Yazisi abiDƏLƏRİ I hiSSƏ Bakı «Elıü və təhsil»

102
.
əksikdir
0
.  ...
1
.  ...
2.  c a v a h iri...
3.  odlardan...
4.  b ə z ilə ri...
5.  ...  uzaqlaşdırırlar  ...
6.  var fillər, bəxt -
7.  lər,  vaşaq,  çöl  keçisi,  sığın,  dişi ceyran
8.  ...ra h ib
9.  ...k im iK u k u -
10.  ta p a t...  beləcə yenə
11.  ...  dağ səkkiz
12.  ...q əb ilələrin
13.  ...  olur.  Toyuq ayağı ki -
14.  mi üç cavahir dağ yamaclarını edi -
103.
əksikdir
1
.  ...
2.  keçib  ...  is t i ...
3.  üç ay ardınca tale üzərində tutaraq
4.  buyurduqda  ...  nəcib Maytrı bo -
5.  disvt tanrılar tanrısı burxandan xeyli
6.  əvvəl insan vücudundan əl  çəkib
7.  Tuyit tanrı yerində doğuldu.  O vaxt -
8.  dan bəri Tuyit tanrı yerindəki
9.  il sanasa,  kamil dörd min il
10.  ötdü.  İnsan sanınca büksə,
11.  əlli yeddi kolti (milyon) altı milyon
12.  il keçmişdir.  Sonra Santuşiti
13.  tanrı belə deyib deyir. Höpmətə
14.  layiq Maytrı bodisvtm
eso
15.
16.
17.
18.
19.
20
. 
21
. 
22
.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
dünyaya enib təmənnasız 
hamısmı düzgün duymaq burkan səadətini 
tapmasını tamamilə başa düşürsünüzmü ? 
Sonra rahib Arzı belə deyib deyir.
...  təmiz  ...  siz şübhə
əksikdir
...  dünya  faniliyini, vücud 
faniliyini başa düşərək belə deyib 
buyurar. Nə qədər bu  indi qat tanrı 
yerində tapılan tanrılar  ...  tanrı 
xatunları gecə ilə, gündüz ilə tanrı sevin -  
cini  sərxoş  olmayan  vaxt edirlər -  
sə,  neçə neçə kşan zamanlar 
keçsə,  o qədər,  o qədər yaxşılıq öz -  
ləri tanrı  sevincləri keçər,  gedər.  Qaldı 
yağı  tükənmiş məşəl kimi,  dan 
söküləndə batan ulduzlar kimi 
durmadan tanrı yerindən çıxar -  
lar.  Onu eşidib Santuşiti tanrılar 
bəyi başqa bir rahib Arzı tanrıya 
belə deyib deyir.  Nəcibliyi nə sə -  
bəb sayəsində hörm ətə layiq Maytrı 
bodisvt tanrılar camaatına 
durmadan  ... 
f a n i ...
A r z ı ...
104.
əksikdir 
1.  ...
2.  ...  bilik təfəkkür
3.  ləzzətlənm işdir  ...
4.  ...  təm iz dörd tərəfdən  ...

5.  ...  xalq kütləsinə  ...
6.  ...  çoxlu ehsan versə, heç olmazsa,
7.  bir damcı aş qədərincə o məxluqa (versə),
8.  hökm ən Maytrı burhan təzahür edər.
9.  Y eni gün arzulanan tamaşa
10.  ilə rastlaşar.  Y enə hansı məxluq
11.  kamil müdrik Maytrı bur ha -
12.  nın səbəbinə yaxşısım,  fayda
13.  səm ərəsini közü ilə,  alovu ilə də
14.  fikirləşib ağır hörmət könlü ilə
15.  ...  nə  ...
16.  ...  yaxşı təmiz
17.  ...h a n s ı adam  ...
18.  ...  monastır tiksə, m əgər  ...
19.  ...  yeni adı monastır tiksə,
20.  ali burhan şəklini düzəltsə,
21.  axı,  h ər cür dürlü boya ilə,  qızıl
22.  ilə,  gümüş ilə,  cavahir ilə,  inci ilə
23.  burhan şəklini düzəltsə,  yaratsa
24.  bütün xoşbəxt məxluqlar Maytrı burhan
25.  ilə rastlaşırlar.  Y enə kim,  hansı
26.  m əxluq təmiz ürəklə innab
27.  evinə qədər monastır tiksə,  arpa
28.  evinə qədər burhan şəklini yaratsa,  ...
( Cəhənnəm bəhsinə  aid bölm ələr : X X  - X X V ).
105.
1.  ...  vücudlar b ə z ilə ri...
2.  bıçaq yem torba zərər kimi
3.  vücudlular bəziləri  [artçu bibat]
4.  ...  tərli vücudlular bəziləri
5.  ...  də hazırlanmış vücudlular  ...
6.  ...  su  ...
7.  ...  məxluq  ...  təmiz
8.  ...  kimi vücudlular
9.  odlu, alovlu kül çayı için -
6 f 2
10.  də yuxarı,  aşağı üzərək altma, təpəsinə
11.  çatmadan,  ikisinin heç qırağına yaxmlaşma -
12.  dan peşman olaraq,  bitərək, yorularaq, ulayaraq,
13.  sıtqıyaraq  ...  Onu görüb
14.  ...  ululular s a n -
15.  sar  ...
16.  . . . d ə   imiş
əksikdir
... 
hissə  .
 
..  vərəq
17.  böyük qəbahətini,  günahını  ...
18.  ...  belə deyib diləyirlər.  Q ü d rə tli...
19.  biz,  hörm ətə layiq tanrım,
20.  ...  biz,  adi  uca  tanrım,
21.  ...  kamil  müdrik Maytrı burhan
22.  ...  nəcib qızıl  (sarı) rəngli
23.  ...
24.  ...  çkr gözəl yaradılan
25.  əli üzərində yerə toxunaraq buyurar.
26.  Sonra yer yarılıb sonra tikərək gurultu
27.  ilə kül  sulu böyük çay aşar
28.  olur.  Sonra o çay suyu
29.  deyir.  Qapqara tanrı  ...
30.  sağa doğru təmiz
31.  ...  ah,  əfsus  ...
32.  say ın ca...
106.
əksikdir
01
. ...
1.  ...  əl çəkmiş
2.  beləcə yenə. Aviş cəhənnəm  -
3.  də doğulmuş əzablı
4.  məxluqlarm əzabını, əziyyətini
5.  görüb Şariputri arxant təm iz

6.  belə m ərhəm ətli biliyi durmaz.
7.  Kim  kamil müdrik tanrılar tanrısı
8.  burhan analı,  anasız tanrı
9.  yerindəki tanrılar üçün şəfqət -
10.  li, m ərhəm ətli könül uğrunda
11.  narahat olaraq iltifat göstərərdi.
12.  ... D aha cavahir  ...
əksikdir
13.  ...  xua  ...
14.  ...
15.  ...  kamil öz -
16.  lərinə çatdıraraq rəhbərlik etdi.
17.  ...  Y enə incə ip əyir -
18.  miş m əğrur könüllü arvadla -
19.  rm  qururlıı könlü  ilə düzəl  -
20.  dirlər.  Xanımlar bədənlərini göstərib 
'21.  m üqəddəs əlləri ilə iyi tutub ip
22.  əyirərək iltifat göstərdi. Y enə qürurlu
23.  ...  çöpçü (odunçu ? ) kişinin
107.
əksikdir 
1
.  ...
2.  tərəfə sevilmək  ...  tutuşdur -
3.  duq.  ...  əxlaqlı vücudların
4.  könüllərində sevilmək odu
5.  yandırdıq. O pis əm əl
6.  sayəsində orada olub
7.  böyük cəhənnəm lərdə doğulduq.
8.  C əhənnəm lərdən xilas olub bu kiçik
9.  cəhənnəm lərdə doğulmuş varıq
10.  Doğulub qızardılmış dəmir paya
11.  ...  hökmdarımızda zühur edir
12.  ...  ö z ...
əksikdir
6S4
13.  ...q a lx a r ...
14.  dimdikli, caynaq -
15.  lı rənglər gəl -  • • •  bütün vücudumuzu
16.  sorarlar.  Bəzisi belə deyib
17.  deyirlər. Biz əvvəllər adam
18.  simasında ikən başqa
19.  sevgi  ilə sevmək
20.  uğrunda kişi sözünü qadınlara,
21.  ...  qadınlar sözünü kişilərə  ...
22.  ...  üçün artıq artıq cəhənnəm  -
2 3
............ göndərər təmiz
24.  ...
108.
1 
.  .  ananı, atanı, müəllimi
2.  ...  böyük qardaşları, kiçik qardaşları vuruş
3.  ...  dop dolu etsələr, kim
4.  hansı bəy arvadı, buyuruqlar adlı -
5.  lar (şöhrətlilər),  .. •  könüllülər doğru bil - . . .
6.  ...  bütün ağır  ...
əksikdir
7.  gücü ilə işləyirlər ...  dürlü  ...
8.  üzərinə atılırlar  ...  yüzcə  ...
9 
əriyib getdilər  ...  təkrar dirilirlər.
10.  ...  yarıb, büküb kül çaya
11.  qoyarlar  ...  Orada
109.
( Cəhənnəm  bəhsinə  aid deyildir).
1
.  ...
2.  r a h i b .........
3.  m əxluqlar  ...  ə m ə llə ri...

4.  ...  olurlar. Çökmüş
5.  monastır ...  soxub
6.  əkin yerinə tökərlər.  Sonra
7.  şumlanmış kol tarlası səmərəli
8.  dadlı olur.  Onu yeyib,  s ə rf edib
9.  ...  xarab edir  ...
10.  ...  bəxtləri,  savabları azalıb
11.  ...  əməl edir  ...  söyüləcək
12.  ...  günaha  ...
13.  ...  böyük bacıların,
14.  ...  anaların,  ataların
15.  ...  təmiz  ...  tərbiyəsiz olduqları üçün
16.  ...  böyük bacıları,  kiçik  bacıları qızları  ilə
17.  ...  enirlər. Yenə bir -  birinə
18.  ...  Öz çirkin əm əli
19.  ...  Neçə
əksikdir
20
.  ...
21.  ...  tanrılar tanrısı,
22.  burhan axmtıya düşənin  ...  bütün
23.  Çambudvip ulusda  ...  on
24.  dörd min  ...  içəcək. Ora -
25.  dan buraya başqa min ilə təki
26.  rahibləri burhan əqidəsinə monastır
27.  binası tikəcəklər,  binanı  həqiqətə çevirmək ü
28.  daşmı,  hücrələrini düzəldən  ...  bina bu - . . .
29.  düzəldənlər  ...  Yaxşı dini  ...
30.  səkkiz yeni on beş  ...
31.  ...  əxlaq  ...
32.  monastır binasına hücrə  ...
33.  ay ardınca pançanta  ...
34.  hörm ət edəcək,  ehtiram göstərəcək.  O savab
35.  yaxşı əm əl sayəsində  Şanki dünya
36.  hökmdarı ilə rastlaşıb  ...
37.  vücudu ilə tanrı sevincini sevindirən
6 f 6
38.  tanrılar  ...  istiqbalma Maytrı burhan
110
.
əksikdir
1
.  ...
2.  atları,  filləri oyadan,
3.  öyrədən  ...  verən qamçısı ilə
4.  döyən, vuran idik  ...  Tilov
5.  dartar qəzəbli  idik  ...  həqiqət
6.  qəm   ilə zorlayaraq soydurur idik.
7.  O pis  əməl  sayəsində böyük
8.  cəhənnəm lərdə doğulduq.  Cəhənnəmdən
9.  qurtulub bu kiçik cəhənnəm lərdə
10.  doğulmuş varıq.  Burada doğulub
11.  ...  dəm  iri i  iynələr bütün
12.  ...  sancılır,  dürlü
13.  ...k i ş i  təmiz
14.  ...  dəmirli kamçı
15.  döyürlər,  vururlar...
əksikdir
16.  ...  varıq. Burada
17.  doğulub dəmirli dırnaq -
18.  larim iz ilə gözümüzü oyub yeyirik.
19.  Öz bədənim izi didib, parçalayıb,  dilimi -
20.  zi kəsib yeyirik.  Acmaq,  susamaq
21.  əziyyətim iz heç haçan sönməz,
22.  yaxşı olacaq idi  ...  təm iz
23.  yürürməyim iz idi. Heç bir hiylə,  fəsadla
24.  vücudumuzu sövq etm əyə gərək olmaz idi.
25.  B əzisi belə deyib deyir.
26.  Biz əvvəllər adam surətində olarkən
27.  çaxır, pivə taciri idik
28.  ...  çirkin əm əl ilə  ...
29.  ...  çaxır, pivə
6 f 7

111.
əksikdir
1.  ...  yandırar 
2 
tamamilə
3.  ...o to p la m ış
4.  ...  insanlar arsmda qadınlar
5.  ...  qorxunc könül
6.  ...  belə deyib  deyirlər.  Beləcə
7.  ...  iyrənc,  mənfur qoxu
8...............evdən,  saraydan
9.  çıxıb dindar deyib bu belə cəhənnəmli
10.  əziyyətlərdən xilas olmasa,  qurtulma­
l ı .   sa,  ehtiraslardan yava daha necə
12.  olacaq ? Bunlar da  idi.  Qurtulmaq
13.  arzusu ilə Şakimun burhan əqidəsində
14.  rahib, rahibə oldular.  Rahib öz -
15.  lerindən əl çəkm əyi fikirləşdilər.
16.  Burhanlar lütfü təm iz əxlaqına
17.  xoşa gəlməyi, pozmağı  fikirləşmədilər.
18.  Beləcə beş bulanıq, yava zamanlar
19.  ilə vuruşub şeytan,  şəyətin  ...
20.  ...  ehtirasların gücü,
21.  qüdrəti o cür, bu cür
22.  desə,  ...  burhan
23.  əqidəsində k ö n ü l...
24.  məhv olmuş rahib, rahibə, mömin,
25.  mömin qadın,  ərənlər
26.  pis əm əl etdi,  ...
27.  günaha, qəbahətə peşman könül ilə
28.  yüksəlmədilər.  Tövbə kşanti
29.  etmədilər. O səbəbdən cəhənnəm də
30.  doğuldular.  O qədər yenə mənimlə
31.  rastlaşdıqda yaxşı əm əlləri var idi.
32.  Onun (üçün) cəhənnəm li vücudlarını mənimlə
33.  tərk etdilər. Beləcə ə w ə ld ə k i təmiz
3 4 
.............. üçün belə təm iz
3 5  
..............kamil müdrik Maytrı
36.  burhan bizi görməsin.  Bu toplan -
37.  mış çoxlu camaat da bizi
38.  görməsin. Bu toplanmış çoxlu cama —
39. 
at 
bizim çirkin əm əlim i-
40.  zi başa düşməsin  ...  bu  ...
41.  düşündükləri  üçün  ...
112
,
ə k s i k d i r
1.  günah olur  ...
2.  günahımızı bilirik,  etiraf
3.  edirik. Toz bütün saysız onminlərlə
4.  m əxluqlara...
5.  bütün xalq kütləsinə
6.  ədəblə baş əyirik  ...
7.  ...  azad olaraq  iltifat edin  ...
8.  Onu görüb həm in 
Saman
tavrkaş düzündə
9.  toplanmış camaat hədsiz qorxar,
10.  dəhşətə gələr.  Belə deyib diləyərlər.  Tanrı
11.  yerində doğulmuş tanrılar
12.  xörək yeyirlər. C əhənnəm də doğular -
13.  lar, qızardılmış odlu dəm ir  ...
14.  ...  yeyərlər.  İlxı (at)  simasında doğul -
15.  muş məxluqların hansısı ot,  su,  hansı -
16.  sı yel  təki,  .. .hansısı torpaq yeyirlər,
17.  içirlər. Prip dünyasında doğulmuş m əxluq -
18.  lar xörəksiz,  susuz quruyub,  qarışdırıb yüruyur -
19.  lər.  İnsanlar aləm ində  doğulmuş m əxluq -
20.  lar elə o cür xörək,  içki yox ki yem əsə,
21.  içm əsə, nə olacaq idi. 
Yaxşı 
m əxluq -
22.  lar üçün hazırlatdığı xörəyi,  içkini yem ədi -
23.  lər, 
sərf 
etm ədilər isə, beləcə
24.  ...  hörmətə la -
25.  yiq  ...  sayəsindəK itum ati

26.  şəhər  ...  nəcib  ...  kimi
27.  ...  - dəki yaxşı adət -
28.  ...  təm iz baş ilə xalq
29.  ...  hörmət edib,  ehtiram göstərib artıq artıq
30.  ...  burhan səadətinə çatırlar. Bəziləri
31.  ...  burhan səadətinə təm iz
32.  ...  təmiz  ...  Y enə də saysız
33.  ...  odlu, alov -
34.  l u ........ başlarından
35.  qızardılmış odlu, dəmirli xua
36.  çiçək düzəldilmiş,  hansısı odlu
37.  dəmirli taxtlar üzərində otu -
38.  rurlar.  Kimisi odlu,  alovlu,  dəmir -
39.  li fillər üzərində oturub, kimisi od -
40.  lu, dəmirli atlar üzərində atlan -
41.  mış,  kimisi  odlu,alovlu  iti
42.  qılınc ilə öz bədənləri kəsib,
43.  doğrayıb yeyərək bədənləri üzərində odlu
44.  daş,  çöp yağaraq,  bəziləri bəy arvadı
45.  şəkli ilə odlu,  alovlu şahzadələr,
46.  mallar,  incə kənizlər ilə
m.
əksikdir
1.  ...say ə sin d ə...
2.  ...  q ü d rə ti...  Sonra
3.  ...  Maytrı burhan çox sıx
4.  camaatın şübhələri ilə uzaqlaşdırdı ~
5.  ğı, çoxlu məxluqların kö -
6.  nüləri ilə qorxutduğu üçün ağzm
7.  ...  o odlanan qara bulud
8.  ...  tüstünü üfləyərək təşrif gətirər.
9.  ...  on min zaman saymca
10.  ...  gözəl kiçik
11.  ...  aşkar əlamətli görünür.
12..............gözləri görməz
6 6 0
13.  odlu,  alovlu bıçaq, bıçğı üzərinə
14.  yağaraq alovlarla qovrulmuş
15.  ...  yuxarı
16.  ...  göy səmada  ...
17.  ...  üzərinə odlu daş  ...
18.  yağar.  Daha yenə bir birə ulu
19.  saysız on m inlərlə ağac  ...  gəlir
20.  çevrədəki canavar budağı bütün, rahib,
21.  rahibə başlılar  ...  ortasındakı bir böyük
22.  rahibə başlı bu cür söz  ...
23.  ...  çevrədəki b a ş la r...
24.............. gözləri  ...
25.  ağızlarından od, alov qalxar,
26.  alovlanar.  Y enə kim zühur edər -...
27.  ...  Başqa yenə odlu,  alovlu
28.  rah ib   başlı  ağaclar  ...

B A ŞLIQ LA R
Ö n sö z ................................................................................................
3
Q ədim  u y ğ u rla r........................................................................ 
12
U yğur y azısı............................................................................... ...32
Qədim uyğur d ili........................................................................ ..34
Q ədim  uyğur yazısı ab id ələri.............................................. . 
41
Q ədim  uyğur əlifb ası....................................................................71
Qədim uyğur əd əb iy y atı.........................................................     79
M A N İ A B İD Ə LƏ R İ
N Ə Z M
X aq an a ə rz ..................................................................................... 97
D a n  t a n r ı ........................................................................................98
İla h i................................................................................................ 101
M əd h iy ə........................................................................................ 102
Ş eir................................................................................................. 104
Ö lüm ün tə sv iri.............................................................................106
Cəhənnəm in təsviri......................................................................108
Böyük ilahi....................................................................................110
N Ə SR
X u a stu a n ift...................................................................................130
Bögü xan şərəfinə m ə tn ............................................................. 155
M A N İX E Y  M Ə TN LƏ Rİ
I  abidə.  Bir əfsanədən p a rç a la r.................................................162
II abidə...........................................................................................163
III  abidə.  N əsihətam iz bir hekayətdən p a r ç a la r ...................169
IV  abidə.  M ifoloji yazıdan bir p a r ç a ...................................... 171
V  abidə.  M oçakm  x a tirə s i........................................................ 177
VI abidə.  H a n d ak a n an a n  cavabı............................................. 180
V II  abidə.  M anixey m əzm unlu bir p a rç a.............................. 182
V III abidə...................................................................................... 183
IX   abidə....................................................................................... 185
X   abidə...........................................................................................186
X I abidə......................................................................................... 188
X II  abidə........................................................................................189
X III a b id ə ..................................................................................... 190
X IV  a b id ə ..................................................................................... 191
X V   abidə....................................................................................... 192
X V I a b id ə ..................................................................................... 193
662
X V II  a b i d ə ....................................................................................... 195
X V III  a b id ə ...................................................................................... 196
X IX   a b id ə ........................................................................................ 198
X X   a b id ə ...........................................................................................199
X X I  a b id ə ......................................................................................... 200
X X II  a b i d ə ....................................................................................... 201
X X III  a b id ə ......................................................................................203
BU RH A N  ABİDƏLƏRİ 
N Ə Z M
Elə y e rlə rd ə ...........................
O n   cü r  yaxşılığın  tə r if i......
Ö tu z   beş  b u rh a n a   h ö rm ə t.
Ə lifba  sırası  il ə .....................
B o şb o ğ a z lıq ..........................
F a l  k it a b ı...............................
M a y t r i ...................................
O n  cü r  n iy a z ........................
D u a ........................................
F a y d a   v e rə k ..........................
O lu b   ........................................
E t i r a f ......................................
D o ğ ru   y o l.........
X oş  d il ə k ..........
İ n a m ..................
X oş  n iy y ə t.......
M ü d rik   bilik  .... 
S am a n d ab ad arı
X ə y a l.................
A vıta  t a n r ı .......
X ə y a l.................
X ətm   d u a s ı ......
X ətm   d u a s ı ......
X ətm   d u a s ı......
X ətm   d u a s ı ......
X ətm   d u a s ı......
X ətm  d u a s ı ......
X ətm   d u a s ı ......
B u rh an a
M ay trısim it
İB TİD A İ DRAM
207
210
217
236
247
252
273
275
279
281
286
288
290
292
295
298
300
308
324
334
340
370
372
380
382
383 
385
388
389
390
663

ƏBÜLFƏZ RƏCƏBLİ
QƏDİM TÜRK YAZISI ABİDƏLƏRİ 
4 cilddə 
III cild
Qədim uyğur yazısı abidələri 
I hissə
Texniki redaktor:  Dürdanə Mirtağıqızı
Yığılmağa verilmiş  11.01.2010.
Çapa imzalanmış  02.02.2010.
Şərti çap vərəqi 41.5.  Sifariş №11.
Kağız formatı  60x84 1/16.  Tiraj 500.
Kitab «Elm  və təhsil» nəşriyyat-poliqrafiya müəssisəsində 
hazır diapozitivlərdən  çap olunmuşdur.
Direktor: prof. N.B.Məmmədli
Ünvan: Bakı,  İçərişəhər,  3-cü Maqomayev döngəsi 8/4.