Yazılmışdır: 1918 İlk nəşri: 1924 İlk səhnə quruluşu: 1920 ƏŞxas
Yüklə 72,2 Kb.
|
|
Bir ərəbdir, adı da İbn Yəmin. İblis
(qızğın) Sayğısızlıq yetişir, haydı, gedin! Vasif (silah çəkərək) Şımarıq abdala baq, dur! Nə dedin? Küçük zabit (mane olur) Vasif! Allahı sevərsən də bıraq! (geri çəkilməkdə olan İblisə) Dur, təlaş etmə, əzizim... Vasif Alçaq!
İblis (istehzalı təbəssümlə) Nə demək! Varıyor İbn Yəminə o mələk. Vasif
Onu qandırmış o xain, lakin Bən sağ olduqca, bu iş namümkün! Küçük zabit (mülayim) Arqadaş, gərçi o sərsəm məğrur, (Vasifi göstərir) Qızın ən sevgili məşuqu budur. İblis Ah, ayaq səsləri var, tez çəkilin, Çəkilin, sonra, bir az sonra gəlin. Vasif
(arqadaşına, xüsusi) Gedəlim, ən eyi yol: hər ikimiz, Azacıq sonra misafir gəliriz. Şu hərif çünki yaqın dostumdur, Bəlkə bir rənglə iş həll olunur. Küçük zabit (çıqarkən İblisə) Şimdi var bir sana ümid ancaq, Çarə bul, yoqsa o qız məhv olacaq. İblis
(məğrur qəhqəhə ilə, yalnız) Bəndən imdad umuyor cümlə cihan, Biri zalım, biri məzlum insan. Rəna
(sol qapıdan daxil olur) Bu ziyafət nə demək, söylə niçin, Sana hiç açmadımı İbn Yəmin? İblis
(yarımqəhqəhə ilə) Bilmiyormuş kibi davranmaq nə!? Bu ziyafətdir əlamət dügünə. Səni təzvic ediyor İbn Yəmin, Şimdi əmr etdi nikah qıymaq için. Rəna
Sus, aman sus! Nə rəzalət! (etimadsız) Əcaba!
(son dərəcə təhdidkar) Hiç məraq etmə, duyar, şimdi duyar,
Gəldiyi qapıdan çıqar. Bu sırada Arif fəsli olaraq, yüzünü gözəlcə təraş etdirmiş olduğu halda, sağ qapıdan girər. Rənanın qapıyı qapayıb getdiyini görüncə, büsbütün şaşırır. İblis Bana baq, hey səni sərsəm budala! Bu cəsarət sana nerdən, əcaba? Arif
(Rəna çıqdığı qapıya işarətlə) Ondan, ah, iştə o dilbər qızdan, Şimdi burdan süzülən yıldızdan. İblis
Söylə, dərdin nədir, aydın söylə! Arif
Mərhəmət qıl da, aman, lütf eylə, Söylə Rənayə ki, Arif gəlmiş. İblis
Anladım dərdini, lakin bu zor iş... Ona nail olur ancaq onlar Ki, avuclar dolusu altını var. Arif
Bəndə yoq altın, əzizim, zira Uymamış sərvətə könlüm əsla. İblis
Altının yoqsa, silahın var ya,
Arif
Yoq, silahım da yoq, insaf eylə, Sanma vəhşi bəni sən bir öylə. İblis
(mənalı bir qəhqəhə ilə) Pək gözəl, anladım, ancaq Rəna Qismət olmaz bu təbiətlə sana. Üzülüb durma, çəkil get, zira Qüvvətə, altına tabe dünya. (Arifdə məyusca bir dalğınlıq. İblis mülayim qəhqəhə ilə) Nəyə daldın, niçin oldun məyus? Arif
Çünki yoq bir şeyim, əfsus, əfsus! İblis
Bir şeyin yoqsa da, könlün var ya, Bana ver könlünü... Arif
Əsla, əsla!.. Bunu hiç umma, saqın Arifdən, Vermişim könlümü yalnız ona bən. İblis
İştə Şərqin mütərəddid çocuğu!
Arif
(masa üzərindəki şərab qədəhini yaqalar) Ah, aman! Bir içim olsun, bana su! İblis (sürahiyi alıb qədəhi raqı ilə doldurur) Al, iç! Arif
(yarıya qədər içər. Yüz-gözünü bürüşdürür) Eyvah, nə dəhşət, yahu! Su deyil, səmli bir atəşdir bu. İblis
(başqa bir şüşədən böyük bir qədəh dolusu ərğəvani şərab verir) Bu fəqət tatlıdır, al iç! Arif
İblis
İç də baq, sonra duyarsın nə imiş, Ən gözəl töhfə, keşiş göndərmiş... Arif
(bir qədər içər, qədəhi məmnun və nəşəli bir baqışla süzərək) Ah əvət, sanki şəfəq dalğalı nur... (içib bitirdikdən sonra, niyaz ilə)
İblis
Onu sən pəkmi sevərsin? Arif
(cibindən bir çığara çıqarır) Sorma.
(İblis cığarayı atəşlər) Ta çocuqkən seviyordum onu bən. İblis (qapıya işarətlə) Gəliyor iştə o gülqönçə dəhən. Arif
Ah aman, halı nasıl hüznavər, Gözlərindən saçılır şimşəklər. Rəna
(əlində bir qaç parça kağız daxil olur, heyrətlə) Arif, Arif! Nə için gəldin sən? Arif Sorma bəndən, onu sor qəlbindən. İblis Şu kağızlar nə içindir, yavrum? Rəna
Onu bunlar edəcəkdir məhkum. Arif
Əcaba, kimdir o xain, miskin? Rəna
Səncə pək bəlli hərif: İbn Yəmin. Arif
(kağızları göz ucilə süzərək) Şu xəyanətləri sən əvvəldən Biliyorkən susuyordun, bu nədən? Rəna
Bəni qandırdı da sandım o dəni, Bulur əlbət babamın qatilini, Sonra baqdım ki, o bir başqa səfil!.. Arif
(ətrafa) Bəlkə həp kəndisi cani, qatil... (Rənayə) Bana ver onları, Rəna! Bana ver. (kağızları almaq istər) Rəna
(İblisi göstərir) Hələ səbr et, baqalım bir bu nə der. İblis Ver, əvət, ver, o nə lazımsa yapar. Arif Bana ver, şimdi o azğın canavar, Bulur əlbəttə cəza, qurtulmaz. (Kağızları alır, sürətli adımlarla gəldiyi qapıdan çıqar.) Rəna (müztərib) Ah, lakin o hərif pək qurnaz... İblis
Hiç təlaş etmə, quzum, dinlə bəni, İki bildik soriyorlardı səni... Rəna
(sözünü kəsərək) Kimdi onlar? İblis Biri olduqca yigit, Vasif ismində gözəl bir zabit. Rəna
(şad və məmnun) Ah, gerçəkmi bu söz? İblis Pək gerçək, Bana söz verdi, əmin ol, gələcək. İbn Yəmin (daxil olur, İblisə) Əcaba, sevgili Rəna nə diyor? İblis Bəyim, izhari-məsərrət ediyor. İbn Yəmin (İblisin omuzunu oqşayaraq) Xeyli məmnunim, əzizim, səndən. Rəna
(kinayəli və acı təbəssümlə) Xəstəyə baqmaq için gəlmiş ikən, Bir ziyafətdə bulunmaq nə tuhaf! İbn Yəmin Yoqmudur səndə, gülüm, hiç insaf!?
Rəna
(məhzun) Ah, təmin ediyordun da bəni; Bulacaqdın babamın qatilini. İblis
O da mümkün, o da mümkün, Rəna! Bir düşün, bən nə dedim şimdi sana? Həp sevin, gül, mələyim, çünki bu gün Ələ düşməz... nə səadətli dügün!.. (mənalı qəhqəhə) Çavuş (daxil olur) Gəliyor iştə misafirlərimiz. İbn Yəmin (Rənayə) Get, gülüm, sonra məhəbbət edəriz. (Misafirləri qarşılamaq için qarşıki qapıdan çıqar.) İblis (Rənayə) Hiç məraq etmə, əmin ol, o bənim Ən itaətli qulumdur daim. Durma get, bəklə də fürsət dəmini, Bəlkə röyadə görür bir də səni. İstehzalı qəhqəhə... Rəna sağ qapıdan çıqar. İbn Yəmin ilə bərabər Vasif, arqadaşı və iki-üç zabit daxil olurlar. İbn Yəmin (öndə olaraq, tatlı qəhqəhələrlə) Hay, hay, buyurun, nə xoş təsadüf! (Vasiflə küçük zabiti misafirlərinə göstərir) Bir arqadaşımdır iştə Vasif, Aylarca əgərçi ayrı düşdük, Qismət bu, yenə bu gün görüşdük. Vasif
Xoşbaxt olaraq ziyarətindən
İbn Yəmin (misafirlərə) Bən hərb ediyorkən ordumuzda Gördümsə, beş-on sevimli sima, Vasif, şu könüllü, şanlı zabit Bir yıldıza bənziyordu sabit. Birinci zabit Dünyayı saran şu qanlı qavğa
İbn Yəmin Qavğada qolay müvəffəq olmaq,
Otururlar. Birinci zabit (yarımsərxoş, İbn Yəminə) Yahu, bu nasıl dügün, ziyafət!?
İkinci zabit Gerçək, bu nə? Oynayıb çalan yoq,
İbn Yəmin Dur, həp olur, onsuz olmaz əlbət,
Çavuş
(gəlir, əskərcə təmənna edər) Rəqqasələr əmrə müntəzirdir. İbn Yəmin Gəlsinlər, əvət, həmən xəbər ver. Çavuş çıqar. Birinci zabit Gəlsinlər, əvət, dəyişsin əhval,
İkinc zabit Tam beş sənədir ki, rahib olduq.
Rəqqasələr daxil olur. İbn Yəmin (çalğıçılara) Çal, haydı çal, etmə fevti-fürsət! Çal, durma, sənindir iştə nevbət. Birinci zabit Çal, sızlayıb inləsin o tellər,
İkinci zabit Çal, məclisə zevqü nəşə gəlsin.
Çalğı başlar, rəqqasələr aşağıdakı şərqiyi həmahəng olaraq söylər və rəqs edərlər. Şərqi
Hər şey sənindir, ey qafil insan! Gülgün şəfəqlər, rəngin çiçəklər. Hər şey sənindir, ey cahil insan! Parlaq günəşlər, dilbər mələklər. Yalnız sənin, yalnız sənin hər dürlü nemət; Gənclik, gözəllik, eşqü ülfət, hər səadət. Sür daima zevqü səfa, fevt etmə fürsət, Bir gün gəlir, əsla səmər verməz nədamət. Beş günlük ömrün röyayə bənzər, Dal eyşi-nuşə, hiç gəlmə huşə. Daim gül, əylən, olma mükəddər , İç badə, həp gəl cuşü xüruşə. Sərməsti-eşq ol, ey gözüm, qəsvət nə lazım, Bir gün gəlir, əldən çıqar zevqi-xərabat. Al nəşə hər şeydən, əvət, qəflət nə lazım, Bir gün gəlir, əldən düşər peymanə heyhat!.. Rəqs bitmək üzrə ikən Ariflə bərabər əli silahlı iki kanun nəfəri daxil olur. Birinci kanun (kəskin və amiranə bir tevr ilə rəqqasələrə) Sakit, dağılın!.. Musiqi susar, rəqqasələr ikişər-üçər salonu tərk edərlər. İbn Yəmin (heyrətlə, kanunlara) Nədir bu rəftar? Arif
(İbn Yəmini göstərir) Tam kəndisi, iştə! Ah, qəddar! İbn Yəmin Lakin çəkilirmi bu həqarət? (Silah çəkmək istər.) Birinci kanun Həp nafilə bunca qeyzü hiddət,
Arif
Bəllidir etdiyin xəyanət. İbn Yəmini alıb götürürlər, Ariflə misafirlər də bərabər çıqar. Vasif (ən arqada qalır, küçük zabitə) Baq, şimdi də fevt edilsə fürsət, Daim qalırım visalə həsrət. Sol qapıdan girmək istərlər. Rəna qarşılarına çıqar. Vasif pərəstişkar bir tevr ilə. Rəna, Rəna! Sevimli afət! Gəl, durma aman, edilsə qəflət Mütləq səni məhv edər şu xain, Olmaz daha qurtuluş səninçin. Rəna
(sevinc ilə) Vasif! Gedəlim... (mütərəddid) Fəqət bu müşkil, Heyhat, bulunmadıqca qatil... Vasif
Sən gəl, bulunur o bir gün əlbət. İblis
(gəlir) Rəna, daha durma, iştə fürsət! Rəna Lakin babam!.. Vasif Ah, gəl, aman, gəl! Çıqarlar. İblis
Get, get, daha durma, artar əngəl. Arif
(daxil olur, son dərəcə məmnun) Xain yaqalandı ən nihayət. İblis (yarımqəhqəhə ilə) Eşq olsun, əvət, böyük məharət! Arif
Rəna hanı? Söylə gəlsin! İblis
Əfsus, Bir zabitə uydu getdi... Arif
(çılğın) Ah, sus! İblis (əlilə onun omuzunu oqşar) Yahu! Bana baq, şaşırma əsla, Rəna, o mələk əlində hala... Arif
(böyük bir təlaş ilə) Bir söylə, nə səmtə getdi onlar? İblis (qapıdan onlar getdiyi tərəfi göstərir) Baq, qarşıda iştə xurmalıq var... Arif
(sözünü kəsərək) Bildim, yetişir, o bəlli bir yol. (Dərhal dışarı fırlar.) İblis
(istehzalı qəhqəhə) Fəqət, yazıq! Əmin ol, Bəklər səni bir yığın cinayət, İzlər səni bir yığın fəlakət. (Qəhqəhə...) PƏRDƏ
ÜÇÜNCÜ PƏRDƏ Səhnə ilk pərdədə olduğu kibi, ixtiyar şeyxin çardağını-qülbəsini göstərir. Şeyx dışarıda, çardağın altında təsbih çəkərək dalıb getmiş...
Xavər
(yaralı zabitin alnındakı və qolundakı sarğıyı açar) Çoq şükür, iştə həp sağaldı yaran, Baq, nasıl mərhəmətlidir yaradan. Yaralı zabit Ah, sağaldıqca artıyor kədərim,
Xavər
Hiç məraq istəməz, xayır, haşa Bana sən mane olmadın əsla. Şu qəza doğdu bir təsadüfdən, Bəni tale ayırdı Arifdən. Bu sırada iki türk zabiti gəlir. İxtiyar Mərhəba! Birinci zabit Mərhəba, əfəndi baba! İkinci zabit Qülbənizdə su varmıdır, əcaba? İxtiyar Vardır, əlbəttə, həm də xeyli sərin, Buyurun, bir qədər də rahət edin. İçəri girərlər. İxtiyar su döküb verir. Xavərlə yaralı zabit bir guşəyə sıqılıb durur. Birinci zabit Pək sıcaq, qalmamış təvan artıq,
Alnının tərini silib, sudan içər. İxtiyar ikinci zabit için də döküb vermək istər. İkinci zabit Dur, babam, dur, aman, rica edərim. (kəndisi döküb içər) Birinci zabit (yaralı zabiti süzərək) Bana baq, İxtiyar, şu zabit kim? İxtiyar Bir əsir, iştə ordudan aralı. Xavər Kimsəsiz bir zavallıdır, yaralı. İkinci zabit Bir lehistanlıdır bu, ya bir rus. Birinci zabit Kim bilir, bəlkə, bəlkə bir casus. Yaralı zabit Əfv edərsin, xayır, nə bir rusum, Nə lehim bən, nə kirli casusum. Bir müsəlman, qazanlı bir türküm. Bəncə bir ya həyat, yaxud ölüm. Birinci zabit Başqa millətdən olmuş olsaydın,
Xavər
(təlaş və həyəcan ilə) Aman, əfəndim, inan, O deyil öylə suçlu bir insan. İxtiyar
Xayır, evladım, olmayın əsəbi, Başqa, pək başqadır onun qəlbi. Yaralı zabit (acı qəhqəhələrlə) Nə tuhaf! Ta küçük yaşımdan bən Millətimçin zəfərlər özlərkən, İştə tale! Bənim asılmam için Şimdi siz hökm edərsiniz, lakin, Sizə bən vermək istəməm zəhmət... (Dərhal cibindən bir tabanca çıqarır və kəndi qafasını nişan alır.) Xavər
Ah, aman!.. İkinci zabit (onun biləyini yaqalar) Dur, təlaşə yoq hacət. İxtiyar Ah, çılğın, bütün cihan çılğın! Bu günün arqasında yoqmu yarın? Bu sırada bir qara ərəb zabiti gəlir, məmnun və laübali qəhqəhələrlə gülməyə başlar. Birinci zabit Nə imiş arqadaş, nə var, nə xəbər?
Ərəb zabiti (daha çılğınca qəhqəhələrlə) Bitdi artıq bütün səfərbərlik, Bitdi həp qəhrəmanlıq, əskərlik. İştə rahət zamanı gəldi bizə, Dönüyor ordu kəndi ölkəmizə. Birinci zabit Niçin, anlat, niçin bu? (ətrafa) Ah,canavar! Ərəb zabiti Açı vermiş hüdudu bulqarlar,
(Hər kəsdə təəssür və heyrət.) Yaralı zabit Sus yetər, ah, xain alçaq, sus! Ərəb zabiti (itsehzalı və məmnun qəhqəhə ilə) Sanki mən susdum, öylədir əfsus. Birinci zabit Bu hərif iştə daima bayquş.
İkinci zabit Zənn edərsəm, o həm də pək sərxoş... Yaralı zabit (sinirli və qızğın) Ah, ərəb, cismi, ruhu, qəlbi ərəb, Həm də məmnun... nədir bu halə səbəb? (acı qəhqəhədən sonra) Ya! O sərxoşmu? Yoq, inanma, xayır.
Dərhal qəlbgahindən nişan alır, tabanca açılır. Ərəb zabiti Ah!
(Deyə sol əli ilə yarasını tutar, sağ əlilə cibindən
Yaralı zabit İştə, baq, nasıl ayılır! Bu sırada dışarıdan İblisin məmnun və sürəkli qəhqəhələri eşidilir. İxtiyar Sən nə yapdın, nədir bu hal, oğlum! Yaralı zabit Sadə, bir bayquş ağzı susdurdum. (zabitlərə) Bir qüsur iştə, bulsanız haqsız, Bəni edama şimdi haqlısınız. (Əlindəki silahı təqdim edər.) Birinci zabit (silahı rədd ilə) Bu xəbərdən sevinci çoqdu onun,
İkinci zabit (istehzalı təbəssümlə) Pək yorulmuşdu hərbdən, əlbət, Etmək istərdi bir qədər rahət. Yaralı zabit Daha durmaq xəta, həmən gedəlim,
Birinci zabit Biz yaşarsaq, əvət yaşar millət. Bu halda dışarıdan aşağıdakı marş eşidilir. Marş Türk oğlu sözündən dönməz, Məhv olur da, sürüklənməz. Həp yüksəlmək dilər, enməz, Çarpışır, yaşar. Yurdumuzun arslanları, İzlər durur düşmanları, Fırtınalı dənizvarı Həp coşub daşar. Əngin fəza çardağımız, Al şəfəqlər bayrağımız, Qorqu bilməz oymağımız, Haq için qoşar. İkinci zabit (marşı dinlədikdən sonra hər ikisinin qolundan tutar) Gedəlim, yoq gecikmənin səməri. Yaralı zabit Gedəlim, haqqa doğru, arş iləri! Gedərlər. İxtiyar (yoldan keçən bir nəfərə cənazəyi göstərir) Oğlum, bana yardım eylə bir an. Xavər
(mərhəmətli və mütəəssif) Bir hiçlə zavallı oldu qurban. İxtiyar Yoq kimsədə mərhəmətlə vicdan, İnsanlığı həp unutdu insan. (Cənazəyi qaldırıb götürürlər) Xavər (yalnız) İblisə uyub da əhli-aləm, Həp yer yüzü qanlı, cümlə sərsəm... İblis
(bir guşədə ağ saqal abid qiyafətində görünür, yarımqəhqəhə ilə) İnsandakı nəfsi-şumə daim İblis olur, ancaq olsa hakim. Bu sırada Vasiflə Rəna təlaş içində gəlirlər. Rəna Allah için eyləyin inayət, İzlər bizi bir yığın fəlakət. Vasif
(etinasız) Yoq qorquya ehtiyac... Rəna Aman dur! Tərk et də inadı, olma məğrur. Baq, arqadaşın çocuqluğundan Bir qurşuna oldu şimdi qurban. Vasif
Hər dürlü qəzayə razıyım bən, Qorqmam fəqət öylə bir dənidən. Xavər
Kimdir, əcaba, o xain, alçaq? Rəna
Xavər, onu sorma, yer ver ancaq. Xavər
Aldınsa da Arifi əlimdən, Hər yardıma iştə hazırım bən. (Qülbəyə daxil olurlar. Xavər onları daha içəri keçirmək istər.) İblis
(bıraqmaz) Dur, getmə, saqın, o dürlü yerlər Həp şübhəyi cəlbü dəvət eylər. (qülbədəki həsiri bir tərəfə çəkər, ufaq bir qapıyı qaldırıb da Rənayə) Gir, haydı qızım, şu yerdə saqlan! (Rəna aşağı enər. İblis qapağı endirib təkrar üzərini həsirlə örtər, Vasifin qolundan dutub ormanı göstərər.) İştə, sana da geniş bir orman! Bir tərəfə çəkilirlər. Qayıb olduqları kibi Arif fəssiz olaraq gəlir, Xavər ona doğru qoşar, yaqlaşdığı sırada birdən-birə küskün və şaşqın bir tevr ilə ürküb, geri çəkilir.
Arif
Xavər, bana baq, zavallı Xavər! Bir söylə, nədir bu hali-müztər? Ağuşuma qoşmaq istiyorkən Ürkdün nə için şu sərsəridən? Xavər
Qoşdum sana sevdiyimdən, amma Baqdım ki, sevilmiyənlər əsla, Layiq deyil olmağa həmağuş, Ürkdüm də, çəkildim iştə mədhuş. Arif
Artıq yetişir bu sərzənişlər, Əfv eylə, qüsurə baqma, Xavər! Xavər
Xavər sana etsə də pərəstiş, Heyhat, dönərmi bir də keçmiş?! Oldun sənələrcə həp ənisim, Bəsləndi səninlə fikrü hissim. Kölgən kibi həp peşincə qoşdum, Eşqinlə qanatlanıb da uçdum. Lakin bəni bir nigahə satdın, Birdən-birə həp unutdun, atdın. Arif! Niyə susdun, ah, böylə, Bir söylə, düşünmə, söylə, söylə! Arif
Susmaq, o da başqa dürlü fəryad, Həp bənliyim oldu sanki bərbad. Xavər
Bən hiç, o zavallı İxtiyarı Bir ləhzə düşünmədin də barı. Arif
Dur, qəlbimi bir də yaqma artıq, Arif fəqət intiharə layiq... Bəndən babana səlam edərsin, “Gəlmişdi də, şimdi getdi,” dersin. (gedəcək olur) Xavər Lakin yenə hanki bir diyarə? Arif Bir hiçliyə, doğru bir məzarə. Xavər (bir az yaqlaşır) Hiçliksə məramın, iştə, Xavər! Qülbəm dəxi bir məzarə bənzər. Yoq, getmə, babam gəlir bu saət, Dur bir verəyim xəbər... (gedər)
Arif Nə hacət! Bən yerlərə keçmək istiyorkən, Bilməm ki, nə bəkliyor o bəndən. (cibindən yarıdolu bir raqı şişəsi çıqarır) Of! Qəmlərimə təsəlli ol sən,
Son damlasına qədər içib, şişəyi bir tərəfə atar. Ətrafı süzdükdə gözünə ilişən tabancayı yerdən alır, qurşunlarına diqqət edər. Bu halları kənardan seyr edən İblis isə məmnun və istehzalı qəhqəhələrlə gülər. Arif dalğın və sinirli bir tevrlə kəndi alnını nişan edər, yaqlaşmaqda olan İblisi görüncə, şaşırıb durur. İblis Yahu! Bana baq, nədir bu halət? Parlar kibi gözlərində dəhşət. Dur, səndə var iştə saqlı bir hal, Həm zənn edərim məraqlı bir hal. Aşiqmisin, oğlum, aç da söylə, Əlbət bulunur da bir vəsilə. (kəndinə işarətlə) Bir çarə arar şu piri-hikmət,
Arif
Hiç sorma, başımda macəra çoq, Dərdim, kədərim böyük, duyan yoq. Bir afətə, bir nigarə uydum, Bir qəmzəli işvəkarə uydum, Əfsus, o bənimlə könlü birkən Yüklə 72,2 Kb. Dostları ilə paylaş:
|