Yazıçının modern romanı musiqi ilə müşayiət olunan bədii nəsr əsərinin elektron



Yüklə 7,28 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə21/89
tarix05.05.2017
ölçüsü7,28 Mb.
#16790
növüYazı
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   89

 

Бирдян залы еля алгыш сядалары бцрцдц ки, санки индижя таван сюкцлцб йеря тюкцляжякди. Сонра 



алгышлар сцрякли характер алды. Шекспирин юзц дя беля алгышы эюзлямирмиш кими карыхыб галмышды. О 

 

 

105 



цзцнц  саь  тяряфдяки  йухары  лоъалара  сары  чевирди  вя  орада  кимися  ахтарды.  Дейясян  Жцлйеттайа 

бахды. Жцлйеттанын ялинин ишаряси иля сонет бир дя ифа олунду. 

Даща  сонра  ачылыш  мярасиминин  биринжи  щиссясиня  дахил  едилмиш  диэяр  соло  ифалар  олду.  Граф 

Девер фасиляни эюзлямядян отурдуьу йердян галхды, лоъаны тярк етди. Бурадан бирбаша гаршы тяря-

фин дюрдцнжц мяртябясиня галхды. Фасилядян сонра Софоклун "Чар Едип" тамашасы эюстяриляжякди. 

Жцлйетта да фасиляни эюзлямядян дящлизя чыхмышды. Онлар цзбяцз галан кими бир-бирляриня доьру 

йцйцрдцляр вя кимсянин эюря биляжяйини дя вежя алмадан дящлиздяжя гужаглашыб, юпцшдцляр. Граф 

Едуард Девер бир щяфтя иди ки, мящз бу исти юпцшдян ютрц бярк дарыхмышды. Сонра онлар пиллякян 

бойу  ашаьы  тялясдиляр.  Ня  цчцн  ашаьыйа  тялясдиклярини  дя  билмирдиляр.  Валидейнляри  бурада  икян 

Жцлйеттаны щара эютцря  биляжякди ки. Бирдян щараданса бир ял узанды вя Жцлйеттанын голундан 

йапышды.  Граф  индижя  щямин  яля  доьру  атылажагды  ки,  бирдян  донуб  галды.  Бу  о  иди  -  актйор 

Уилйам Шекспир! Инди гийафяси бир башга жцр иди. 

– Лцтфян бурайа буйурун! 

Онун цзцня тябяссцм щаким кясилмишди. Бу шяхся етибар етмяк оларды. Шекспир онлары сящня 

пядяляринин арасы иля апарыб, бир кичик вя ишыглы отаьа эятирди. Бура онун грим отаьы иди.  

–Достлар, мян бир аздан сящняйя чыхажам, “Чар Едип”дяки Креонт ролуну мяня тапшырыблар. 

Сиз бурада юзцнцзц там ращат щисс едя билярсиниз. Йарым саат вахтыныз вар. 

Уилйам Шекспир беля дейиб эетмяк истяди. Жцлйетта она: 

–Уилйам, бу одур, граф Едуард Девер, 66-жы сонетин мцяллифи!- дейяряк онлары таныш етди. 

Шекспир граф Деверя цзцндя бир дцнйа тябяссцмля ял узатды. 

–Мяни баьышлайарсыныз, граф, юзцмц мцяллиф кими тягдим етдим. 

–Чох доьру етдиниз! – граф Девер дя онун ялини разылыгла сыхды.- Бу чох мцнасиб олду.  

– Буна эюря Жцлйеттайа миннятдар олаг! 

Граф Девер Жцлйеттайа сары чеврилян кими Уилйам Шекспирин бурада олдуьуну унутду. Сонра 

Жцлйеттанын  бал  додагларындан  эцжля  айрылдыгда  Уилйам  даща  бурада  дейилди.  О,  гапыны  ар-

хадан баьлайаркян Жцлйетта: 

–  Уилйам  мяним  ряфигям  графинйа  Офелйанын  севэилисидир.-  деди.-  Истядим  ки,  бу  сонетлярин 

нежя мцкяммял олдуьуна юзцн дя инанасан. 

–Амма бунун ня демяк олмасынын фяргиндясянми, язизим? 

–Уилйам сирр вермяз! Ян азындан юзцнцн дя мяндя сирри вар. 

–Еля  ися  мян  Уилйама  дцнйа  шющряти  газандырарам!  Тякжя  шаир  кими  йох,  щям  дя  бир  чох 

пйеслярин мцяллифи кими! 

– Нящайят ки, сян юз ядябиййатыны бяшяриййятя чатдырмалы олдуьуну гябул етдин. 

Даща  няся  демяйя,  ня  барядяся  данышмаьа  ещтийаж  вя  вахт  йох  иди.  Граф  Девер  эюзял 

Жцлйеттанын чылпаг голлары, аьаппаг синяси, исти бядяни иля Йер жяннятиня говушду. 

Тамашадан вя эцнортадан сонра граф Девер Темза чайынын сащилиндя бир бюйцк гайыг ижа-

рялямишди. Гайыьын ичи чох эениш вя ращат иди. Жцлйеттадан айрылдыьы бу гыса  вахт ярзиндя  санки 

ортадан айлар, илляр кечирди. Тез-тез айаьа галхыр вя сащиля йахынлашан кареталара бахырды. О йеня 

дя  аьаппаг  эюйярчин  кими  эялди  вя  сащилдя  ону  эюзляйян  гайыьа  гонду.  Ахшамажан  бирликдя 

олажагдылар.  Дайясинин  нюкяри  Кетрин  Жцлйеттаны  сащилдя  эюзляйяжякди.  Гайыгчынын  архайа 

чеврилмяк ихтийары да ондан сатын алынды.  

Жянняти яввялжя севэили гадынын голлары арасында газанмаг лазым имиш. 

–Йенидян айрылажаьымызы дцшцняндя, Жцлйа, мян юзцм-юзлцйцмдя дяфя-дяфя юлцрям. 

–Мян дя сянсиз даща гала билмирям, Еду. Мяндян ютрц щерсог Ескалын гардашы оьлу Парис 

елчи дцшцб. Атамла анам яввялжя юзляри ону бяйянмяк истядиляр. Монтеккинин оьлуну ися йахшы 

ки,  еля  юзляри  рядд  еляди.  Арада  нясил  ядавяти  вар.  Мян  щамы  иля  аралыгда  ядавят  олмасыны  ар-

зулайа  билмярям  ки!  Гачырт  мяни  буралардан,  Еду!  Сянинля  дцнйанын  о  башына  да  эялмяйя 

щазырам! 

Темзанын  шылтаг  сулары  гайыьын  диварларына  бяркдян  тохунур,  санки  онлар  да  бунун  гейри-

мцмкцнлцйцнц сюйляйирди. 



 

 

106 



– Сян дя буну йахшы баша дцшцрсян ки, бизим тамам йох олмаьымыз мцмкцн дейил. Сонра 

щеч айларла, иллярля эюрцшя билмярик. 

–  Онда  сян  юзцн  бир  йол  дцшцн.  Эюзял  пйесляр  дцшцня  билирсян,  юзцн  цчцн  бир  ясяр  йаза 

билмирсян? 

– Ня едим, щяля ки, буну бажармырам, Жцлйа.  

– Бажармырсанса, онда мяня гулаг ас, мян йолуну тапмышам. 

Граф Девер эюзял Жцлйеттадан араланыб, онун эюзляринин ичиня бахды. 

–  Еду,  сян  ян  хялвят  бир  йердя  гясримизи  щазырла.  “Мешяли  гяср”  дейирдин,  бах  ораны!  Биз 

орада  йашайажаьыг.  Сян  истянилян  вахт  орайа  эяляжяксян.  Мян  ися  хцсуси  щазырланмыш  мяжун 

ичяжям вя щамы цчцн юляжяйям. Бир нечя эцндян сонра сян мяни бизим аиля мязарындан эютцрцб 

апарарсан. Мян щюкмян айылажаьам! Щюкмян! 

–Йох, Жцлйа, бу чох тящлцкялидир!Бирдян айылмадын... 

–Еду, мян щюкмян айылажам! Мян артыг буну бир дяфя сынагдан кечиртдим, алынды. 

–Алынмаса мян сянсиз биржя эцн дя йашамарам! 

–Йол  щямишя  вар,  садяжя,  буну  эетмяйи  бажармаг  лазымдыр!  Бах,  бундан  сонра  сянин 

ясярлярин дя ишыг цзц эюряжяк, халг сянин сонетлярини охуйа биляжяк, тамашаларына бахажаг,.. 

–Мяним, йохса Уилйам Шекспирин? 

–Ня  фярги  вар  ки?  Сян  дя  саь  икян  яслиндя  щяйатда  олмамаьы  вя  Уилйам  Шекспир  кими 

танынмаьы гябул етмялисян. Ясас одур ки,бизим истядикляримиз эерчякляшя билсин! 

