüklə 7,28 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   89




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin