Yazılmışdır: 1917 İlk nəşri: 1926 İlk səhnə quruluşu: 1922 ƏŞxas
Yüklə 0,59 Mb.
|
|
UÇURUM
Faciə - 4 pərdə Yazılmışdır: 1917 İlk nəşri: 1926 İlk səhnə quruluşu: 1922 ƏŞXAS
Cəlal — həssas, uzun saçlı bir rəssam. Gövərçin — Cəlalın hərəmi. Uluğ bəy — Gövərçinin babası. Yıldırım — Gövərçinin qardaşı, uzun saçlı, orta boylu, gözəl bir tələbə. Aydəmir — Uluğ bəyin köy işlərinə baxan qara saqqallı bir şəxs, əski qiyafətdə. Əkrəm — pərişan saçlı mütəfəkkir bir gənc (Cəlal ilə Yıldırımdan bir neçə yaş böyük). Anjel — gənc, fövqəladə gözəl və işvəkar bir fransız qızı. Edmon — orta yaşlı, soluq çöhrəli bir fransız. Xidmətçi, dayə və xidmətçi qız. BİRİNCİ PƏRDƏ İstanbulda Cəlala məxsus elektriklə tənvir edilmiş böyük bir kitabxana... Divarlar bir çox dəyərli lövhələr, tarixi rəsmlərlə süslənmiş, masa üzərində bir taqım məcmuələr, kitablar, heykəlciklər və bir qafa tası görünür. Ətrafda rəngarəng gül dəmətləri gözə çarpar. Kitabxananın dənizə baxar iki-üç pəncərəsi, iki qapısı vardır. Qapılardan biri sofaya, digəri salona açılır.
Gövərçin Eşq atəşi can yaxıyor,
Könül həp sızlar, həp inlər, Xəzan fəryadını dinlər, Anıldıqca keçən günlər, Həm gülümsər, həm ağlaram. Hər səfada cəfa buldum, Açmadan saraldım, soldum, Sərbəst ikən əsir oldum, Həm gülümsər, həm ağlaram. Cəlal
(gələrək) Gövərçin, Gövərçin, gözəl Gövərçin! Bu küskün baxışlar neçin? Ah, neçin? Söylə, nədən solmuş pənbə yanaqlar? Neçin, neçin gülməz o gül dodaqlar? Gövərçin Cəlal! Heç sorma, uf, məhv oldum artıq,
Cəlal
Lakin düşün, cismən ayrılsam da mən, Könül bir an ayrı yaşarmı səndən? Daim səninlədir fikrim, xəyalım, Səninlədir həp ümidim, iqbalım. Bütün mənliyimin fövqündə yalnız Parlar, durur al qanadlı bir yıldız; İştə o yıldız, sevgilim, həp sənin, Sənin eşqindir, nazənin Gövərçin! Gövərçin Hənuz ilk öpüşlərin sıcaqlığı
Cəlal
(masa üzərində açılmış ufaq bir çantaya bir neçə kitab qoyaraq) Gövərçin, Gövərçin, inan nə etsəm, Nerdə bulunsam mən, nə yolda getsəm, Əsla tapındığım mələkdən dönməm, Səndən başqa bir kimsəni düşünməm. Bu sırada Yıldırım daxil olur. Yıldırım Gövərçin, bu nə hal? Gövərçin Sorma, qardaşım! Yıldırım Nə olmuş? Gövərçin Ah, bilməm, həp şaşırmışam. Yıldırım O qumral saçlar, o çatılmış qaşlar, O dalğın gözlər, o üzgün baxışlar, Sənə çox başqa bir lətafət vermiş, İnan, kim görərsə, eylər pərəstiş. Cəlal kimi rəssam olsaydım həmən, Bu lövhəni təsvir edərdim də mən. Hər kəs baxıb-baxıb heyran qalardı, Məhzun gözəllikdən bir zövq alardı. Gövərçin Əvət, bu bir nəvazişdir bəsbəlli,
Yıldırım Gövərçin, Gövərçin, yetər çocuqluq. (Bir cığara yaxıb voltə vurur.) Cəlal Gəl, baxalım, haydı, artıq vaqıt yox... (Bir əlində çanta, bir əlində Gövərçinin əli olaraq salona keçər.) Aydəmir
(sevinclə daxil olur) Yıldırım bəy, müjdə! Yıldırım Nə olmuş, yahu? Aydəmir Gəldi Əkrəm bəy. Yıldırım Hanki Əkrəmdir o? Aydəmir
Köy qonşumuz, sənin ən yaxın dostun. Yıldırım Nə xoş xəbər, həmən söylə, buyursun. (Aydəmir çıxar) Şübhəsiz, şaşırar Əkrəm bəy, bizi
Əkrəm
(Ləzgi qiyafətində digər qapıdan daxil olur.) Yıldırım! (Öpüşürlər.) Yıldırım Əkrəm! Ah, sevimli Əkrəm!
Əkrəm
Əvət, bir qaç dağlar, dənizlər aşdım, Bütün Turan ellərini dolaşdım, Dağıstanda keçdi son səyahətim, Onunçün dəyişmiş həp qiyafətim. Yıldırım Çox tühaf, sən İstambula varırkən, Biz çıxmaq üzrəyiz bu şux ölkədən, Bizimlə arxadaş olsaydın əgər, Fransada əylənərdik bir qədər. Əkrəm
Fəqət əyləncədən məramınız nə? Yıldırım Mən Firəngistanın şux həyatinə
Bir qədər Parisdə qalmaq istərəm. Cəlal isə çox maraqlı bir rəssam, Əski, yeni lövhələri biltamam Görüb bilmək, bir şey sezmək istəyir, Sonra İtalyanı gəzmək istəyir. Əkrəm
Əvət, bu çox gözəl düşüncə, lakin Səyahətdən zövq alan bir türk için Krım yalıları, İdil boyları, Qafqaz dağları, şanlı türk soyları, Birər sərgidir — seyrinə doyulmaz, Gənc bir rəssam üçün dəyərsiz olmaz, Həm nə həqiqi lövhələr, bilsəniz! Hər zövqü, hər qəlbi oxşar şübhəsiz. Bu sırada Cəlal qapı arasında görülür, dinlər, heç biri duymaz. Yıldırım Cəlal həqiqətən ziyadə, məncə, Xəyal düşgünüdür, onun zənnincə, Xəyaldan doğarmış bütün böyüklük, Həqiqi lövhələr onca çox sönük... (Divardakı rəsmləri göstərir.) İştə bunlar onun son əsərləri,
(bir rəsmə işarətlə) İştə onu parladan bir şah əsər -
Əkrəm
(baxar) Əvət, gerçəkdən dəyərli sənətkar, Səbirsiz olmasa, çox çapuq parlar. Yıldırım Ondan əmin ol, gözəllik pərisi
(ətrafdakı gül dəmətlərini göstərir) Bax, bu güllər həp əsəri-pərəstiş,
Əkrəm
Mən öylə bir rəssam olsaydım əgər, Hicaz ölkəsinə eylərdim səfər. Uğraşıb durardım bir xeyli müddət, Bir çox düşüncədən sonra, nəhayət Təsvir eylər idim gənclik çağında Böyük Məhəmmədi Hərra dağında, Bir halda ki, göydən enən bir mələk Qarşısında gülümsər nur sərpərək: Təbliği-vəhy edər... Fəqət daima, Daima dalğın o sarsılmaz dəha... Yıldırım Hərra - mələk həp birər əfsanə... Biz
Cəlal
(gələrək) Ah, sevgili Əkrəm, vəfalı Əkrəm!.. (Əkrəmlə qucaqlaşıb öpüşdükdən sonra) Əhd eylədim artıq, sözümdən dönməm. İnan ki, illərcə bir aşiq kimi Uğraşır, izlərəm bu incə fikri. Əkrəm
Əgər müvəffəq olarsan, bu lövhən Parlar bir günəş kimi çox sürmədən, Sən də günəşdən nur alan ay kibi Parlar da, təsxir edərsən hər qəlbi. Yıldırım (pəncərələrin birini açaraq) Seyr edin, ah, seyr edin, sanki ayda Xəstə bir qadın çöhrəsi hüveyda... Cəlal
Məncə o, solmuş, ixtiyar bir səbi... Yürür uyquda seyr edənlər kibi. Əkrəm
Xayır, o bir möcüznüma lövhə ki, Əks etdirir bizə həp tarixləri. Mə onu seyrə daldığım zamanlar, Birər-birər həp əski qəhrəmanlar, Həp əski vəqələr dönər qarşımda, Həp əski tufanlar qopar başımda. Ah, o məhzun çöhrə nələr görməmiş! Nə əsrarlı saətlər keçirməmiş! O şahiddir bütün səadətlərə, O vaqifdir bütün fəlakətlərə. O görmüş hər zülmü, hər cinayəti, O duymuş hər eşqi, hər məhəbbəti. O məhrəmdir hər sirrə, hər duyğuya, O munisdir hər sevdalı uyquya. Cəlal
Kaş ki mən də öylə sərbəst olaydım! Bəxtiyar sanardım özümü daim. Hər yerdə solğun nurumu sərpərdim, Lətif, mərmər sinələri öpərdim, Həp oxşardım pənbə, gül yanaqları, Məhəbbətlə titrəyən dodaqları. Bu sırada salonda müztərib və yaralı bir ahənglə piano çalınmağa başlar, həmən ortalığı sükut qaplar. Yıldırım (Cəlala) İştə bir könül ki, həp inildəyir,
Əkrəm
Afərin!.. Bu həssas barmaqlar kimin? Cəlal
Seyr et də gör! (Qapıyı açar.) Əkrəm Gövərçin, ah, Gövərçin! (deyə şaşqın addımlarla salona keçər. Yıldırımla Cəlal da onu izlər.) Uluğ bəy (Aydəmirlə bərabər sofa qapısından daxil olaraq) Ah, bu uzunsaçlı xırçın çocuqlar, Hər biri gündə bir xəyal sayıqlar. Aydəmir
Zənnimcə, Yıldırım bir qədər haqlı, O gənc bir tələbə, həm də maraqlı... Lakin bu hal Cəlal üçün çox gücdür. Çünki Gövərçini həp düşündürür. Gövərçin saçları bir hörgü ilə hörülmüş oldüğü halda daxil olur. Uluğ bəy Yavrum, quzum! Nə var, nə olmuş yenə? Söylə, bu küskün çöhrəyə səbəb nə? Gövərçin Səbəb kəndim, kəndi talesizliyim... Aydəmir
Ayrılığa çox dayanmazdır, bəyim! Uluğ bəy Yavrum, sənin kimi xudkam olanlar,
Gövərçin Qüsur, fəqət tərki-məhal bir qüsur. (Babasına sarılır.) Aydəmir (Uluğ bəyi göstərir) Düşün, gülünc deyilmi ya bu hallar?
Uluğ bəy Əvət, çox doğru söyləyir Aydəmir,
Yıldırım (gələrək) Əfəndim! Əkrəm bəy sizi bəkləyir. Uluğ bəy Gəl baxalım, səyyah nələr söyləyir. (Gövərçinlə bərabər salona keçər.) Aydəmir
Ah, zavallı Əkrəm!.. Yıldırım (heyrətlə) Nə var, nə olmuş? Aydəmir O, vaxtilə Gövərçinə vurulmuş, Həm də bir çox ümidlər bəsləmişdi, Yazıq!.. Bir düşün, o nə halda imdi!? Yıldırım Fəqət bu vəqəyi sən nerdən bildin? Aydəmir
Üç il əvvəl köydə ikən Gövərçin Bilirsən ya, dərs oxurdu Əkrəmdən! İştə bu sirri o zaman duydum mən. Yıldırım Burax canım, o həp kitab düşgünü,
Xidmətçi əlində iki yol çantası olaraq salon tərəfindən gəlib keçər. Cəlal (Gövərçinlə bərabər gəlir, Yıldırıma) Tam vaxtıdır, haydı, əfəndim, buyur. İmdi arxadaşlar bizi bəkliyor. Yıldırım Əvət, yolçu yolda gərək, getməli,
(Aydəmirlə bərabər salona keçir.) Gövərçin (Cəlala) Ah, gediyorsan, öyləmi? Cəlal
Gövərçin! Bu üzgün baxışlar neçin, ah, neçin? Gövərçin Beş günlük vüsal, əcəba, çoxmu ya?!
Dinlə bir bu çarpan öksüz qəlbimi Çırpınır, bax, yaralı bir quş kimi. Cəlal
Haqlısan, mələyim, haqlısan, əvət, Lakin ayırmayır bizi bu firqət. İnan, bir çox dağlar, dənizlər aşsam, Yer üzünü başdan-başa dolaşsam, Ancaq səni arar, səni özlərəm, Ancaq səni görər, səni izlərəm. Uluğ bəy, Əkrəm və Yıldırım gəlir. Gövərçin salona keçər. Əkrəm Sağlıq olsa, iki ay sonra mən də Bulunaram Parisdə, ya Berlində. Yıldırım İştə bu niyyət gerçəkdən çox gözəl,
Uluğ bəy (əlini Yıldırımın omuzuna qoyaraq) Oğlum, Yıldırım! Məktub yaz daima. Gövərçini, həmşirəni unutma; Bilirsən, Gövərçin səni çox sevər, Hər həftə gözləriz yeni bir xəbər. Yıldırım Məni sayğısız bilməyin, bəy baba!
(Yıldırımla Cəlal Uluğ bəyin əlini öpərlər və Əkrəmlə əl verib öpüşürlər.) Uluğ bəy Haydı, yavrum, gedin, uğurlar olsun!
Bu sırada Gövərçin qucağında mini-mini yavrusu daxil olur. Uluğ bəy (Mənəkşənin yanaqlarını oxşar və Cəlala) İştə mələkciyəz!.. Son sözüm sana,
Cəlal
(Mənəkşəni alıb öpər.) Mənəkşəm, ah, nazlı dilbər Mənəkşəm, İstəməm səndən ayrılmaq, istəməm. (Çıxırlar. Əkrəm də onları izləmək istər.) Uluğ bəy Nasıl?! Getməkmi istəyirsən, Əkrəm? Əkrəm Əvət, artıq zəhmət vermək istəməm. Uluğ bəy Xayır, mümkün deyil, səni buraxmam, Gövərçinə müsafiriz bu axşam. Əkrəm
Heç rahatsız olmayın... Uluğ bəy Məni dinlə,
Bir taqım duyğusuz, sönük qüvvətlər, Bu ölkəni bir heçliyə sürüklər. Uzaq qaldıqca Bosfor mühitinə, İnsan az-çox təsəlli bulur yenə. Yaxlaşınca könül həmən diksinir, Həp nəzər dəyişir də ruh incinir. (Qafasını mənidar bir tövr ilə sallar.) Görməkdən daha dadlıdır eşitmək.
Sofa qapısından çıxar, bu sırada Gövərçin Mənəkşəni bağrına basdığı halda geri dönər, məyus addımlarla salona keçər. Əkrəm (Onu diqqətlə süzərək, yalnız) Gövərçin! Ah, gözəl, füsunkar mələk!.. (Əli alnında, sarsılmış və düşüncəli bir halda sandaliyəyə oturur.) PƏRDƏ
İKİNCİ PƏRDƏ Beş ay sonra. Parisdə son dərəcə süslü, çiçəkli bir salon... Salonun sağ tərəfində iki qapı: onlardan biri Anjelin tualet odasına, digəri Cəlalın iş odasına, soldakı üçüncü qapı isə sofaya açılır. Qarşıdakı böyük pəncərədən günəşin batmaqda olduğu görülür. Pəncərə önündə Cəlal - ağ və uzun iş kömləyində - əlində tutmuş olduğu böyük bir rəsmə diqqətlə baxıb düşünür. Divara asılı iki böyük rəsm də nəzərləri oxşar. Anjel (Aşağıdakı şərqiyi büllurin bir səslə tərənnüm edərək salona keçər.) Mən öncə bir mələkdim, Yüksəklərdə uçardım. Parlaq bir yıldız kimi Ətrafa nur saçardım. Mən şux bir kələbəkdim, Daldan dala qoşardım. Açmamış bir çiçəkdim, Güllüklərdə yaşardım. Hər kəsi mələk sandım, Hər sevgiyə inandım, Xəlqə əyləncə oldum, Ah, bilmədim, aldandım. Cəlal iş odasına keçmək istər. Cəlal, söylə, nə olmuş?
Cəlal
Anjel, sevimli Anjel! Sənsiz ruhumu qaplar Yığın-yığın qayğılar, Həp zəhərli xəyallar. Lakin duyduğum kimi O incə dilbər səsi, Qalxar məhzun könlümün Tar-dumanlı pərdəsi. Əvət, səni gördükdə Sönər həp düşüncələr, Artıq, öksüz ruhumu Gəmirməz işgəncələr. Ah, bu süzgün baxışlar, Bilsən, nasıl füsunkar! Gah ruhumu güldürür, Gah da qəlbimi yaxar. (Anjeli öpər.) Anjel
Cəlal
Sən gözəllər içində Bir afətsən, mələksən. Ömrümün baharında Gülümsər bir çiçəksən. Anjeli qolları arasına alır, iki dodaq məczub bir halda yekdigərinə yaxlaşır, bu sırada Gövərçinin dağınıq saçlı, məhzun baxışlı “xəyalı” pəncərə önündə görünür. Cəlal “ah” deyə Anjeli buraxı verir. Şaşqın və sərsəm baxışlarla baxmaqda davam edir, xəyal artıq görünməz olur. Anjel (Elektrik lampacıqlarını yaxaraq.) Aman, yenə gözlərin Başqa bir şey söyləyir. Sanki bir dəhşət səni Hər an təhdid eyləyir. Cəlal
Xayır, xayır, sevgilim,
Anjel
Fəqət səbəbsiz deyil, Bu sirri anlat mənə. Cəlal
Sorma, xayır, heç sorma, Bu sirr açılmaz sənə. Xidmətçi sofa qapısından girir. Cəlala bir kart-vizit verir. Anjel Kimdir gələn? Cəlal Əkrəm bəy! Anjel Ah, bu hərif can sıxar. Onun sərt baxışları Sanki beynimi yaxar. Cəlal
Haydı get, söylə, gəlsin. Xidmətçi qız çıxır. Anjel Fəqət onun hər sözü Kəskin bir qılınc kimi Ayırmaq istər bizi. Öz odasına keçir, Cəlal iş kömləyini çıxarıb bir tərəfə atı verir. Əkrəm avropalı qiyafətində daxil olur. Cəlal
Gəl baxalım, nerdəsən? Görünməz oldun artıq. Heç görülmüşmü böylə Arxadaşlıq, yoldaşlıq?! Əkrəm
Kimsədə bir qüsür yox Yalnız qəbahət səndə; Əyləniyorsun qorxunc Uçurumlar önündə. Halbuki, çox uzaqda Yurdun, yuvan, eşin var. Gövərçin yavrusilə Yola göz dikmiş, ağlar. Sən yabançı ellərdə Bir kokotu tutmuşsan. Uyub bir rəqqasəyə Hər şeyi unutmuşsan. Cəlal
Həp doğru, lakin Anjel Çox nazlı bir mələkdir. Gözəllik sərgisində O bir lətif çiçəkdir. Əkrəm
Əvət, mələkdir, fəqət Şeytan ruhlu bir mələk! Lətif çiçəkdir, fəqət Çox zəhərli bir çiçək! Bir sən deyil, hər kəslə O istər həmdəm olmaq. Lakin yaqışmaz sənə Hər kölgəyə vurulmaq. Beş aydır Parisdəsən, Söylə, nə yapdın, söylə? İnan ki, məhv olarsan Bu sayğısız gedişlə. Cəlal
(divardakı rəsmləri göstərir) Seyr eylə iştə!.. Burda Ən şöhrətli rəssamlar, (əlini köksünə vurur) Cəlaldakı sənəti
Əkrəm
Bu əfsunçu qadından Uzaqlaşmasan əgər, Öyündüyün istedad, Sənət, dəha həp sönər. Cəlal
Ah, bu sözlər nə lazım! Mümkün deyil... qəhr olsam, Məhv olsam belə, heyhat! Mən Anjeldən ayrılmam! Əkrəm
(Hiddətlə yerindən qalxar) Əfv edərsən, o halda Bir daha zəhmət verməm, Allaha ismarladıq... (Gedəcək olur.) Cəlal Əkrəm! Bir düşün, Əkrəm!.. Əkrəm Xayır, artıq düşünmək, Söz güləşdirmək yetər... Cəlal
Əkrəm, məzuram, Əkrəm!.. Əkrəm
Üzrün suçundan betər! (Çıxar.) Cəlal da onu izlər. Anjel sürəkli və istehzalı qəhqəhələrlə odasından çıxar; xidmətçi qızın gətirdiyi karta baxar. Anjel
Müsyo Edmon! Durma, get, Söylə gəlsin... (qız çıxar, Anjel qəhqəhəylə) Bilməm ki,
(Edmon girər) Edmon, ah, müsyo Edmon!
Edmon
Dün nə için gəlmədin? Bir çox bəklədim səni. Bəklədim qızıl işıq Sərpən kiçik odamda. Bir oda ki, həp saçar Ehtiras, eşq, sevda... Uf, bu gözlər, bu gözlər Yaxar çılğın ruhumu. Allah eşqinə, səndə İnsaf, mərhəmət yoxmu?! (Bir daha öpmək istər.) Anjel (Məğrur və işvəli bir baxışla geri çəkilir.) Artıq öpüş əl verir... Edmon
(onun biləyini yaxalar) Ya?.. Soyudunmu məndən?! Anjel (əlini çəkərək) Burax bu məcnunluğu, Allahını sevərsən. Edmon
Əvət, imdi anladım, İmdi anladım, əvət, Sönük bir xülya imiş Əski eşq, əski ülfət. (Anjel şiddətli qəhqəhələrlə gülər. Edmon sinirli.) Bu dadlı qəhqəhənlə
(Anjelin barmağındakı üzükləri, boynundakı inciləri göstərir, çılğınca) Bu almaslar, incilər. Söylə, kimin, ah, kimin? Anjel
(təkrar gülərək) Maraq etmə, səninki Çoxdan satıldı, getdi. Bax, bu incilər yoxmu? Cəlal hədiyyə etdi. (üzükləri göstərir) Almas deyil bunlar da,
Edmon
Ya, sənin hər gecəndən Böylə bir yıldız doğar. Öylə bir mətasan ki, Hər yerdən müştərin var. Anjel, əmin ol, bu hal Böylə getməzdən bir gün, Özünü bir cinayət Qarşısında görürsün. Anjel
(yapma səmimiyyətlə) Edmon! Çocuqmu oldun? Nə saçmalar söylərsən? Haydı, imdi get, yarın Axşam məni bəklərsən. Həp başdan keçənləri Gələr, söylərəm sənə; Haqlı bulursan bəlkə, Bəlkə acırsan mənə. Edmon
(onun əlini öpərək) Çox gözəl, öylə olsun, Gedər, bəklərəm, amma Mümkünsə erkəncə gəl, Saqın, saqın, unutma! Edmon çıxır, bu sırada Cəlal gəlir. Cəlal
Anjel! Bu kimdir yenə? Söylə, kimdir bu müsyo? Anjel
(məğrur və müstəhzi) Mənim əski bildiyim, Əski sevgilimdir o. Cəlal
Düşün, bu hallarınla Məni məhv eyləyirsən. Anjel Çünki vurğunam ona... Cəlal Anjel! Nə söyləyirsən? Anjel (laübali və işvəli qəhqəhələrdən sonra, ciddi) Bilsən, hərif gəlmiş də Nə həzyanlar söyləyir? Əski eşqi anıb da Məni təhdid eyləyir. Cəlal
Cavab vermədinmi ya? Anjel
Sözlərini dinlədim, Yarın bəklərsən deyə - Başımdan dəf eylədim, Cəlal
Yalan satmaq nə lazım, Bir kərə kəs ülfəti! Anjel
Ah, o kinli bir hərif, Var cinayət niyyəti. Cəlal
Heç bir təlaş istəməz, Nə olsa, rədd etməli... Anjel
Ən eyisi, köçməli, Fransadan getməli. Cəlal
Lakin qürbət ellərdə Canın sıxılmazmı ya? Anjel
Hər yerdə bir deyilmi İnsan, günəş, göy, hava? Cəlal
Bütün bildiklərindən, Yaxınlarından uzaq, Gün keçirmək qolaymı? Anjel
... Allah eşqinə, burax! Mənə cahanda yalnız Sənsən yeganə həmdəm. Səndən, sənin eşqindən Başqa bir şey istəməm. Bu sırada xidmətçi qız bir kart-vizit gətirir. Cəlal (kartı alıb baxar, Anjelə) Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|