Сонра  да  аьыллы  Жцлйетта  чох  сюзляр  данышды,  аз  гала  щяр  шейи  инжялийи  иля  дцшцндцйцнц  нц-

майиш етдирди. Граф Деверин ися хяйалы тамам башга бир мяканда иди. Орада задяэан Монтек-

кинин оьлу Ромео адлы бир эянж оьланла Капулетти аилясиндян олан эюзял гыз Жцлйетта арасында 

ясрин ян бюйцк мящяббяти йашанырды. Онлар бир-бирляриня гаты дцшмян олан аиляляря мяхсус идиляр. 

Цстялик Ромео гаршыдурма заманы тясадцфян вуруб Жцлйеттанын ямиси оьлуну юлдцрцр. Ромео 

шящярдян сцрэцн олунур. Ашиглярин эюрцшц даща да чятинляшир. Амма онлар айрылыгда йашайа бил-

мязляр. Досту Меркусио онлара кюмяк етмяк истяйир. Ращиб Лоренсио да онларын тяряфиндядир. 

Нящайят, Жцлйетта хцсуси мяжун ичиб, щамы цчцн “юлцр” вя жямиййяти тярк едир. Лакин тядбирин 

баш тутмасы, онун айылмасы чох йубаныр. Аиля мязарынын ичярисиндя Жцлйеттанын айылмасыны эюз-

ляйян  Ромео  онун  щямишялик  юлдцйцнц  зянн  едир  вя  онунла  о  бири  дцнйада  говушмаг  цчцн 

юзцня гясд етмяли олур. Жцлйетта айылдыгда Ромеонун юлдцйцнц эюрцр вя о дя севэилисиня го-

вушмаг цчцн зящяр ичир. 

Граф Девер юзцня эялдикдя Жцлйеттанын онун голлары арасында, башыны синясиня гойараг йат-

дыьыны эюрдц. Инди йягин ки, юз йухусунда о юзцнцн дцшцндцйц тядбирин эерчяклийини йашайырды. 

Граф  ися  щяля  там  юзцня  эяля  вя  юз  ясяринин  тясириндян    гуртула  билмямишди.  Ичиндя  бир  цзцнтц 

долашырды– "Ромео" вя "Жцлйеттанын" агибятиня эюря. Амма додаглары арасындан: 

– "Ромео вя Жцлйетта" адлы мящяббят фажияси артыг йазылды! – сюзляри гопду. 

Ертяси  эцн  йенидян  Жцлйетта  иля  граф  Саутщемптонун  евиндя  эюрцшдцляр.  Гуллугчу  Кетрин 

щяр  шейи  гайдасына  гоймуш,  щятта  графинйанын  мцвяггяти  истиращяти  цчцн  айрылмасыны  истядийи 

отагда  йатаг  да  ачдырмышды.  Кетрин  гапыны  астадан  дюйцб  онлара  йатагдан  галхмаг  заманы 

олдуьуну  билдирдикдя  онлар  нювбяти  “жяннят  щяйаты”ны  йашайырдылар.  Эейиняркян  граф  Девер 

Жцлйеттайа “Ромео вя Жцлйетта” адлы йени пйеси барядя данышмаьа башлады. Бу о гядяр мараглы 

гаршыланды  ки,  сонра  бюйцк  салонда  Жцлйетта  онунла  йанашы  креслоларын  бириндя  отурду  вя  еля 

щей  бу  ясярдяки  щадисяляр  барядя  суаллар  верди.  Уилйам  Шекспир  дя  бурада  иди.  Онунла  кющня 

достлар  кими  эюрцшдцляр.  Щятта  граф  ял  узадаркян  она  юзцнц  зарафатла  “Уилйам  Шекспир!” 

дейяряк тягдим етди. Сонра да ращатжа дил тапдылар. Бу адам онун цчцн чох мцнасиб шяхс иди. 

Яввялляр театрда ишя тамашачыларын атларына бахмагдан башламыш, сонра суфлйорлуг вя актйорлар 

цчцн ролларын цзцнц кючцртмяк ишини ижра етмишди. Инди щям дя актйорлуг едир, сонетляр, пйесляр 

йазырды.  Щамысы  да  уьурсуз.  Онун  гяляминдя  щяр  шейин  уьурлу  алынмасына  щейранлыьыны 

эизлятмирди.  Бирдян  о,  Уилйама  юзцнцн  ады  иля  тягдим  етмяси  шярти  иля  уьурлу  пйесляр  дя  веря 

биляжяйини билдирди.  Уилйам буну щагсызлыг щесаб етди. Щярчянд ки. буну оьурлуг адландырмаг 

да  дцзэцн  олмурду.  Бу  барядя  Жцлйетта  да  Шекспири  йолдан  чыхартмаьа  чалышды  вя  бу  алынды. 


 

 

107 



Уилйам  Шекспир  бу  барядя  юз  эцндяликляриндя  ясил  щягигятляри  йазыб  сахлайажаьына  сюз  верди  – 

эяляжяк  нясиллярин  билмяси  вя  щягигят  наминя.  Графа  щеч  ня  лазым  дейилди.  Ясас  олан  онун 

ясярляринин  инсанлара  чатдырылмасы  иди.  Яэяр  онун  дцшцнжяляри  ижтимаи  шцура  чатдырылажагдыса, 

демяли,  бу  фикри  гябул  едянляр  онун  щямфикирляри  сайылажагдылар.  Цздя  билинмяся  дя,  яслиндя 

онун  ня  гядяр  щямфикри,  досту  йаранажагды.  Бялкя  диэяр  юлкялярдя  дя  аз  олмайажагды.  Юз 

адынын Едуард вя йа Уилйам олмасынын ня фярги ва ды ки?  

 Граф Саутщемптонун евиндяки бу эежяйя бир чох мяшщур актйорлар дявят едилмишди. Щамы 

Уилйам Шекспири тярифляйир, онун йени сонетлярини чох бюйцк усталыгла сюйлямяйя чалышырдылар. Бу 

заман  Уилйам  Шекспир  чох  утаныр  граф  Едуард  Деверя  сары  бахмамаьа  чалышырды.  Граф  ися 

щярдян Жцлйеттайа сары мямнун вя хошбяхт тябяссцмля бахырды. 

Цч айдан сонра “Йер кцряси” театрында граф Деверин “Уилйам Шекспир” тяхяллцсц иля “ВЫЫЫ 

Щенри” ясяри тамашайа гойулду. Сонра “Тит Андроник” вя “Ромео вя Жцлйетта “ фажияси тамА-

шачылара  тягдим  олунду.  “Ромео  вя  Жцлйетта”  тамашасына  жанлы  Жцлйеттанын  юзц  иля  бирликдя 

бахдылар. Залда чохлары аьлайырды, амма Жцлйетта мямнун тябяссцмля она сары бахыр вя щярдян 

дярдли тябяссцмля вя мямнунлугла эцлцмсяйирди. 

 Тажир  вя  актйор  Уилйам  Шекспир  шаир  вя  драматург  кими  мяшщурлашдыгжа  граф  Девер  вя 

Жцлйетта артыг “Мешяли гяср”дя щяфтяляржя бирликдя йашайыр; ова чыхыр, балыг тутур, эцнцн бюйцк 

щиссясини  йатагдан  галхмырдылар.  Гуллугчу  Кетрин  дя  “юлмцшдц”  вя  башга  ад  алтында  о  да  бу 

гясрдя, юз ханымы “Розетта” иля бирликдя йашайырды. Щярдян Лондона, Оксфорда, Стратфорда да 

бирликдя эедир, театр тамашаларына бахырдылар. “Йули Сезар”, “Сящвляр комедийасы”, “Шылтаг гызын 

йумшалмасы”,  “Ики  вероналы  ясилзадя”,  сонралар  “Щамлет”,  “Отелло”,  “Крал  Лир”,  “Магбет”, 

“Антони  вя  Клеопатра”,  “Каролиан”,  даща  сонралар  “Симбелин”,  “Гыш  наьылы”  вя  онларжа  диэяр 

пйесин  вя  онларжа  йени-йени  сонетин  мцяллифи  “Уилйам  Шекспир”  иди.  Щяр  дяфя  мцяллифин  ады 

тягдим  олундугда  буну  ешидян  граф  Девер  дяриндян  кюкс  ютцрцрдц.  Щям  Жцлйетта,  щям  дя 

граф гярара алмышды ки, ня вахтса оьлу олса, адыны щюкмян “Уилйам” гойажаглар. Амма онларын 

щеч гыз ушаьы да олмурду. Олардыса, о гызын ады щюкмян  юз анасынын ясил ады иля ейни олажагды: 

Жцлйетта!  Арадан  ютян  илляр  ярзиндя  графын  арвады  графинйа  Эертруда  манифактурада  ишчилярля 

гязябляниб  йатаьа  дцшдц  вя  дцнйасыны  дяйишди.  Бундан  сонра  граф  оьлу  Ромеону  да  юзц  иля 

“Мешяли  гяср”я  апарды.  Онларын  бирэя  щяйаты  йалныз  мяжбуриййят  йаранаркян  вя  мцвяггяти 

олараг, онда да бир нечя эцнлцйя гырылырды. Бу заман граф йа йени ясярини хялвяти эюрцш йериндя 

Уилйам  Шекспиря  вермяк  цчцн  эедир,  йа  да  манифактураларын  иши  иля  баьлы  олараг  шящярдя 

эюрцнцрдц.  Жцлйеттанын  щамилялийи  чох  эеж  баш  тутду.  Артыг  щяр  икиси  бир  гядяр  йашланмышды. 

Граф “Розалитта”ны даща биржя дягигя дя олсун юзцндян кянарда сахламырды. Амма “Фыртына” 

адлы  нювбяти  ясярини  Шекспиря  вермяк  цчцн  Лондона  еля  Жцлйеттанын  юз  тякиди  иля  тякжя  эедяси 

олду. Лакин тялясик эетдийи цчцн ясяри эютцрмяйи унутмушду. Бу, Уилйам Шекспирля эюрцшяркян 

мялум олду. Шекспиря тезликля эяля билмяйяжяйини вя онун юзцнцн эялмяли олажаьыны билдирди. 

–  Бизим  мешялярдя  истядийин  гядяр  марал  да  овлайа  билярсян!  Наращат  олма,  мян  Томас 

Лйуис дейилям ки, буна эюря сяни жязаландырым. Йолуну эюзляйяжяйям, тез эял! 

Граф  Девер  Шекспирдян  айрылыб,  эерийя,  Оксфорда,  “Мешяли  гяср”я  гайытды.  Карета  щяйятя 

дахил оларкян Кетрин онун гаршысына аьлайараг гачды. Щятта Ромео да аьлайырды. Дцнйанын ян 

бюйцк  фажияси баш  вермишди: доьуш  заманы онун Жцлйеттасы  юлмцшдц.  Онун дцнйайа эятирдийи 

Уилйам ися саь иди.  

Граф  Едуард  Девер  сящяряжян  Жцлйеттанын  табуту  юнцндя  диз  чюкцб  аьлады.  Сящяр  ичярийя 

дахил  оланларын  арасында  сцбщ  тездян  йени  ясяр  цчцн  бурайа  эялмиш  Уилйам  Шекспир  дя  варды. 

Онлар  табутун  гаршысында  диз  чюкмцш  графдан  айаьа  галхмасыны  хащиш  етдикдя  ондан  сяс 

чыхмады.  Бу  заман  йердяки  зящяр  шцшяси  Уилйам  Шекспирин  диггятини  жялб  етди.  О  тез  графын 

чийниня  тохунду.  Граф  беляжя  гуруйуб  галмыш  вя  чохдан  юлмцшдц.  Шекспир  онун  бармаглары 

арасындакы  каьызы  эцжля  гопартды.  Орада  бир  жцмля  йазылмышды.  “Мяшщур  шаир  вя  драматург 

Улйам Шекспир мяням – граф Едуард Девер”. 

Улйам Шекспир бу каьызы бир кимсяйя эюстярмяди. Буна ким инанажагды ки? 



 

 

108 



Бир дяфя Оксфорда эялиб графын гябрини зийарят едяркян Уилйам Шекспир юзц иля бир лювщя дя 

эятирмишди. Бу лювщядя граф Едуард Деверин 37 пйесинин ады вя онун даща 154 сонетин ясил мц-

яллифи олмасы йазылмышды. Имза олараг “Уилйам Шекспир” – граф Едуард Девер” ады гойулмушду. 

Лакин бир дяфя мязарлыьы абадлашдырмаьа эялян гуллугчу Балтазар бу лювщяни эютцрдц, цстцнц 

охуйа билмядийи цчцн бир кянара туллады. 

Граф  Едуард  Деверин рущу  онун  ясярляринин  тамашайа  гойулдуьу  бцтцн  дцнйа  театрларыны 

эязирди. Даща чох да кядярля. Чцнки щеч йердя онун юз ады мцяллиф олараг сяслянмир, танынмыр, 

йазылмырды. Бу щалда онун рущунун шад олмасына чох аз сябяб галырды. 

Ядяби тарихин бунжа бюйцк щагсызлыьы олмамышды. Бу щагсызлыг эюйлярин гаранлыьында гарайа 

бцрцнмцш вя Йеря доьру асылмышды.  

...Щималай  даьлары  тяряфдян  ясян  сярин  мещ  буддист  монастрынын  ейванында  отуруб 

медитасийайа далмыш нарынжы эейимли гожа ращибин яйниндяки енли кюйняйин йахалыьыны йеллядирди. 

 

ЩАКИМИЙЙЯТЯ НЕЖЯ ЭЯЛЯРСЯНСЯ О ЖЦР ДЯ ЭЕДЯРСЯН  



 

(*24-  В.Мустафазадя: ”Дцшцнжя” мусигиси овгат мусиги) 

 

Сащ  Исмайыл  Сяфяви  1524-жц  илдя,  Нуха  мащалында  овда  икян  гяфлятян  хястялянди.  Чалдыран 



дцзцндяки ажынажаглы мяьлубиййятдян сонра щяр дяфя буну хатырладыгда гейзлянир, сонра узун 

мцддят  баш  аьрысындан  язиййят  чякирди.  Бу  аьрылар  онда  ган  тязйигинин  галхмасындан  доьан 

фясадлар  иди.  Нящайят  дя,  бейниня  ган  сызмасы ужбатындан,  37  йашында  икян  вяфат  етди.  Ондан 

сонра  щакимиййят  башына  10  йашлы  оьлу  Ы  Тящмасиб  чыхды.  Шащ  Ы  Тящмасиб  Сяфявиляр  сцлаляси 

арасында ян чох –53 ил щакимиййятдя олду. О атасы кими мцдрик вя жясарятли иди. Онун дюврцндя 

Сяфяви  щакимиййяти  Иран  йайласы  вя  Азярбайжан  яразисиндя  юз  мющтяшямлийини,  бцтювлцйцнц 

горуйуб сахлады, щятта яйяр-яскикляри дя дцзялдиб, гцдрятли мяпкязляшмиш щакимиййятя чеврилди. 

Бцтцн  бунлара  о  мцщарибяляр  апармадан,  сийасятля  наил  олурду.  Щятта  Османлы  императору 

Сцлейман Гануни дюрд дяфя она щцжум ется дя, щяр дяфя мцдафия вя “йанар торпаг” сийасяти иля 

ону мяьлубиййятя уьратды вя о да ата-бабалары кими зяифляйиб Авропайа щцжум едя билмяди. Ла-

кин о рцшвяти мямурларын асылылыг вя сядагят сийасятиня  чевирди. Беляки онун дюврцндя мямурлар 

мцнтязям ямякщаггы алмыр, буна эюря дя рцшвятя мяжбур олурдулар. Бу ися онлары варландырыр, 

щюкмдар щцзурунда щяр биринин дилини гыса, эюзцнц гыпыг едирди. Ондан сонракы Сяфяви шащлары 

арасында даща чох фярглянян вя 46 иллик щакимиййят дюврц иля узун юмцрлц сайылан Ы шащ Аббас 

иди. Шащ Аббас ордуда вя дювлят идаряетмясиндя юзцнцн бюйцк ислащатлары иля фярглянди. Онун 

анасы фарс гызы иди. Буна эюря дя онун щакимиййяти дюврцндя тцрк тайфалары, гызылбашлар сырадан 

чыхарылмаьа, онларын йериня фарс мяншяли шяхсляр гябул едилмяйя башлады вя Сяфяви щакимиййяти юз 

мащиййятини гисмян дяйишди. Ня гядяр гцдрятли сайылмасына бахмайараг, яслиндя бу щал щеч дя 

ящалинин  гцдрятли  олдуьуна  дялалят  етмирди.  Ряиййятин  даща  щакимиййятя  мящяббяти  йох  иди  вя 

юлкядя  тез-тез  гийам вя  цсйанлар баш  верирди. Сонракы щакимиййятляр бир еля фярглянмир, Сяфяви 

шащлары  сарай  говьалары,  чеврилишляр,  ешг-мящяббят,  яйлянжя  вя  ов  ишляри  иля  юмцр  сцрцрдцляр. 

Тякжя шащ Ы Сцлейманын оьлу шащ Султан Щцсейн бцтцн бунларын бу минвалла давам етмясини 

ящали,  сцлаля  вя  мямлякят  цчцн  мцнасиб  щесаб  етмир,  щяр  шейин  ясаслы  шякилдя  дяйишилмясинин 

важиблийини дуйурду. Йохса щяр шей ифласа доьру эедирди. О, тарихя Шащ Исмайыл, Ы Тящмасиб вя Ы 

Аббас кими гцдрятли щюкмдарлар бяхш етмиш бир сцлалянин даща бир гцдрятли щюкмдар йетишдиря 

биляжяйиня ямин иди. Бу шяхсин онун оьлу Тящмасиб Мирзя олмасыны чох арзулайырды. Бу йюндя 

бажардыьы гядяр ишляр эюрмцшдц. Амма даща няся едилмяли вя о бир вялиящд олараг, щакимиййятя 

даща мцкяммял ляйагят газанмалы иди. Буна эюря дя юзцнцн Исфащан сарайына мямлякятин ян 

мющтярям алимлярини топлады.  

Шащ  Султан  Щцсейн  юзцнцн  Исфащан  сарайындакы  тахтында  отуруб,  гаршысындакы  гожаман 

алимляри сябрля динляйирди. Илк дцшцндцйц бу олду ки, йенийетмя оьлу Тящмасиб Мирзяни хцсуси 

мядряся тящсилиндян сонра бу гожаларын щимайясиня верярся, онлар юз аьырфяндлийи, астаэяллийи вя 

дцнйа,  щяйат  барясиндя  ифрат  лагейидлийи  иля  эянжи  йа  бездиряжяк,  йа  да  вахтындан  яввял  гожал-

дажаглар. Эяляжяйин ядалятли, мцдрик вя ишэцзар бир шащыны формалашдырмаг цчцн бу гожа алим-



 

 

109 



лярин билийи, елми, фярасяти йетярли оларса да гожалыьы там мцнасиб дейилди. Анжаг сонра данышдыг-

жа,  бязи фикирлярин йени вя мцкяммял олдуьуну да баша дцшдц. 

– Сизин дедикляриниздя бюйцк щягигят вар.– Нящайят о сюзя башлады.– Амма бу йени бир Шащ 

Исмайыл йетишдирмяйя кифайят едярми? Рящмятлик Бюйцк Шащ щям эюзял шаир, ряссам, ифачы, щям 

мащир чапар, дюйцшчц, сяркярдя, щям дя мюмин мцсялман иди. Амма мяним зяннимжя бцтцн 

бунлар там ядалятли, там мцдрик, юлкяни вя сялтяняти гцдрятли, азад, хошбяхт едяжяк, она узун 

юмцр газандыражаг, пейьямбяр хислятли шащ олмагдан ютрц йетярли олмады. Мян Сиздян оьлум 

Тящмасиби Бюйцк шащдан даща гцдрятли бир шащзадя кими йетишдирмяйинизи хащиш едирям. Сиз ися 

мяня сийасятдян, тижари биликлярдян, дювлят апараты гурулмасындан данышырсыныз. 

 Алимбашы, аьсаггал мцжтещид Щажы Адил Гожа айаьа галхды. 

 – Шащ саь олсун, мцщарибяляр апармадан да, шяхси шцжаятляр эюстярмядян дя, зцлм вя жяза 

дяйяняйини  ялдя  щазыр  сахламадан  да  гцдрятли  дювлят  йаратмаг  вя  адил  щюкмдар  сайылмаг 

мцмкцндцр!  Бабаларыныз  Бюйцк  Шащ  да,  Тящмасиб  шащ  да  буна  гисмян  йахын  олуб,  амма 

онларын буна мцкяммял ядаляти чатмайыб. 

–  Мцкяммял  ядалят?!  Сизин  бу  дедикляриниз  Бюйцк  Шащда  йох  идими?  Тякжя  буна  эюря 

гцдрятли мямлякят гура билмядилярми? Онлар Бюйцк сялтянят йаратдылар! 

– Бюйцк юлкя гцдрятли дювлят демяк дейил!  

– Бцтцн фарс, Азярбайжан, Яфган яйалятляринин, Йахын вя Узаг  Шяргин, Орта Асийанын баш 

яйдийи бир сялтянят зяиф иди?! 

– Бяли, шащым, зяиф иди. Юлкянин гцдряти шащын эюзял гылынж чалмасы, ох атмасы, гялябяляр га-

занмасы иля дейил ки! Олсайды, юзцнцз дедийиниз кими, халгы фираван доланар, юзц щямишя хошбяхт 

вя узунюмрлу оларды. Буну ися мцкяммял дювлят апараты щяйата кечирдир. 

Шащ Султан Щцсейн бу сюзлярдяки мянтиг гаршысында яввялжя демяйя бир сюз тапмады, амма 

сонра ня дцшцндцся буну гябул етмяди. 

– Бяс буну бир кимся билмядими? Мясялян, оьлумун адашы Ы Тящмасиб! О ки ялли цч ил щаки-

миййятдя олду! Нядян буну билмяди? 

Алимбашы мцжтещид Щажы Адил Гожа юзцнцн сябрли данышыг тярзини позмады. 

–  Мющтярям  Шейхимиз,  рящмятлик  шащяншащ  Исмайыл  Яввял  дя,  Биринжи  Тящмасиб  дя  Биринжи 

Шащ  Аббасда  буну  йягин  ки,  чох  йахшы  билмишдир.  Исмайыл  Яввялин  щям  гылынж,  щям  дя  гялям 

тутмасы  щеч  тясадцфи  ола  билмязди.  Амма  чох  эцман  ки,  о  дюврцн  вязиййяти  буну  гурмаьа, 

гылынж вя гялямин гызыл ортасыны тапмаьа имкан вермямиш, сонралар ися даща эеж олмушдур. Биз 

юлкянин гцдрятини фярдин азад, миллятин азад вя дювлятин азад олмасында эюрцрцк. Яэяр фярдин 

чюряйи башгасындан асылыдырса, щяр ан ону итирмяк тящлцкяси варса, о лап мадди жящятдян фираван 

йашайырса  да  азад  дейил.  Мадди  жящятдян  азадлыг  мяняви  жящятдян  дя  азадлыьа  дялалят  едир. 

Йалныз  апарыжы  зцмряляри  азад  олан  миллят  бцтювлцкдя  азад  щесаб  едиля  биляр.  Дювлят  ися  азад 

сечкиляр  нятижясиндя  азад  сайылыр.  Яэяр  йцксяк  вязифяляря  шяхсляр  шащяншащ  тяряфиндян  тяйин 

едилирся,  онда  бу  дювлятдя  щяр  шей  шащяншащдан  асылыдыр  вя  о  азад  дейил.  Дювлят  вязифяляриня 

шяхсляр сечки йолу иля мцяййян едилдикдя, щямин мямурлар ону сечян халга щесабат веряси олур 

вя  шащяншащ  тязйигиндян  азад  сайылыр.  Беля  дювлятдя  цзэюрянлик,  йалтаглыг,  оьурлуг,  таланчылыг 

олмаз вя демяли о чичякляняр, инкишаф едяр, гцдрятляняр! Ящали дя щюкмдардан йох, мямурдан 

наразы олар, щюкмдарын йох, онун деврилмясини истяйяр. 

Шащ  Султан  Щцсейн  додагларыны  бцзяряк  чох  фикирляшди.  Бу  фикирлярдя  бюйцк  щягигят  варды. 

Даща  бир  нечя  алим  дуруб  Адил  Гожанын  дедиклярини  шярщ  етмяйя  чалышды.  Сонра  шащ  Султан 

Щцсейн цзцнц о бири алимляря сары тутду. 

– Чох мараглы, чох мяналы вя  щям дя чох ящямиййятли мясяляйя  охшайыр. Кимин башга жцр 

фикри вар? – дейя сорушду.  

Дюврялямя отуран алимляр яввялжя бахышларыны ашаьы дикдиляр, сонра диэярляри дя бир-бир дикя-

либ, алимбашынын фикирляри иля разылашдыгларыны билдирдиляр. 

– Еля ися, онда мян дя разыйам! Буйурун, Тящмасиб Мирзяни мцкяммял щазырламаг сизлик 

олду.  Ня  гядяр  ки,  мян  саьам,  онун  диэяр  чятинликляр  гаршысында  башга  жцр  йетишмясинин  гар-



 

 

110 



шысыны ала билярям.Мяндян сонра ися... Унутмайын, бундан тякжя онун вя юлкянин дейил, щям дя 

сизлярин, еляжя дя сизин аиляляринизин, эяляжяк нясилляринизин талейи асылы олажаг! 

Бу сющбятин нятижяси щям дя Сяфяви ханяданынын эяляжяйини мцяййянляшдирирди. 


Yüklə 7,28 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   89




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin