Yazıçının modern romanı musiqi ilə müşayiət olunan bədii nəsr əsərinin elektron



Yüklə 7,28 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə38/89
tarix05.05.2017
ölçüsü7,28 Mb.
#16790
növüYazı
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   89

щамыны жябщяйя апармышдылар. Шящярдя олан ермянилярин онлара мцгавимят эюстяряжяйиня ися щеч 

инанмырды.  Ешитдийи  атяш  сясляриня  тядрижян  инсан  гышгырыглары,  чыьыртылар,  вящши  гящгящяляр 

гарышырды.  Сонра  ермяни  дилиндя  сюйцш  сяслярини  ешитди.  Гадын,  ушаг  сясляри  еля  ващимяли  иди  ки, 

санки киминся ятини кясирдиляр. Бу щеч дя язизинин жябщядян гара хябярини алмыш аилянин фярйадына 

охшамырды.  Ян  ажыьы  эялян  бир  шей  дя  еля  шящид цчцн  ащ-наля  гопартмаг  иди.  Онсуз  да  оьлуну 

жябщяйя  эюндяряндя  ону  шящидлийя  эюндярдийини  гятт  етмишди.  Яэяр  Абдулла  эери  гайыдардыса, 

онда аьламайажаьына ямин дейилди. Мустафа киши бу фикирдя икян вя бурулдуьу нювбяти кцчяни 

галхмаг  истяркян  кцчянин  башында  бир  дястя  адам  эюрдц  вя  тез  юзцнц  дивар  дибиня  верди. 

Хялвятжя  щямин  тяряфя  баханда  бунларын  ермяни  йараглылары  олдуьуну  баша  дцшдц.  Онларын 

ящатясиндя  бир  жаван  гадын  фярйад  гопарыб  гачмаьа  чалышыр,  амма  щяр  тяряфдян  ял  атыб  онун 

палтарыны  жырырдылар.  Мустафа  киши  о  эялини  дя  таныды,  йраглыларын  арасындакы  гоншу  Карпети  дя. 

Дивара сюйкяниб, алнынын сойуг тярини силди. Иряли чыхыб бу гадыны мцдафия едя билмямясиня эюря 

ичи эюйняди. Еля бу заман щямин тяряфдян даща ужадан гадын чыьыртысыны ешитди. Бу сяс хырылдайыб 

кясилди.  Мустафа  киши  эерийя  чеврилиб,  йейин  аддымларла  юз  евиня  сары  тялясди.  Артыг  щяр  йандан 


 

 

183 



эцлля  вя  фярйад  сясляри  ужалырды.  Бир  нечя  йенийетмя  ушаг  онун  гаршысындан  гачыб  кечди  вя 

кечяркян  дя  “Баба,  ермяниляр  щамыны  юлдцрцр!”  дейя  билдирди.  Мустафа  киши  юз  щяйят  гапысыны 

щювланак дюйдц. Гапыны эялини Жащан ачды. Мустафа киши щяйят гапысыны бярк-бярк баьлады вя илк 

дяфя олараг, эялининин цстцня “Тез олун, евя эирин!” дейя гышгырды. Онун бу щяйяжаны эялиня дя 

тясир етмишди. 

– Дядя, шящярдя бу ня щай-кцйдцр? 

–  Гызым,  дейясян  ермяниляр  цсйан  галдырыблар.  Адамлары  юлдцрцр,  кясир,  доьрайырлар, 

бинамуслуг едрляр! Тяжили эизлянмяйиниз лазымдыр! 

Мустафа киши онлары евин ичиня салды.Бурада о, зирзямийя дцшян тахта гапаьы галдырды. 

–  Тез  олун,  эирин  ора!  Жынгырыныз  да  чыхмасын!  Мян  эялиб  сизи  чыхартмайынжа,  юзцнцз 

чыхмайын! Гызым, Абдулламын балаларыны вя намусуну мющкям гору! 

– Дядя, бяс сян? 

Мустафа киши она щеч бир жаваб вермяди, Нищады Жащандан алыб юпдц, Сямраны ися галдырыб 

баьрына басды.  

Онлары зирзямийя салдыгдан сонра гапаьы архаларыйжа юртдц, чякиб дюшямядяки килими онун 

цстцня сярди. Сонра эятириб ири столу да гапаьын цстцня гойду вя бундан сонра щяйятя дцшмяк 

истяди. Бу заман нявяляриня вя эялиня аид щяр ня эюрдцся, ири сябятя йыьды вя столу кянара чякиб 

йенидян  гапаьы  галдырды.  О,  бу  ири  сябяти  дя  зирзяминин  ичярисиня  саллады.  Орада  эялин  артыг 

лампаны йандырмышды. Мустафа киши тялясик щяйятя дцшдц. Бурада эюзцня илк саташан бош чялляк 

олду.  Чялляйи  бир  гядяр  итяляйиб,  зирзяминин  няфяслийинин  гаршысыны  кясди.  Сонра  кющня  тяндирин 

цстцндя  парылдайан  кющня  хянжяри  эюрдц.  Она  сары  аддымлады.  Вя  еля  бу  заман  щяйят  гапысы 

тяпик,  йумругла  бяркдян  дюйцлмяйя  башлады.  Эащ  хянжяря,  эащ  да  гапыйа  сары  аддым  атды, 

сонра  бирбаша  кющня  тяндиря  сары  эетди  вя  хянжяри  эютцрцб,  гуршаьынын  алтына  кечиртди.  Щяйят 

гапысы  даща  бяркдян  дюйцлся  дя  эедиб  ачмаг  истямяди.  О  тяряфдя  ермянижя  биабырчы  сюйцшляр 

верилирди.  Индижя  гапыны  йериндян  чыхардажагдылар.  Мустафа  киши  хянжяри  сийириб  гапынын  он-  он 

беш  аддымлыьында  дюйцшя  щазыр  вязиййят  алды.  Еля  бу  заман  гапы  гырылыб  йериндян  чыхды  вя 

гаршыйа ашды. Ичярийя бир дястя ермяни йараглысы долушду. Мустафа киши хянжяри гаршысына илк чыхан 

адамын  гарнына сохажагды. 

 Жащан  зирзямидя  лампаны  йандырдыгдан  сонра  сябяти  дя  бир  кянара  гойду,  яски  сяриб, 

Сямраны йешийин цстцндя отуртду. Ушаг чох наращат иди вя “Бабамы истяйирям” дейирди. Тяляс-

кянликдя  Нищадын  ямзийини  эютцрмямишди.  Ону  ири  сябятин  ичярисиня  узатды.  Нищад  щяля  ращат 

йеримяйи бажармыр, “дяд-дя”, “баб-ба” вя “мям-мя” кялмяляриндян артыг няся даныша билмирди. 

Аьламаьа башласайды, ону сакитляшдирмяк чох чятин олажагды.Абдулланын хянжярини дя йухарыда 

сахладыьыны хатырлады. Баьлы няфясликдян эцняш шцалары сцзцлцрдц. О бу няфяслийя доьру дикялди. 

Бурадан  щяйят  айдын  эюрцнцрдц.  Амма  гайнатасы  Мустафа  киши  бош  чялляйи  сцрцшдцрцб 

няфяслийин аьзына гойду вя щяр шейи ращатжа эюрмяк бир гядяр чятинляшди. Бу заман оьлу Нищад 

гыьылдады  вя  Жащан  сяся  сары  чеврилмяйя  мяжбур  олду.  Эялиб  Нищады  эютцрдц  вя  дюшцнц 

чыхардыб, ону бир гядяр ямиздирди. Еля бу заман щяйят дарвазасынын гопуб ашмасыны, сонра ися 

эцлля  сясини  ешитди.  Нищады  йенидян  сябятин  ичярисиня  гойуб,  няфяслийя  сары  йцйцрдц.  Бир  гядяр 

чятин  олса  да,  орада  дящшятли  бир  мянзяря  эюрцнцрдц.  Бир  дястя  синяси  патрондашлы,  башы  шишпа-

паглы, яли тцфянэли йараглы щяйятин ортасында щярлянирди. Щяйятин ортасында ися Мустафа киши йыхылыб 

тагятсиз  галмышды.  Онун  цзц  дя  няфяслийя  сары  иди  вя  донуг  бахышлары  дцз  чялляйя  зиллянмишди. 

Мустафа  кишинин  хянжяри  овжунда  галмыш,  кюйняйинин  синяси  вя  саггалы  ал  гана  бцрцнмцшдц. 

Жащан  бу  мянзяряни  дярк  етдийи  анда  аз  гала  гышгыражагды.  Ялини  юз  аьзына  басды.  Щяйятдя 

ямин-архайын  щярляниб  щяр  йеря  бурнуну  сохан  йараглыларын  ермяниляр  олдуьуну  баша  дцшдц. 

Чохуну сифятдян таныды. Бунлар гудуз олмушдулар санки. Ахы Мустафа кишини ня цчцн эцлля иля 

вурмушдулар?!  Бу  заман  щяйятдяки  ермянилярдян  бири  Мустафа  кишинин  овжундан  хянжярини 

гопартмаг  истяди.  Ону  да  таныды:  гоншу  Карапет  иди.  Еля  бу  заман  Мустафа  киши  бирдян 

эюзлярини ачды вя ялиндяки хянжяри Карапетин цряйиня сохду. Карапет баьырмаг истяди, амма сяси 

эцжля  вя  гярибя  хырылты  иля  чыхды.  Сонра  о  дикяля  дя  билмядян  Мустафа  кишинин  айагларына  сары 

йыхылды.  Бундан  сонра  щяйятдяки  о  бири  ермяниляр  баьырараг  Мустафа  кишинин  цстцня  дцшдцляр; 


 

 

184 



кими она атяш ачды, кими дя тцфянэинин ужуна кечирилмиш сцнэц иля онун бядянини дешди. Жащан 

бу хялвят йердя дящшят ичярисиндя  гуруйуб галмышды. Сонра гайнатасы цчцн биихтийар эюз йашлары 

ахытды.  Ейни  заманда  горхудан  бядяни  цшянди.  Ону  вя  ушагларыны  бурада  тапардыларса,  няляр 

баш веря билярди?! Няфяслийин гаршысындан чякилян кими Сямранын суалларына туш эялди. 

– Бабам щара эетди? Биз нийя бурадайыг? Сян орада няйя бахырдын? Нийя аьламысан?  

Жащан бу суалларын щеч бириня дцзэцн жаваб веря билмязди. Щяля юзцня эяля билмирди. Ялляри 

дя ясир, дишляри бир-бириня тохунурду. Аьлына эялян илк фикри демякля санки юзцнц дя яля алмаьа 

чалышды. 

–Орада пис адамлар вар, гызым. Бабан онларла вурушур. 

–Бяс биз нийя вурушмуруг? 

–Бизим силащымыз йохду, гызым. 

–Бяс бабам верян ири бычаг щаны? 

–Чарпайыда, балынжын алтында галды. 

–Нийя эятирмирсян ки? 

Бу суалдан сонра Жащан нярдивана галхмаг истяди. Амма еля бу заман йухарыдан аддым 

сясляри ешидилди. Ермяниляр евин ичярисиня сохулмушдулар. Онлар  ажыглы сясля няся данышыр, ермянижя 

сюйцш сюйцр, нялярися салыб сындырыр, даьыдырдылар.  Бу заман Нищадын эюзляри бу сяс-кцйдян бя-

ряля галмышды. Сямра ися даща бир суал веряжякди. Жащан бармаьыны додагларына апарыб она сус-

маг ишарясини верди. Нищады ися ещтийатла гужаьына эютцрдц. Йухарыдан ешидилян ермянижя сюзляр-

дян онларын зинят яшйалары вя адам ахтардыгларыны баша дцшдц. Сонра о бири отаглардан гарышыг 

сясляр  эялди.  Бир  гядярдян  сонра  ися  бу  сяс-кцйляр  кясди  вя  щяйятдя  ешидилмяйя  башлады.  Жащан 

тамам эиринж вязиййятдя галмышды. Каш ки, мцщарибя башланаркян онларын гоша лцляли силащыны вя 

Мустафа кишинин эцмцшц ишлямяли наьаныны эялиб апармайайдылар. Йохса инди Сямра онун нежя 

атяш ача билдийини эюрярди. Бунлар  ахы ня цчцн беля вящшиляшмишдиляр? Бирдян-биря инсан бу гядяр 

нежя  гяддар  ола  билярди?  Демяли,  яслиндя  щямишя  беля  олмушдулар.  Гурбан  вя  Рамазан 

байрамларында гайнатасынын гоншудакы ермяниляри дя сцфря башына дявят етмясини хатырлады. Инди 

ися онлар ону гятля йетирмишдиляр. Ня йахшы ки, Мустафа киши о щейван Карапети юлдцря билди!  

Бу  фикирлярдян  сонра  Жащан  йенидян  Нищады  сябятин  ичярисиня  гойду  вя  галхыб  няфясликдян 

бойланды.  Ермянилярин  сындырылмыш  щяйят  гапысындан  чыхдыгларыны  эюрдц.  Амма  ня  Мустафа 

кишинин, ня дя онун айаглары алтына дцшцб галмыш Карапетин мейиди байагкы йериндя йох иди. Бу 

заман  Нищад  гыьылдады.  Жащан  она  сары  чевриляркян  онун  “Мям-мя”  дейяряк  аьзы  иля  няся 

ахтардыьыны эюрдц. Биржя аьламайайды; ямиздирмяйя сцдц дя йох иди. 

Даща  ермяниляр  эетмишди.  Жащан  нярдивана  галхды,  тахта  гапаьы  галдырыб,  назик  палазы 

кянара чякди. Амма ушаглар тяк галыб горхмасынлар дейя Жямраны йухары дартды вя:  

– Гызым, сян эял йухары галх, Нищадын ямзийини, бир дя хянжяри тап эятир.–деди. 

Сямра  пишик  кими  нярдиванын  пиллялярини  дырманды,  сонра  да  анасынын  кюмяклийи  иля  отаьа 

кечди. Бу заман ашаьыда Нищад аьламаьа башлады. Жащан зирзяминин гапаьыны бурахды вя тез 

ашаьы дцшдц. Нищад ки  аьламаьа башлады, ону  сакитляшдирмяк чятин олурду. Сямранын дяжяллийи 

тутанда ону йеня гоншу Карапетэилин зянжирли, йекя кюпяйи иля горхутмаг мцмкцн иди, амма 

Нищад  ня  ямиздирилмяк,  ня  дя  ямзикля  киримирди.  Кюрпяни  гужаьына  эютцрцб,  овундурмаьа 

чалышды.  О  чыьырыб  аьламасын  дейя  дюшцнц  онун  аьзына  верди.  Ушаг  аж  иди.  Ня  йахшы  ки,  инди 

бунунла гане олду. Амма щеч аьлы кясмирди ки, инди ону дойура билсин. Сящярдян няся йедийини 

хатырламырды. Бирдян Сямранын йубанмасынын фяргиндя олду. Нищады синясиндян айырыб нярдивана 

сары  эетмяк  истяди.  Амма  кюрпя  йенидян  аьламаьа  башлады.  Еля  бу  заман  щяйятдян  сяс-кцй 

ешидилди.  Тез  кюрпясини  ямиздирди  вя  еля  бу  вязиййятдяжя  няфяслик  юнцня  эялди,  дикялиб  щяйятя 

бахды.  Орада  йеня  бир  дястя  йараглы  варды.  Бунлар  байагкылар  дейилди.  Йягин  щяйяти  гапысыз 

эюрцб,  ичярийя  сохулмушдулар.  Эерийя  чякилиб  нярдивана  сары  йцйцрдц.  Кюрпяси  иля  бирликдя 

нярдиваны  галхыб,  тахта  гапаьы  юз  башы  иля  галдырмаг  истяди.  Еля  бу  заман  ичяридян  айаг  вя 

ермянижя  данышыг  сясляри  ешитди.  Ейни  заманда  Нищад  да  гыьылдады.  Дюшцндя  сцд  олмадыьына 

эюря иди. Бу анда аьламасын дейя онун аьзыны юз синясиня сыхды. Сямранын йухарыда, ермянилярин 

ялиня кечмясини дцшцндцкдя аз гала нярдивандан йыхылажагды. Ичяридян ня Сямранын сяси эялир, 


 

 

185 



ня дя ермянилярин ону эюрмяси вя йа тутмасы щисс олунмурду. Йягин ки, чарпайынын алтына эириб 

эизлянмишди.  Амма  бу  ермянилярин  чыхыб  эетмяси  чох  чякди.  Онларын  аддым  вя  сюйцш  сясляри 

кясдикдян сонра Жащан нярдиван пиллялярини ещтийатла дцшцб, няфясликдян щяйятя бойланды. Даща 

орада да бир кимся йох иди. Тялясик чеврилиб, Нищадын аьзыны синясиндян айырды вя кюрпяни сябятин 

ичярисиня  гойуб,  нярдивана  галхды.  Яввялжя  гапаьын  арасындан  ичярийя  эюз  эяздирди.  Сямра 

эюрцнмцрдц. Сонра палазы тамам кянара вериб, зирзямидян чыхды. Отаьын бцтцн яшйалары дюшя-

мяйя сяпилмишди. Жащан буну вежиня алмады вя “Сямра...Сямра, гызым” дейя астадан чаьырма-

ьа вя ахтармаьа башлады. Сямраны няинки отагларын щеч бириндя, щеч мятбяхдя дя, ейванда да 

эюрмяди.  Даща  щеч  няйи  вежиня  алмадан  щяйятя  чыхды  вя  бурада  да  Сямраны  чаьырыб  ахтарды. 

Тяндирханайа, щамама, анбара, сол тяряфдяки ейван дюшямясинин алтына, сонра щяйятин сол тяря-

финдяки кичик баьа диггятля бахды. Ушаг санки гейб олмушду. Тялясик кцчяйя сары гачды. Орада 

башы ловлу, щарай-гышгырыгла гачан гадын вя ушаглардан башга щеч ня эюрмяди. Бядяни цшянир вя 

ясирди.  Эерийя  гайыдыб,  чятинликля  щяйят  гапысыны  галдырды  вя  йериня  сюйкяди.  Йенидян  щяйятя 

гайыдаркян  диггятини  щяйятдяки  ган  эюлмячяляри  жялб  еляди.  Бурада  бир  кющня  хянжяр  атылыб 

галмышды. Гайнатасы Мустафа кишини хатырлады, ичи чякилди. Баьры чатламаьа галырды. Даща юзцнц 

яля ала билмяйиб “Сямра!” дейя гышгырды вя щяйятин ортасында отуруб, щюнкцртц иля аьламамаьа 

башлады.  Ушаг  бир  андажа  йох  олмушду.  Бирдян  Жащанын  йадына  Нищады  зирзямидя  сахламасы 

дцшдц вя аьлайараг да тез евя сары гачды. 

Аз сонра Жащанын узагдан дящшят ичярисиндя гышгырыг сясляри ешидилди.  

Аьламасын дейя байаг Нищадын аьзыны дюшцня сыхаркян кюрпя боьулуб юлмцшдц. 

Гарс шящяри дящшят, ащ-наля, фярйад, зцлм вя щагсызлыг ичиндя даьылырды. 

Балажа  Сямра  дцшмянлярля  вурушда  бабасына  кюмяк  етсин  дейя  щяйятя  дцшмцш,  бурада 

бабасыны эюрмяйиб, гырыг гапыдан кцчяйя чыхмышды. Кцчядя ися бир-бир евляря, щяйятляря эириб та-

ланчылыг вя гятлляр тюрядян ермяни йараглыларына раст эялмишди. Ермяниляр ону тутуб яввялжя бю-

йцк щявясля вя жцжя боьазыны цзцрмцшляр кими башыны кясмиш, сонра бядянини сцнэцйя кечирдиб 

кцчяляри долашмышдылар.  

Кцчялярдя,  тцрк  щяйят  вя  евляриндя,  мейданларда  ермяниляр  тцркляря  гаршы  аьылларына  эялян 

щяр  жцр  вящшиликляри  тюрядирдиляр.  Бир  нечя  эцн  яввял  онлар  Гарсда  юзляринин  бцтцн  щяйятляриня, 

диварлара  тябаширля  хач  ишаряси  чякмишдиляр.  Бу  ися  габагжадан  дцшцнцлмцш  басгын  заманы 

щямин щяйятляря дахил олмаьы гадаьан едирди. Диэяр щяйятлярдя, евлярдя ися щяр шей етмяк оларды. 

Онлар гожаларын башына ири мисмар вурур вя йа сцнэцляйир, алнына, синясиня хач нишанлары чякярик 

юлдцрцрдцляр. Бир чох щяйятлярдя яввялжя ев сащиби олан тцрк гадын вя гожалардан аь нефт тяляб 

етмишдиляр. Онларын бунунла ял чякяжяйини зянн едиб тялясик аь нефт эятирилирди. Ермяниляр ися бу 

аь нефти гожа гадын вя кишилярин, бязян ися йанараг нежя гачмасына тамаша едиб щязз алмагдан 

ютрц  ушагларын  цзяриня  тюкцр  вя  кибрит  чалырдылар.  Эянж  гадынлары  гайната  вя  йа  бабаларынын 

эюзляри юнцндя щамылыгла сойундурур, зорлайыр, сонра ися гылынжла доьрайырдылар. Русларла биринжи 

мцщарибянин гящряманларындан олан Садыг Елжаны чармыха чякирмишляр кими юз щяйятинин тахта 

дарвазасына  мыхламышдылар.  105  йашлы  Илдырым  Эюйдялянин  аь  саггалыны  йандырмыш,  сонра  ону 

щяйятдяки  аьажа  баьлайыб,  кимин  даща  сярраст  балта  атмасыны  мцяййян  етмякдян  ютрц  башыны 

нишан алмаьа чалышмышдылар. Жябщядя олан Эянжяли Теймурун щамиля гадынынын гарнына хянжяри 

сохуб,  чаьаны  чыхартмыш,  сонра  тонгалда  гызардыб  ятини  нянясиня  йедиртмяйя  чалышмышдылар. 

Няняси ися онажан артыг баьры чатлайыб юлмцшдц. Молла Бурщаны намаз цстцндя щагламыш, еля о 

вязиййятдяжя  шаггаламышдылар.  Мцфти  Юмяр  яфяндини  ися  хачы  юпмяйя  мяжбур  етмиш,  сонра  да 

чармыха  чякмишдиляр.  Ермяни  дястяляри  кцчялярдя  хилас  олмаг  цчцн  гачан  йенийетмя  оьлан  вя 

гызларын бязилярини тутуб мясчидя долдурдулар. Сонра ися мясчидя дюрд бир йандан од вуруб йан-

дырдылар. Щараданса тапшырыг алыбмышлар кими сонра ермяниляр кцчялярдя галмыш вя щяйятлярдяки 

мейитляри  мящялля  гуйуларына  долдуруб  цстцнц  торпагладылар.  Беляжя,  еля  тцрк  гуйусу  галма-

мышды ки, ичярисиня мейитляр атылмамыш олсун. Бязи мейитляри ися мейданда галаг-галаг йыьдылар 

вя кцля дюняня гядяр  гятран сяпип йандырдылар. Гана булашмыш дик кцчяляри галхмаг сонра щеч 

ермянилярин  юзц  цчцн  дя  мцмкцн  олмурду.  Онлар  сцрцшцб  йыхылыр  вя  буна  эюря  дя  тцркляри 

сюйцрдцляр.  Кцчялярдя  кясилмиш  инсан  голу,  айаьы,  яли,  башы,  гадын  дюшц,  бармаглар  тюкцлцб 


 

 

186 



галмышды. Вящши кцчя итляри бу галыглары щявясля эямирир, буна эюря бир-бирляриня диш гыжыдырдылар. 

Гачыб жаныны  гуртара  билян тцркляр гарлы мешялярдя, шахталы дярялярдя, маьараларда эизлянмяйя 

чалышырдылар. Ермяни друъиналары Шярги Анадолуда тцрклярин шящярляри, кяндляри атыб гачмаларына 

да шяраит йарадыр, юзлярини чох йормаг вя йа тящлцкяйя атмаг истямирдиляр. Кяндляр дя бу гятли-

амдан кянар галмамышды. Ермяниляр силащлы адам ола биляжяйиндян шцбщяляндикляри тцрк кянд-

ляриня сохулмагдан вя силащлы мцгавимят эюрдцкляри кяндлярдян чякинирдиляр. Бир чох кяндляри 

сонунжу  адамына  гядяр  гырыб,  хялвяти  йерлярдяки  ири  чалаларда  басдырыр  вя  из  аздырмаг 

истяйирдиляр. Гарс вилайятинин Ярдящан даирясиндя 110, Гаьызман даирясиндя 75, Олту даирясиндя 

90, Гарс даирясиндя ися 130 кяндин тцрк ящалиси тамамиля гырылмыш, кяндляр бош галмышды. Ермя-

ниляря  дя  еля  бу  лазым  иди:  Шярги  Анадолунун  тцрк  кяндлярини  бошалтмаг,  ящалини  бурадан 

перикдирмяк, йериня диэяр йерлярдян ермяниляри эятириб долдурмаг вя мцтляг ящали цстцнлцйцня 

наил олмаг. Тякжя Гарс вилайятиндя 150 мин тцрк милли вя дини мянсубиййятиня эюря гятля йети-

рилмиш – гятлиама мяруз галмышды. Бу шахталы гыш эцнляриндя чюллярдя, дцзлярдя, мешялярдя яйни 

йалын он минляржя тцрк жожуьу сярэярдан эязиб-долашыр, йашлы адам вя силащлылардан горхуб га-

чыр, эизлянир, от, аьаж габыьы, жыр мешя мейвяляри иля гидаланырдылар. Ермянилярин Гаьызман, Гарс, 

Ярдящан, Олту даиряляриндя тюрятдикляри гырьынын сораьы илдырым сцряти иля Османлы империйасынын 

бцтцн йерляриня йайылырды. Халг щиддятляниб айаьа галхыр, ермяни тцфянэ, пулйамйот вя топларына 

гаршы адижя балта, йаба, хянжяр, кющня тцфянэ, кямянд, сапандла йарагланыб, Шярги Анадолуйа 

кюмяйя  эялмяйя  чалышырдылар.  Даща  бюйцк  гырьынлар  тюрянмясин  дейя,  тцрк  орду  бирляшмяляри 

йолларда кешик чякир  вя беля кюнцллц дястялярини зорла эерийя  гайтарырды. Ермяниляр чох азлыгда 

олдуглары  яйалятлярдя  тцркляря  басгын  едя  билмир,  садяжя  нифрят  вя  гязяблярини  ифадя  етмякля 

кифайятлянирдиляр. Диэяр йерлярдя ися эежя икян гачыб русларын ишьалы алтына дцшмцш яразиляря сыьы-

нырдылар.  Орада  гясдян  тцрклярин  онлара  гаршы  амансызлыгларындан  данышмагла  юзляриня  бяраят 

газандырмаг истяйирдиляр. Ермянилярин мцщарибя апаран юлкянин ичярисиндя икинжи бир жябщя ачыб 

она ичяридян аьыр зярбяляр вурмасы щаллары тядрижян Тцркийянин диэяр яйалятляриня дя сирайят едир-

ди. Бир чох ермяни ижмаларына вя харижи юлкяляря тюрядилмиш гятлиамларын фото-шякилляри эюндярилир 

вя бунларын эуйа ки ермяниляр олмасы билдирилирди. Мягсяд кюмяк истямяк вя йа Тцркийядян ай-

рылмаг арзуларынын ифадя олунмасы иди. Лакин онлар бязи щалларда тялясиб еля шякилляр эюндярмиш-

диляр  ки,  бу  шякиллярдя  мейитлярин  антрополоъи  сифят  гурулушу  етибары  иля  тцркляря  мяхсус  олмасы 

ифша олунмушду. Бир чылпаг оьлан жожуьунун мейидиндя ися онун сцннят едилмясини рус эенерал-

губернаторуна  эюстярян  Бакы  милйончусу,  Мцсялман  Хейриййя  Жямиййя  тинин  сядри  Щажы 

Зейналабидин Таьыйев ону сарсылмаьа мяжбур етди. 

–  Жянаб  губернатор,  сиз  дя  йахшы  билирсиниз  ки,  ермяни  дейил,  мцсялманлар  сцннят  олунур. 

Орада бизим ган гардашларымыз бу фажияни йашайаркян биз нежя ращат ола билярик?! 

 Бундан сонра Щажы юзцнцн Анадолуйа йардым эюндярмясиня ижазя алды. Бу ишдя губерна-

торун  сонсуз  гадыны  иля  онун  исти  мцнасибяти  дя  мцщцм  рол  ойнады.  Бир  илдян  сонра 

губернаторун ексиз ювладлары дцнйайа эялди. Ушагларын ясил атасы ися... 

 Ермяни друъиналарынын, бир чох йерлярдя чашдырылмыш рус щярби щиссяляриндян дя истифадя едяряк 

тюрятдикляри  гырьынлар  Ислам  дцнйасыны  да  лярзяйя  эятирмишди.  Гятлиамдан  хилас  олмуш  гачгын 

дястялярини диэяр тцрк кюйляриндя юз сойдашлары гябул едир, мящяллялярдя топлашыб бу адамларын 

вердикляри мялуматлара цряк аьрысы иля гулаг асырдылар. Тцрклярин башына эятирилян бу вящшиликляр-

дян  гязяблянмиш  Гафгазын  тцрк  милйончулары  вя  хейриййя  жямиййятляри  юз  нцмайяндялярини 

эюндяриб бюйцк йардымлар едирдиляр. Онлар он минлярля сащибсиз жожуьу топлайыб Тифлис вя Бакы 

йетимханаларында  йерляшдирир,  евляря  пайлайырдылар.  Гязетлярдя  бу  барядя  йазылан  мялуматлары 

охудугжа  щамы  гязяблянрирди.  Амма  Шярги  Гафгазда–  Бакыда  щяля  билмирдиляр  ки,  бир  нечя 

илдян сонра ермяни вя рус бирляшмяляри беля мцсибятляри Бакыда, Шамахыда, Губада, Хачмазда, 

Салйанда, Нахчыванда, Лянкяранда, Эянжядя, Гарабаьда вя диэяр йерлярдя онларын юз башына 

да эятиряжякляр.  

Ермяни щярби бирляшмяляринин, друъиналарын, фярди гайдада ермянилярин тцркляря гаршы Тцркийя 

яразисиндя  беля  амансызлыгла  вя  нювбяти  дяфя  гятляр  тюрятмяси  вя  бунларын  жавабсыз  галмасы 

Османлы  дювлятиндя  халгы  юз  дювлятиня  гаршы  итаятсизлийя  жязб  едирди.  Щяля  ютян  ясрин 


 

 

187 



яввялляриндян етибарян ермяни гийамлары баш галдырмышды. Лакин заман-заман тцрк кюйляриндян 

дя гачаг-гулдурлар йетиширди. Онларын мягсяди басгынлар, гарятляр тюрятмяк, кимдянся интигам 

алмаг  вя  йа  юзцнц  танытмаг  характери  дашымышды.  Бязиляри  щябсдян  гачдыьы  цчцн  юз  башына 

мцвафиг адамлары топламаьа вя гачагчылыг етмяйя мяжбур иди. Онлар цчцн сойдуглары, юлдцр-

дцкляри адамларын ермяни, йунан, болгар, хорват вя йа тцрк олмасынын щеч бир ящямиййяти йох 

иди. Беля дястялярдя ермяниляр дя аз олмурду. Анжаг ермяни гачаг дястяляринин яксяриййятиндя 

биржя няфяр дя олсун тцрк-мцсялман йох иди вя  онларын щядяфи йалныз тцрк кяндляри, гясябяляри, 

милйончулары,  мямур  вя  гаймаканлары  иди.  Бу  дястяляр  ермяни-григорйан  кился  башчыларынын  вя 

ермяни  милйончуларынын  йахын  щимайясини  щисс  едирдиляр.  Онлардан  щяр  кимся  илиширдися  арадан 

чыхмасына  шяраит  йарадылырды.  Османлы  дювлятинин  гачаг  вя  гулдурлара  гаршы  мцбаризяси  чох 

кяскин иди. Чцнки онлара гаршы даим дцшмян мювгедя олан Авропанын гаршысында чятинликля синя 

эяря  билдийи  щалда  ичяридян  дя  зярбяляр  алмасы  империйаны  сарсыда  билярди.  Бу  заман  гачаг-

гулдур дястяляри амансызлыгла мящв едилир, онлара йардымчы олмуш ермяниляр дя жязадан гуртула 

билмирдиляр.  Буна  эюря  дя  бязян  30-40  няфярлик  бир  дястя  иля  йанашы  онлара  щимайядарлыг  етмиш 

йцзлярля ермяни дя щябс олунур вя йа юлдцрцлцрдц. Бцтцн бунлара гаршы тцркляр дя динж дурмур, 

щяр бир зцлмцн, щагсызлыьын, гятлин, сойьунчулуьун жавбыны артыгламасы иля вермяйя чалышырдылар. 

Нятижядя, орта вя йухары даирялярдя тцрклярин ермяниляря инамы итмишди. Буна эюря дя ермяниляр 

айрыжа ижмалар вя мящялляляр щалында йашамаьа башламышдылар. Ган интигамы щяр бир тцрк аиляси-

нин йазылмамыш ганунлары сырасында юндя дурурду. Бойнунда ган интигамы галмыш еркяйи киши 

щесаб  етмирдиляр.  Бу  сябябдян  дя  онларын  яксяриййятинин  евиндя  одлу  вя  сойуг  силащы  олурды. 

Амма... Интигам щисси орду щиссяляриндяки шяргли вя силащлы яскярляри сакит бурахмырды. Онлар йа-

йылан хябярляри ешидир, аиляляриндян чох ниэаран галдыгларына эюря, щеч бир мялуматлары олмамасы 


Yüklə 7,28 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   89




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin