Yazıçının modern romanı musiqi ilə müşayiət olunan bədii nəsr əsərinin elektron



Yüklə 7,28 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə37/89
tarix05.05.2017
ölçüsü7,28 Mb.
#16790
növüYazı
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   89

 

 

178 



щюкумят  шящярдяки  бцтцн  гцввяляри  жябщяйя  эюндярмиш,  нятижядя  болшевиклярин  чеврилиш  едя 

билмяси цчцн шяраит йаратмышды. Сонра ися Алманийа болшевик щюкумятинин гцввятлянмяси цчцн 

шяраит  йарадырды.  Лакин  вяд  верился  дя  буну  щяйата  кечиртмяк  щеч  дя  асан  дейилди,  Русийада 

диэяр сийаси партийалар да, хцсусян есерляр вя меншевикляр гызьын фяалиййят эюстярирди. Бу мясяля 

мцзакиря  едиляркян  Ленин  эуйа  ки,  совет  щюкумятини  гцввятляндирмяк  наминя  щяр  жцр  шяртя 

разылашмалы  олдугларыны  билдирирди.  Халг  Комиссарлары  Советинин  сядри  тяйин  олунан  Ленин 

Тротскийя  Алманийа  ултиматум  веряжяйи  тягдирдя  щямин  торпагларын  верилмясиня  разылыьыны 

вермяйи  тапшырмышды.  Лакин  сцлщ  данышыглары  заманы  Тротски  бу  хяйанятя  гол  чякя  билмяди, 

мцщарибяни  дайандырдыгларыны,  щятта  етимад  наминя  ордуну  да  бурахдыгларыны  билдирди,  лакин 

мяьлубиййятли  сцлщ  мцгавиляси  имзаламайажагларыны  бяйан  етди.  Тябии  ки,  Алманийа  да 

ултиматум верди. Анжаг Тротски бяйанатыны эери эютцрмяди. Нятижядя, Алманийа рус ордусунун 

бурахылдыьыны  билиб,  бцтцн  жябщя  бойу  щцжума  кечди.  Беляжя  Алманийа  асанлыгла  Украйна, 

Беларусийа  вя  Прибалтиканы  ишьал  етди.  Ленин  тез  Алманийа  щюкумятиня  телеграм  вурду  вя 

мцгавиляни имзаламаьа разы олдугларыны билдирди. Бу заман Алманийа даща аьыр шяртляр гойду. 

Бу  аьыр  шяртляр  гябул  едилди.  Совет  щюкумяти  чар  Русийасынын  гошунларыны  сахламаг  истямирди, 

чцнки  онларын  чеврилиш  едя  биляжяйиндян  горхурду.  Мцщарибяни  давам  етдирярдися  онун 

щакимиййятя  эялишиня  ряваж  вермиш  харижи  гцввяляр  эедишиня  дя  ряваж  веряжякди.  Буна  эюря  дя 

мартын  03-дя  Брест  -Литовскдя  мцгавиля  имзаланды.  Бу  алчалдыжы  мцгавиляйя  ясасян  Русийа 

Полша,Литва,Латвийа  вя  Естонийаны,  Белорусийанын  бир  щиссясини  Алманийайа  верирди.  Гарс, 

Батум, Ярдащан ися Тцркийяйя чатырды. Цстялик Совет гошунлары Украйна вя Финландийадан чых-

малы, бцтцн орду, донанма, о жцмлядян Гызыл Орду тярхис олунмалы иди. Еля биржя Совет Руси-

йасынын  башында  алман  щюкмдарын  дурмасы  чатышмырды.  1918-жи  илин  август  айында  имзаланмыш 

малийя сазишиня эюря Совет Русийасы 6 милйард марка тязминат вермяйи дя юз ющтясиня эютцрцр-

дц.  Бир  жябщядя  мцщарибя  апармаг  имканы  газандыьы  цчцн  бундан  сонра  Алманийа  диэяр 

рягибляриня гаршы 4 бюйцк щцжум ямялиййатыны щяйата кечиртди. Анжаг мцяййян цстцнлцкляр вя 

гялябяляр олса да, ясаслы гялябя газанмаьа эцжц чатмады. Инэилис-франсыз гошунлары ися щялледижи 

щцжума кечдиляр вя йорулмуш алман гошунларыны мяьлубиййятя уьратдылар. Сентйабрда Антанта 

гцввяляри  бцтцн  жябщя  бойу  щцжума  кечди  вя  Болгарыстаны,  Тцркийяни  мцщарибядян  чыхартды. 

Мяьлуб едилян Австрийа-Мажарыстан бир сыра айры-айры дювлятляря парчаланды. Алманийа Русийаны 

щансы  васитя  иля  сырадан  чыхартмышдыса,  мцттяфигляр  онун  юзцнц  дя  дахилдя  етираз  щярякаты,  ин-

гилаб вя чеврилиш жящтляри иля сарсытмаьы нязярдя тутдулар. Нятижядя, Алманийадакы яскяр, матрос 

вя  фящлялярин  цсйаны  монархийаны  девирди.  Алманийа  Компейн  барышыьыны  имзаламаьа  мяжбур 

олду.  Бу  барышыьа  ясасян  Алманийа  бцтцн  щярби  ямялиййатлары  дайандырыр,  Гярбдя  ишьал  етдийи 

яразилярдян чыхыр, силащларынын бир гисми галиб дювлятляря верирди. Беляликля дя Ы Дцнйа мцщарибяси 

Алманийа вя мцттяфигляринин мяьлубиййяти иля нятижялянди. Бу бяшяриййят тарихиндя о вахта кими 

ян аьыр мцщарибя сайылырды. О, 4 ил 3 ай 10 эцн давам етди вя 1,5 милйарддан чох ящали йашайан 

юлкяляри  ящатя  еляди.  70  милйон  киши  силащлы  гцввяляря  сяфярбяр  олунмушду.  Мцщарибяйя  жялб 

олунмуш  юлкялярин  киши  ящалисинин  50-60%-и  ев-ешийиндян  вя  тясяррцфатлардан  узаглашмышды. 

Мцщарибя дцнйа игтисадиййатына 360 милйард доллара баша эялди. Беля бюйцк мябляэля дцнйанын 

яксяр  проблемлярини  щялл  етмяк,  ян  аьыр  хястяликлярин  ялажыны  тапмаг,  елми  бюйцк  сцрятля  иряли 

апармаг, ажлыьы вя касыблыьы арадан галдырмаг оларды. Амма бу мябляь бош йеря вя инсанлыьын 

ялейщиня  сярф  олунду.  Мцщарибя  бяшяриййяти  сонрадан  даща  бариз  шякилдя  юз  фясадларыны  цзя 

чыхаражаг мящрумиййят вя изтираблара мяруз гойду, юлкяляря ажлыг, сяфалят эятирди. Бу мясялядя 

бирбаша  да  олмаса,  долайысы  йолла  яли  вя  фитняси  олан  В.И.  Ленин  сонрадан  юз  ясярляринин  24-жц 

жилдиндя йазырды: " Ы Дцнйа мцщарибяси бяшяриййяти учурум кянарына эятириб чыхартмышды, бцтцн 

мядяниййяти, йеня дя сайсыз-щесабсыз милйонларла инсаны вящшиляшмяк вя мящв олмаг тящлцкяси 

гаршысында  гоймушду."  Мцщарибядян  сонра  онун  ажы  нятижяляри  мцяййянляшдириляркян  9,5 

милйон инсанын щялак, 20 мийон няфярин ися йараландыьы мялум олду. Йаралананларын 3,5 милйон 

няфяри  шикяст  олмушду.  Анжаг  бу  сырайа  зорланмыш,  тящгир  олунмуш,  алчалмыш,  мяняви  язаб  вя 

мящрумиййятляря  мяруз  галмыш  инсанлар  да  ялавя  едилярдися  иштиракчы  юлкялярин  1,  5  милйард 

няфярлик ящалисиндян  даща чох оларды. Ы Дцнйа мцщарибясинин ян бюйцк хейри щярб сянайесиня 


 

 

179 



дяйдяи. Беля ки, йени модел танклар, эямиляр, авиасийа, кимйяви силащлар, эцжлц артилерийа, юлцм 

сачан  диэяр  жищаз  вя  гурьулар  ижад  олунду.  Бунларын  ися  щамысы  бяшяриййятин  мящвиня 

кюклянмишди.  Ян  дящшятли  жящят  о  иди  ки,  4  ил  3  ай  ярзиндя  дцнйа  бцсбцтцн  гара  био-енеръийя, 

мянви жяряйанлара, фялакят жазибясиня бцрцнмцшдц.  

Дцнйада  щяр  кясин  ешидя  билмяйяжяйи  бир  мусиги  долашырды.  Бу  мусиги  бядбин  нотлар  ифадя 

едирди.  

 

1915-СИ ИЛДЯ ЕРМЯНИ, ЙОХСА ТЦРК ГЯТЛИАМЫ  



(*32 -Щанс Зиммер вя Лиза Эеррард:“The Caravan in The Desent” ясяри овгат мусиги) 

 

1877-78-жи  иллярдяки  Русийа  -  Тцркийя  мцщарибяси  Тцркийянин  Шярг  яразилярини  аьыр  дюйцш 



бюлэяляриня чевирмишди. 1878-жи илин 03 март тарихли Сан-Стефано мцгавилясиня ясасян Гарс, Яр-

дящан вя Батум яйалятляри щярби тязминат явязиня Русийайа верилмишди. Щямин илин декабрында 

бу  яйалятлярдян  ибарят  олан  вя  Гафгаз  жанишинлийиня  табе  едилян  Гарс  вилайяти  йарадылды.  Щяля 

1801-жи илдя Рус гошунлары Жянуби Гафгазы, Эянжя, Иряван, Эцржцстан яразилярини ишьал етмяйя 

башладыгда  ораларда  йашайан  Азярбайжан  тцркляри  кафир  русларын  табечилий  алтында  галмаьы 

мцнасиб  несаб  етмядян  мцсялман  Гарс  пашалыьынын  яразисиня  кючмцш  вя  бурада  сыьынажаг 

тапмышдылар. Гафгаз жанишинлийиня табе едилян Гарс вилайятиндя 1879-жу илдян етибарян Русийа бу 

яразинин демографик тяркибини христианлашдырмаьа башлады. Нятижядя бу яразийя 110 мин ермяни, 

27 мин йезиди кцрд, 19 мин молокан русу вя йунан йерляшдирилди. Амма вилайятдя 150 миндян 

чох тякжя Азярбайжан тцрки вя даща артыг сайда Анадолу тцркц йашайырды. Лакин Русийа Шярги 

Анадолуда  даща  бюйцк  яразиляр  ишьал  етмяк  истяйирди.  О  вя  онун  мцттяфигляри  бу  яразидя  бир 

“ермяни мухтариййяти” йаратмаьы вя онун васитясиля Фарс кюрфязиня гядяр эедиб-чыхмаьы дцшц-

нцрдцляр.  Буна  эюря  дя  Русийа  Тцркийя  иля  йени  мцщарибяйя  щазырлашырды.  Ермяни  дювляти  ялдя 

едиляжяйи  цмидиля  Русийа  тяряфдя  йашайан  ермяниляр  дя  буна  эюря  фяаллашдылар.  Хцсусян  “Даш-

нагсутйун” партийасы юз тяблиьаты иля ермяни халгынын милли щисслярини гыжыгландырыр, санки онлары 

дювлятчиликдян мящрум едибмишляр кими тцркляря гаршы ядавятя галдырырды. Тарихян Балканлардан 

эялмиш  гядим  зох  тайфаларынын  бир  гисминин  сонрадан  гябул  етдикляри  ермяни  ады  да  (тцркжядя 

“яр”  киши  демякдир)  юзляриня  дейил  ярмян  тцрк  тайфасына  мяхсус  иди.  Тарихян  щямин  яразилярин 

Урарту, Ермяниййя вя Арчах дювлятляри дя гядим тцрк мяншяли, тцрк характерли олмушду. Онлар 

юзлярини  щай  тайфасы  адландырсалар  да  Щайастан  дейил  Ермяниййя  вя  йа  Ермянистан  йаратмаг 

иддиаларына дцшмцшдцляр. Чцнки бу йерлярдя Щайастан дювляти щеч заман олмамышды. Мювжуд 

Ермяниййя вя ермяни адыны ися мянимсямяк мцмкцн иди. Щай тайфалары нящайят ки, гарачы кими 

кючяри  щяйатдан  безмиш  вя  дювлят  йаратмаг  севдасына  дцшмцшдцляр.  Тарихян  Ливан  вя  Ираг 

яразиляринин  кясишмясиндя  кичижик  яразиляр  зябт  етмишдилярся  дя  тарихи  просесляр  нятижясиндя  ири 

дювлятлярин  тапдаьы  алтында  галмыш  вя  о  йерляри  гисмян  тярк  етмишдиляр.  Инди  ися  буну  тарихян 

онлара  йашамаг  цчцн  йер  вермиш  Османлы  тцркляринин  щесабына  щяйата  кечиртмяк  истяйирдиляр. 

Авропа, хцсусян дя христианлар мцсялман тцркляри севмирдиляр. Тцркляр Шярги Рома Империйа-

сынын  пайтахты  Истамбулу  фятщ  едяряк,  православлары  вя  хцсусян  дя  проваслав  руслары  щямишя 

гыжыгландырмышдылар.  Ермяниляр  дя  мящз  юзляринин  христиан  олмаларыны  габардараг  бундан  суи-

истифадя етмяйя чалышырдылар. Бу ниййятля онлар 1872-ci ildя "Bюyцk Ermяnistana doьru", "Gяnc 

Ermяnistan",  "Иttihad  vя  hamas"  cяmiyyяtlяri,  1980-ci  ildя  "Qara  xaч"  cяmiyyяti,  1887-ci  ildя 

"Hыnжaq",  1890-cи  ildя  ися  Daшnaksцtyun  Partiyasыны  yaraтдылар.  Авропа  дювлятляриндян  даща 

чох  Русийайа Азарбайжан вя Анадолу тцркляринин арасына бир гейри дил, дин вя миллятдян ибарят 

буфер зона йаратмаг лазым иди. Бу мясялядя ермяниляр онларын ишиня йарайырды. Османлы импери-

йасыны  мящв  етмяк  истяйян  еля  Гярби  Авропа  дювлятляри  дя  тякидля  шярги  Анадолуда  “ермяни 

вилайяти”  йарадылмасыны  истяйирдиляр.  Буну  щятта  Сан-Стефано  мцгавилясиня  дя  салдырмышдылар. 

Тцркийянин  мцхтялиф  йерляриндя  жями  1,3  милйона  гядяр  ермяни  олса  да,  Шярг  яразиляриндя 

ермянилярин  сайы  щяддян  артыг  аз  иди.  Бу  сябябдян  щямин  планы  эерчякляшдирмяк  мцмкцн 

олмурду.  Онлары  бурайа  Русийа  яразиляриндян  кючцртмяк  лазым  эялирди.  Беля  бир  мягамда 

Алманийа  Ы  Дцнйа  мцщарибясиня  башлады.  Османлынын  ясас  рягибляри  олан  Инэилтяря,  Франса, 



 

 

180 



Русийа бирляшиб “Антанта” йаратдыгда Тцркийя дя мяжбурян онларын рягиби Алманийа иля мцття-

фиг  олду.  Алманийа  ися  мцгавиля  имзаланмасынын  ертяси  эцнц  Тцркийяни  Русийа  иля  мцщарибя 

етмяйя мяжбур еляди. Гафгаз ордусунда русларын 250 мин няфярлик гошуну жямлянмишди. Бунун 

да 10 мин няфяри ермянилярдян ибарят 4 друъинада топланмышды. Руслар Шярги Анадолуда жямлян-

миш ермяниляря дя силащланмаг вя ялверишли мягам йетишян кими тцркляря архадан зярбя вурмаг 

тапшырыьыны,  чохлу  силащ  вя  пул  вермишдиляр.  Яввялжя  Русийа  Гафгаздан  Тцркийяйя  гаршы  Олту, 

Сарыгамыш вя  Газыьман истигамятляриндя  щцжума кечди. Руслар щцжума кечсяляр дя нойабрын 

10-да  Кюрпцкюй  истигамятиндя  аьыр  мяьлубиййятя  уьрадылар.  Нятижядя,  кющня  тцрк  яйалятляри 

олан Гарс мащалы азад олунду. Тцркийя бу яразилярдя сяфярбярлик кечириб, гошунуну кюнцллцляр 

щесабына  мющкямляндирди.  Лакин  гышын  сярт  кечмясини  нязяря  алмадан  Сарыгамыш  тяряфдян 

щцжуму давам етдирди. Гар, шахта, човьун вя гарлы ашырымларда 25 эцн чякян аьыр дюйцшлярдя 

100 минлик тцрк гошунундан жями 15 мин няфяр саь галды. Тцрк гошунлары Ярзурума сары эери 

чякилдикдя  Гарсда,  Ярдащанда,  Иьдырда  минлярля  турк  кянди  мцдафиясиз  галды.  Тцркийядя 

ермяниляря  гейри-йерли миллят олараг щямишя бюйцк имтийазлар вар иди. Мясялян, онлардан бир сыра 

верэиляр алынмыр, щятта онлар яскярлийя жялб олунмурдулар. Ы Дцнйа мцщарибяси башладыгда Сул-

тан  Мещмед  Ряшад  Ханын  ямри  иля  бцтцн  тцрк  кишиляри  мяжбури  яскярлийя  жялб  олунса  да  ер-

мяниляр юз иш-эцжляриндя галдылар. Цстялик султанын ермяни кюмякчисинин тящрики иля тцрк ящалидян 

бцтцн  одлу  силащар  жябщя  цчцн  йыьылды.  Бунун  нятижясиндя  яйалятлярдя  йеткин  кишилярин  щамысы 

жябщяйя  эетмиш,  силащлар  да  йыьылдыьы  цчцн  яйалятляр  тамамиля  мцдафиясиз  галмышды.  Беля  бир 

вахтда  тцрклярин  Сарыгамышдакы  мяьлубиййяти  Шярги  Анадолуда  йашайан  ермяниляри  щярякятя 

эятирди вя онлар тцрк кяндляриня басгынлара башладылар. Рус-ермяни щярби бирляшмяляри 1915-жи илин 

йанварында якс щцжума кечяркян артыг яйалятляр тцрклярдян тямизлянмишди. Ермяниляр йанвар-

апрел айлары ярзиндя Гарс, Ярдящан, Гаьызман, Олту, Иьдыр вя диэяр яйалятлярдя гаршыларына чыхан 

динж  ящалини  –  бцтцн  тцркляри  уждантутма  гырырдылар.  Онлар  бу  яразиляри  тцрклярдян  тамам 

тямизлямяк ниййятиндя идиляр. Чар щюкумяти Ярзуруму да тутандан сонра ону йени йарадылажаг 

ермяни дювлятинин тяркибиня гатмаьы вяд вермишди. Лакин бу еля вяд олараг да галды. Арада йцз 

минлярля тцрк вя ермяни гятля йетирилди. 

Гарслы  бянна  Абдулла  Балчы  щюкумятин  сяфярбярлик  елан  етмясиня  илк  кюнцллц  жаваб  верян-

лярдян  иди.  Йенидян  русларын  нязаряти  алтында  йашамаг  вя  йа  ермянилярин  рящбярлийиня  дюзмяк 

истямирди. Амма цряйи йедди йашлы гызы Сямранын, ики йашлы оьлу Нищадын, щяйат йолдашы Жащанын 

вя  гожа  атасы  Мустафанын  йанында  галмышды.  Фикирляшяндя  ки,  еля  онларын  уьрунда  дюйцшцр, 

онлара эюря эцлля  габаьына эедир, сойуг сянэярдя йаш торпаьа сыьыныб йата билир, шахталы щавада 

гарлы  ашырымы  кечир,  аьыр  топу  дартыр,  сцнэц  дюйцшцня  чыхыр,  атяш  ачыр,  о  заман  аилясини, 

гощумларыны, гоншулары горумагдан гцрур дуйур вя  бир аз тяскинлик тапырды. Буна эюря санки 

язаб-язиййят дя азалырды.  Атасы Мустафа киши ня гядяр гожа олса да, аилянин башында, нявяляринин 

йанында  иди.  Бундан  ялавя  гоншулары  да  щямишя  йахшы  олмушдулар.  Ня  олсун  ки,  ермяни  идиляр, 

амма габилиййятдя, мярифятдя, гоншужанлыгда еля мцсялмана дяйярдиляр. Вахты иля Гарса ермяни 

кючц эяляркян атасы Мус тафа киши онлара иш, чюряк, йашамаьа ев вермиш, ужуз гиймятя тикинтисини 

апармышды. Сонра юзляри щяр шейин-чямини-чцмцнц тапдылар. Чох зиряк вя ишэцзар адам идиляр вя 

Мустафа кишинин йахшылыьыны да щеч унутмурдулар. Ня йахшы ки, щюкумят ермяниляри дя щярбийя 

чаьырмырды, йохса инди Гарс шящяри бцсбцтцн кишисиз галажагды.  

Абдулла Балчы Сарыгамышда чох язиййятляр чякди. Истяр русларла дюйцш заманы, истярся дя гарлы-

шахталы  сянэярлярдя  дюнуб  юлян  он  минлярля  яскярдян  бири  дя  о  ола  билярди.  Амма  о  эерийя 

чякиляркян дя саь галды вя гошунун галыглары эялиб Ярзурумда жямлянди. 

Яри Абдулла щярбийя чаьрылдыгдан сонра Жащан евин бцтцн аьырлыгларына синя эярмяйя чалышыр-

ды. Амма гожа  гайнатасы ону чох да тяк бурахмырды. Бцтцн кцчя-байыр ишлярини, гуйудан су 

чякмяк, ермяни Ованесин дцканындан ят-йаь, шякяр, чюряк алмаг, одун доьрамаг, ожаг гала-

маг,  еви  гыздырмаг,  ушаглара  нязарят  елямяк  вя  онларла  ойнамаг  онун  цчцн  йазылмамыш  иш 

гайдаларындан  иди  вя  о  йашынын  чохлуьуна  бахмайараг,  бу  гайдаларын  ющтясиндян  уьурла 

эялирди.  



 

 

181 



Мустафа киши щяр эцн эялининин жябщя хябярляри иля баьлы суалларына дцзэцн жаваб веря билмяк 

цчцн  дягиг  мялумат  топламаьы  да  юзцнцн  важиб  ишляриндян  щесаб  едирди.  Эялиня  йалан  дейя 

бидмязди,  чцнки  намаз  гылан  адам  иди,  гылдыьы  намазлар  батил  оларды.  Эялин  дя  дейясян  буна 

эюря  щяр  эцн  ону  чох  сорьу-суала  тутурду.  Сон  эцнляр  ися  Мустафа  киши  жябщядян  чох  аьыр 

хябярляр ешидирди. Бир йандан да шящярдяки ермянилярин давранышы щеч хошуна эялмирди. Онларын 

силащлы дястяляр йаратдыьыны ешитмишди вя  артыг юз эюзляри иля эюрмяйя башлайырды. Бу онларын ня-

йиня лазым иди? Руслара мцгавимят эюстярян олсайдылар, сяфярбярлик заманы кюнцллц йазылардылар. 

Ермяниляр она вя диэяр тцркляря  гаршы чох щюрмятсиз, щятта кобуд давранмаьа башламышдылар. 

Дцканчы Пишик ляьябли Ованесин дя дили чыхмышды. Ряфдя кялля гянд олдуьу щалда билдирди ки, гянд 

йохдур. О, ряфдяки гянди эюстярдикдя Овенес онун алындыьыны, пулунун верилдийини деди. Амма 

цч эцн иди ки,  о гянд йериндя  иди. Ахыр  мяжбур олуб  гоншу Карапетя  пул верди вя  онун гянд 

алмасыны тапшырды. Гянд эялмяди, цстялик пул да эетди. 

– Ара, сан тамам харифламысан-а! Мана пул вермисан?! Балка мани бир оьру да тутасан? На 

щайасыз адамларсыз сыз турклар! 

Мустафа киши щеч вахт эюзлямядийи бу сюзлярдян еля чашды ки, она кясярли ня жаваб веряжяйини 

билмяди. Чцнки няйи-няйи, бу Карапетин бирдян-биря беля гудуражаьыны щеч тясяввцр дя етмирд вя 

эюзлямирди. Тякжя: 

– Щарам олсун сяня, Карапет!– дейя билди. 

Карапет ися даща да гудурду. 

–  Сан  даща  щар  шейи  чаш-баш  салырсан,  Мустафа,  даща  чола-байыра  сан  чыхма,  гой  Жащан 

йеньа чыхсын. О щар ишда даща агыллыдыр! Она чох шейи баша салмаг олар. 

Карапетин  беля  данышмасы  Мустафа  кишини  еля  ясябляшдирди  ки,  гязябля  ялини  гуршаьына  атды. 

Амма орада ня хянжяр варды, ня дя наьан. Мустафа киши нифрятля бир кянара тцпцрцб эетди. Ейб 

етмязди,  оьлу  Абдулла  гайытдыгдан  сонра  бу  сющбяти  тязяляйя  билярди.  Карапет  ися  онун  арха-

сынжа щяйасызжасына эцлмякдян вя “Сиз щар эун бир кило ганд йесяниз дя дилиниз ела турк бибары 

кими  ажы  олажак!”  демякдян  дя  галмады.  “Бу  адамларла  ня  баш  верир?”  дейя  Мустафа  киши 

евяжян щям гязяб, щям дя тяяжжцбля фикирляшди. Щяйятин ортасында да бир гядяр карыхыб галды вя 

ня едяжяйи барядя дцшцндц. Гуйудан тязя су чякиб, ял-цзцнц сярин су иля йуду. Гудурмуш инсан 

гудурмуш  кюпякдян  бетяр  олурду.  Ялинин  чюряйи  иля  адам  олмуш  бириси  бу  эцн  бу  дяряжядя 

щяйасызлыг  едирдися,  сабащ  даща  бетяр  аддым  атмаздымы?  Щям  дя  о  ня  жцрятля  эялини  Жащанын 

адыны  чякирди?  О  тяряф-бу  тяряфя  бахараг  ня  едяжяйи  барядя  фикирляшяркян  бирдян  эюзц  дивар 

дибиндяки  ири  бош  чялляйя,  сонра  ися  евин  зирзямисинин  йердян  азажыг  эюрцнян  кичик  няфяслийиня 

саташды.  Оьлу  Абдулла  йай  айларында  о  чялляйя  гуйу  суйу  долдурар,  эцн  алтында  сахлайарды. 

Ахшам ишдян йорьун-арьын эялиб бу ири чялляйя эиряр, голларыны вя башыны чялляйин гыраьына кечирдяр 

вя эцнцн гыздырдыьы суда узаныб галарды. Бу цсулу рус фящляляриндян юйрянмишди. О няфяслик ися 

тякжя  оьлунун  ушаглыьындан  дейил,  щям  дя  юз  ушаглыьындан  хатиря  иля  долу  иди.  Юз  ушаг 

чаьларында о няфясликдян сцрцшцб зирзяминин ичярисиня дцшя  билирди. Инди ися  йягин ки, щям евин 

отурмасы, щям дя торпаьын шишмяси сябябиндян бу няфяслик эцжля эюрцнцрдц. Йадына орада бир 

кющня  хянжяринин  олмасы  да  дцшдц  вя  зирзямийя  баш  чякмяйи  гярара  алды.  Зирзямийя  йол  евин 

ичярисиндян иди. Бурада дюшямянин тахта гапаьыны галдырыб, орадакы нярдиванла зирзямийя дцшдц. 

Ашаьы дцшяркян эюзцня дивара вурулмуш кичик халчанын цстцндяки тязя хянжяри эюрдц. Ону Аб-

дулла дцнйайа эяляркян, онун адына алмышды. Хянжяр тякжя силащ дейил, щям дя намус йараьы иди. 

Инди Абдулла жябщядя икян намусу бир онун цмидиня галмышды. Эяряк о хянжяри дивардан эютц-

рцб  Жащана  веряйди. Заманя  дейясян  тамам дяйиширди.  Беля  оьраш  заманядя  ещтийатлы  олмаг 

лазым эялирди. Жащан тякжя онун эялини, нявяляринин анасы дейил, щям дя бир мещмятжик намусу 

иди.  


Зирзямидян йалныз кющня яшйа анбарытяк дейил, щям дя азугя сахланжы кими истифадя едирдиляр. 

Ичярийя  дцшян  кими  нярдивана  йахын  йердя,  йешик  цстцня  гойулмуш  нефт  лампасынын  пилятясини 

алышдырды. Диряклярдян соьан, картоф, сармысаг, гах кисяляри, балгабаг вя диэяр шейляр асылмышды. 

Дивар  дибиндя  ичярисиня  мцряббя  вя  шорабалар  долдурулмуш  шцшя  габлар,  ят  гахыжлары  олан  ири 

кцпляр вя йаь бястиляри гойулмушду. Нящайят о бахышлары иля юзцня лазым оланы тапды. Бу кющня 


 

 

182 



хянжяр  бир  гядяр  гаралса  да,  кцтляшся  дя  халча  цстцндякиндян  даща  цзцн  иди  вя  юз  йарашыьыны 

итирмямишди. Хянжярля йанашы бцлюв дашыны да ялиня эютцрдц. Няфяслик пянжярядян ичярийя бир еля 

ишыг  дцшмцрдц.  Лампа  ишыьында  хянжяр  итилямяйя  дяймязди.  Нярдиванла  эерийя  гайыдаркян 

отаьын ортасында эялини Жащанын вя нявяляринин дуруб она тяяжжцбля бахдыьыны эюрдц.  

– Дядя, о кющня хянжяри ня едирсян? – Жащан садялювщ марагла сорушду. 

Нявяси  Сямра  ися  щеч  ня  сорушмадан  она  сары  гачды  вя  эялиб  чечяля  бармаьындан  тутду. 

Мустафа  киши  няся  дейиб  хоф  йаратмаг  истямирди,  амма  дивардакы  бир  гядяр  кичик  вя  няфис 

хянжяри халчанын цстцндяки илмядян ачыб, Жащана узатды. 

–  Гызым,  вязиййят  чох  хараб  олуб.  Сарыгамышда  бизимкиляр  мяьлуб  олублар.  Кимин  саь, 

киминин  юлдцйц  билинмир.  Бу  йандан  да  ермяниляр  гудуруб  баш  галдырыблар.  Кцчяйя-байыра 

гятиййян  чыхмаг  олмаз.  Ещтийат  цчцн  бу  хянжяр  щямишя  цстцндя  олсун.  Аллащ  ираг  елясин, 

вязиййят чох пис оланда сян онунла ня едилдийини йягин ки, билирсян. 

Сонра  Мустафа  киши  нявяси  Сямранын  ялиндян  тутуб,  хянжяри  итилямяк  цчцн  щяйятя  дцшдц. 

Сямра чох дяжял, ширин вя истякли ушаг иди. Она юз рящмятлик щяйат йолдашынын адыны гоймушду. 

Оьлу  Абдулла  ону  “Анням”,  эялини  Жащан  “гызым”,  Мустафа  юзц  ися  садяжя,  “Сямра  ханым” 

дейя чаьырырды. Цст додаьы иля сол тяряф йанаьынын аралыьында йарашыглы халы варды– ейни иля атасын-

да олдуьу кими. Йатаркян онун бармаьындан тутуб йухуйа эедярди. Щяр шей барясиндя о гядяр 

суал верирди ки, Мустафа киши бу суалларын бязиляринин жавабыны щеч юзц дя билмирди. Инди дя Сямра 

хянжяр барясиндя суалларыны йаьдырмаьа башламышды. Мустафа киши щяйятин кющня тяндир башында 

бцлюв дашыны хянжяря сцртцб ону парылдадараг, бу суаллара жаваб вермяйя чалышды. Ямин иди ки, 

бязи жавбларыны Сямра щеч баша да дцшмцр. Амма тяки бу суаллар вя жаваблар олсун. 

– Бяс атам ня вахт эяляжяк? 

Ушаьын гяфил вердийи бу суала Мустафа киши жаваб тапа билмяди. Щеч Абдулланын саь галдыьыны 

вя  йа  шящид  олдуьуну  да  билмирди.  Щяр  ня  жцр  жаваб  верярдися,  сонра  ушаьын  йанында  йаланчы 

чыха билярди. Десяйди тезликля эяляжяк, сонра щеч вахт эяля билмяйяжяйи айдынлашанда ушаьын эю-

зцня нежя бахарды. Яксини демяйя щям дили эялмир, щям дя бу фикри йахына бурахмырды. Йенидян 

цзцнц Сямра ханыма сары чевириб, она сюзцн дцзцнц “Билмирям” кими ифадя етмяк истяйирди. Бу 

заман  эялини  Жащанын  да  бурада  дурмуш  олдуьуну  эюрдц.  Онун  симасындакы  наращатлыгдан 

щяр шейи баша дцшдц. 

– Мян бир шящяря чыхым, эюрцм даща дягиг ня хябяр юйряня билирям.– деди, бцлюв дашыны вя 

аьардылмыш, итилянмиш хянжяри кющня тяндир цстцндя сахлайыб, щяйят гапысына сары эетди.  

Щасар чох щцндцр олдуьу цчцн щяйят дарвазасы вя гапысы нисбятян узунсов дцшмцшдц. Еля 

Мустафа  киши  юзц  дя  ужа  бойлу  иди.  Щятта  гожалыг  да  онун  ужа  бойуна  вя  дик  гамятиня  хялял 

эятиря билмямишди. Кцчя бойу бир гядяр эетмишди ки, бирдян гулаьына эцлля сяси дяйди. Ичиндя няся 

гырылды. “Олмайа руслар шящяря эирбляр?” Дцшцнжясиндян ахыб кечян бу суал ону айаг сахламаьа 

мяжбур  етди.  Амма  сонра  фикирляшди  ки,  лап  яэяр  эириблярся  дя,  бир  кимся  онлара  мцгавимят 

эюстярмяз, чцнки мцгавимят эюстярмяйя тцрклярдя силащ вя яли силащ тута билян адам галмамыш, 


Yüklə 7,28 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   89




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin