Yazılmışdır: 1918 İlk nəşri: 1924 İlk səhnə quruluşu: 1920 ƏŞxas
Yüklə 72,2 Kb.
|
|
Bir ləhzədə aldılar əlimdən.
İblis
Lakin nə tuhaf, o nazlı afət Etmiş sana iltica bu saət. Arif
Ey mürşidi-pir, inayət eylə, Əylənmə bənimlə sən də böylə. Bən çəkdiyim iztirabü möhnət Yetməzmi, bu sözlərə nə hacət! Heyhat, o mələk, o şeri-pərran Mümkünmü ənisim olsun əlan?! İblis
Bir yanda durub da bəklə, dərhal Parlar sana da pəriyyi-amal. (qülbəyə daxil olur, həsiri bir tərəfə atar) Arif (bir guşədə bəklər) Görsəm onu bir də, bir də görsəm... İblis
Dur, söyləmə!.. (qapağı açar, başını qaldıran Rənayə) Ah, nuri-didəm!
Rəna
Lütfən azacıq su ver... İblis
(boş dəstiyi alır) Pək əla, Yoq, dəstidə hiç su, yoqmuş əsla. Saqlan, yenə haydı, görməsinlər, Saqlan, baqalım, nə oldu Xavər. Qapağı endirir və üzərini həsirlə örtər, qülbədən çıqarlar. Arif (İblisin ayaqlarına qapanır, son dərəcə həyəcanlı) Bir Xızrmı, ya mələkmisin sən? Yalnız bunu bilmək istərim bən. İblis
Hiç sorma, o sirri şimdi sorma! Gəl, gəl bəri, pək yaqında durma. Arif mütərəddid adımlarla bir qədər çəkilir. İblisin uzaqlaşdığını görüncə, təkrar içəri girər, həsiri qaldırır, bu sırada Xavər gəlir. Arif
(səndələyərək) Gəldinmi? Xavər
Əvət... Arif
(sərxoşca və istehzalı qəhqəhə ilə) Nə xoş təsadüf! Xavər Arif! Nə ararsın orda, Arif?! Arif Saqlanmada burda bir mücevhər, Könlüm onu şimdi bulmaq istər. Xavər
Hər söylədiyin birər müəmma... Yoq orda bir öylə şey, yoq əsla. Arif
Var, var o məzar içində bir hur. Zülmətdə yaşar o nəcmi-pürnur, Qumral saçı sanki şeri-mənsur. İnsan oluyor görüncə məshur. Xavər
Arif! Nə çabuq dəyişdi halın? Bilməm ki, nədir sənin xəyalın? (bodrum qapısının üzərinə çıqaraq, mane olmaq istər) Arif (sərxoşca bir qabalıqla onu itər) Çıq get, yetişir!.. Xavər
(sinirli) Xayır, bu evdən Sən getməlisin fəqət, deyil bən. (təbdili-tevr ilə) Yoq, getmə, əvət qal, ah, lakin,
Arif
(sərxoşca qəhqəhə ilə) Namümkün! Xavər Yoq, yoq, onu hiç bıraqmam əsla. Arif Sən əski inadın üzrə hala! Xavər Bir kərrə düşün də, ah, qəddar! Arif (şiddətlə bağırır) Dəf ol, daha etmə fəzlə israr. Xavər
Sərxoşmu, nəsin? Gəl, iştə əvvəl Məhv et bəni, olmayım da əngəl. Arif
(son dərəcə hiddət və nifrətlə itər) Dəf ol, dedim... Xavər Ah, ədəbsiz, alçaq! Arif (Vəhşi bir hücumla boğazından yaqalayıb boğar, İblisdə alçaq və məmnun bir qəhqəhə...) Al!.. İştə... budur cavabın ancaq... Xavər iztirab və dəhşətlər içində əbədi bir sükutə varır. Arif üzərini həsirlə örtər, ufaq bir düşüncə və tərəddüddən sonra bodrumun qapağını açar. Rəna (heyrətlə başını qaldırır) Sənmisin, Arif?! Arif
(onun əlindən dutub çıqarır) Çapuq ol, durma gəl. Rəna (arqası cənazəyə olaraq) Nerdə idin? Arif
(səbirsiz) Gəl, gedəlim, sorma, gəl! Gəl, çabuq ol, gərçi sən atdın bəni, Arif unutmaz səni, atmaz səni. Gəl gedəlim, gəlmədən İbn Yəmin... Rəna
(bodruma işarətlə) Gəlsə də, zənnimcə bu yer pək əmin... Arif
Burda durulmaz, çəkilib qaçmalı, Qaçmalı, vəhşətdən uzaqlaşmalı... Hər ikisi təlaş və iztirab ilə uzaqlaşıb görünməz olur. İblis (sürəkli və şiddətli qəhqəhələrlə) Qaçmalı, əlbəttə, uzaqlaşmalı, Başqa cinayətlərə yaqlaşmalı. (qəhqəhə) Siz nə qədər bəndən uzaqlaşsanız,
(İçəri girər, qapağı endirib üzərini həsirlə örtər.) İbn Yəmin (Qara çavuşla bərabər gəlir, alnının tərini silər. Kəndinə işarət edərək qəhqəhə ilə) Bir qocaman orduyu iğfal edən, Aciz imiş sanki küçük hiylədən. (istehzalı qəhqəhə) Həbs edəcəkmiş bəni üç sərsəri!.. (qızğın) Dur bulayım bir şu ədəbsizləri,
Saçdığım altındakı qüvvət nədir. (dışarı çıqmaqda olan İblisə) Ey! Bana baq, nerdə bizim İxtiyar? İblis Şimdi gəlir, yoqsa bir əmrinmi var? İbn Yəmin Durma, həmən bul, ona var çoq sözüm. (qülbəyə girər, Xavərin cənazəsini görüncə) Ah, o nə? Yanlış görüyormu gözüm? (İblisi yaqalayıb, əlindəki silah ilə təhdid edər.) Var şu cinayətdə yəqin bir səbəb,
İblis
(kəkələr) Bilməm, əfəndim, xayır, əfsus, əvət... (təbdili-tevr ilə) Həp şu dəni vəhşətə bais fəqət... (Sükut və tərəddüd.)
İbn Yəmin Kim əcaba, kimdir o xain, rəzil? İblis
İşvəli Rənayə uyan bir səfil. İbn Yəmin Nerdədir onlar? İblis
Savuşub getdilər, Şimdi, əvət şimdi fərar etdilər. İbn Yəmin İştə bu dəhşətli xəbər pək fəna... (düşünür) İxtiyar (gəlir, Xavərin cənazəsini görüncə) Ah, o nə, eyvah, nə olmuş ona? (məyus və şaşqın baqışlarla cənazəyə yaqlaşır, qollarını köksündə çapraz edər, titrək və acı bir fəryad ilə) Söylə, aman söylə, mələk Xavərim!
(qucaqlayıb öpər) Döndü qaranlıq gecəyə gündüzüm,
(təbdili-tevr ilə) Tərk edərək biz bütün insanları,
(sinirli və çılğın) Ah, köpürdükcə şu xain bəşər,
(ətrafındakılara, qızğın) Ya siz!? Ey insanlığı təhqir edən
(göyə doğru) Nerdə?.. Fəqət tanrıyı bir göstərin!
(cənazəyə acı fəryad ilə) Yavrum! Aman, nazlı, mələk Xavərim... Qülbədəkilər pərişan və mütəəssir adımlarla çıqarlar. İxtiyar şiddətlə ağlar və Xavərin dağınıq saçlarını qoqlayıb da titrək əllərilə oqşar, sönmuş gözlərini öpər, hərəkətsiz başını qolları arasına alır. Çılğınca baqışlarla göyə doğru baqmaqda dəvam edər. Eyni zamanda pərdə ağır-ağır enməyə başlar. PƏRDƏ DÖRDÜNCÜ PƏRDƏ Ormanda bir çığır... Ətrafda iki-üç kötük, qürubə yarım saət var. Pək uzaqda həzin bir ahənglə bir qədər ney, yaxud çoban düdüyü çalınır. Sonra ağacların arasından silah və qurşunlar quşanmış köylü türk qiyafətində iki haydut çıqar. Birinci haydut Tale bizə hər nədənsə küsgün,
İkinci haydut Qismət nə isə gəlir, əmin ol,
Birinci haydut Bilməm, bu da bir həyatmı, yahu?
İkinci haydut (itsehzalı qəhqəhə ilə) Haydut və qaçaq olunca insan, Xoş görməli böylə halı hər an. (Uzaqdan ıslıq səsi eşidilir.) Birinci haydut Islıq çalıyor, baq, arqadaşlar. İkinci haydut (yola baqar) Gəl, durma!.. Çəkil, çəkil, gələn var. Həmən ağaclığa çəkilirlər. Ariflə Rəna gəlir. Arif Rəna! Daha dur, yoruldun artıq; Acsın, bilirim, otur da azcıq, Rahət edəlim, düşünmə, gəl, gəl! (Bir kötük üzərinə oturur. Əlindəki ətməklə dolu məndili açar.) Rəna
Pək qorquyorum ki, arta əngəl. Arif
Bilməm ki, niçin təlaş edərsin? Rəna
Arif! Gedəlim, düşün nə dersin? Kənarda ıslıq çalınır, bir qurşun atılır. (Rəna diksinir, təlaş ilə) Qurşun səsi!.. Arif Şübhəsiz çobanlar... Rəna Yoq, onlar inan ki, yol vuranlar... Arif (laübali qəhqəhə ilə cibindən bir revolver çıqarır) Hiç qorqma, yanımda həm silah var, Həm altın... Əvət, nasıl da parlar!.. Bir avuc altın çıqarır, əlində oynadıb cibinə qoyar. Haydutlar arqa tərəfdə, ağaclar arasında görünür. Heyrətlə onları dinlərlər. Rəna Nerdən sana anlamam şu sərvət? Arif (məğrur qəhqəhə ilə) Bir arqadaşımdan oldu qismət.
Kənardan İblisin mənalı və istehzalı qəhqəhələri eşidilir. Rəna Sus, bir ləkədir bu söz səninçin; Beş altına qarşı bunca vəhşət!? Arif
(sözünü kəsərək) Vəhşət deyil, iştə bir cəsarət, Lakin o da səndən, ah, səndən... (Rənayə sarılmaq istər) Rəna (geri çəkilir, sərt bir baqışla) Dur, böylə nəvaziş istəməm bən. Haydutlar ortaya fırlar. Birinci haydut Bir tilkiyə baq, bə!.. Hiç səninçin Layiqmidir öylə bir gövərçin? Rəna
Ah, iştə fəlakət! Arif
Etmə qəsvət! Silahını çıqarır, Rəna qolundan tutub buraqmaz. Birinci haydut (tüfənglə nişan alır) Altınları ver!.. İkinci haydut (istehzalı qəhqəhə ilə Arifə) Aman, nə cürət? Arif Siz kimsiniz? Birinci haydut İştə boş suallar... Biz çöllərə hökm edən krallar... Baş mərkəzimiz şu vəhşi orman, Bac verməli kim keçərsə burdan. Arif
İnsanlığı atdınızmı? Birinci haydut ... Kafi!..
Arif
(beş-on altın çıqarır) Al! Qaldı bir az bizimçin ancaq. İkinci haydut (xəncərini Arifin köksünə dayar) Ver həpsini! Rəna
Ah! - deyə mane olmaq istər. Birinci qolundan tutub şiddətlə bir tərəfə itər. Bu sırada omuzunda əski siyah atqı-plaş, vüqarlı, müsəlləh, zabit qılıqlı, qalın bıyıqlı, gur, qara saqallı, zində və mühib simalı Elxan ağaclar arasından çıqar. Elxan (haydutlara) Ədəbsiz, alçaq! (Hər ikisi geri çəkilib dona qalır. Elxan qızğın) Sizdən daha mərhəmətli qaplan,
(Ariflə Rənayə) Əfv edin, onlar iştə pək canavar. (Ətrafda ıslıq səsi eşidilir, iki qurşun atılır, Elxan haydutlara) Durmayın, haydı, bir baqın da nə var. Bəkçilər zərrə qəflət eyləməsin, Ələ bir av keçərsə, siz gətirin Bana baq, kim dökərsə haqsız qan (kəndinə işarətlə) Ən ağır bir cəza verir Elxan. Rəna
Ah, əfəndim, nə mərhəmətlisiniz, Sizə qəlbən təşəkkür etməliyiz. Arif
Parlıyor çöhrənizdə fəzlü zəka, Sizə haydut denirmi? Yoq, əsla! Elxan
(səmimi qəhqəhə ilə) Doğru, pək doğru... hiç yanılmadınız. Deyilim haydut, iştə bən yalnız Etdim isyan, bir əskəri-qaçağım. Yurdum orman, mağaralar yatağım. Arif
Bir səbəb var ya? Elxan
Var əvət, miskin Bir ərəb zabit, iştə bir xain... Bən açarkən onun xəyanətini, Baqdım, asdırmaq istiyor o bəni. Bıraqıb ordugahı... ah, nə deyim Böylə haydutca gün keçirmədəyim. Bu sırada gedən haydutlar iki-üç çingənə ilə İbn Yəmini silahsız olaraq gətirirlər. Elxan onu görüncə tanır. Gəl, yaqın gəl! Adın nədir? Söylə! Rəna
Ah, əfəndim! Elxan
(Rənayə) Dur, etməyin əcələ. (İbn Yəminə) Söylə kimsin? Adın nə? İbn Yəmin ... İbn Yəmin. Elxan (Ariflə Rənayə yarım qəhqəhə ilə) Bəni asdırmaq istəyən şu ləin! İştə bir av ki, izlər avçısını. (İbn Yəminə) Oldu məmnun könül, görüncə səni. İbn Yəmin (diz çökər) Aman, əfv et! Qüsurluyum, Elxan! Elxan Hiç təlaş etmə, sayğısız qaplan! Çünki yoq üzrə ehtiyac artıq. (çingənələrə) Siz niçin gəldiniz? Birinci haydut Bəyim, azacıq
Elxan
Bən deyil, rəqs için o pək bayılır. (istehzalı qəhqəhə ilə İbn Yəminin qolundan tutub göstərir) Düşünür iştə, baq nasıl qəmgin, Oynayın, nəşələnsin, əylənsin. Bir qız aşağıdakı sözləri oqur, oynar. Kanto
Bən bir qızım, həp ruhumu yaldızlar Gündüz çiçəklər, gecələr yıldızlar. Qarlı dağlar bənim, Yeşil bağlar bənim, Bənsiz quşlar uçmaz, Bənsiz güllər açmaz. Dün bir çoban sevdim pınar başında, Bir əksiyi yoq gözündə, qaşında. Fələk ayrı saldı, Bən köçdüm, o qaldı, Şimdi bənsiz yaşar, Irmaq kibi coşar. Of, bir qayğı bilməz çingənəyim bən, Güldən-gülə uçan pərvanəyim bən, Unut, yavrum, unut, Baq, iştə hər bulut, Söylər unut onu, Çünki hiçdir sonu... Rəqs bitmək üzrə ikən şiddətlə göy gurlar. İblis ağaclar arasından çıqar. İblis (Məmnun qəhqəhələrlə) Bir levhə ki, iştə pək bəyəndim. Elxan
Yahu, səni kim bıraqdı?.. İblis
(məğrur bir tevr ilə əlini köksünə qoyaraq) Kəndim!
Arif (Elxana) Bir mürşid o, sahibi-kəramət. (İblisin əlini öpər) Xoş gəldin, aman, nə mutlu saət!.. Rəna
(dəxi öpər) Yormuş sizi, şübhəsiz, bu yollar. İblis
(yarımqəhqəhə ilə) Yoq, zənn edərim ki, səhviniz var. Dağ, daş, uçurum, dəniz və orman Əngəl olamaz önümdə bir an, Bir şəhpər açıb da nagəhani, Bən teyy edərim bütün cihani. Elxan
Kimsin, əcaba, səndə ki var böylə məharət? İblis
Bən hiçlə doğan bir ulu qüvvət, ulu qüdrət. Bir qüdrəti-külliyyə ki, aləm bana bədxah, Dünyadə əgər varsa rəqibim o da: allah!.. (qəhqəhə) Həp din ilə, məzhəblə, siyasətlə cihanda
Elxan
Çöhrəndə, əvət, nuri-dəha olmada məşhud, Derdim, bən əsatirə inansam, sana məbud. İbls
(laübali qəhqəhə ilə) Məbud deyil, aləmi sarsa ulu mevcud; Mevcud deyil, bəlkə vücudi-ədəmalud. Elxan
Olduqca müşəvvəşsə də əfkarü məqalın, Bir abidi pək andırıyor zahiri-halın. İblis
Röya kibi hər an olaraq zahirü qaib.
Səhnənin işığı çəkilir, göy gurlar. İblis omuzundakı əbayı, başındakı sərpuşu və uzun, ağ saqalını qoparıb atar. Səhnə yarım aydınlaşır. İlk pərdədəki əzəmət və dəhşətilə, qorqunc və sürəkli qəhqəhələrilə hər kəsi heyrətdə bıraqmış olur. Ətrafdakılar (qorqu və heyrətlə geri çəkilərək) Ah, iştə fəlakət!.. O nə surət?.. Nə qiyafət?.. Elxan (onlara) Yoq, zənn edərim, bunca təlaş etməyə hacət. Arif
Eyvah! Ona yaqlaşmayın əsla, odur İblis; İblis o, əvət, cümlə fəlakətlərə bais... (getdikcə acı və əsəbi hallar keçirir) İblis (heyrətli qəhqəhələrlə ətrafa) Şərqin əsəbi çöhrəsi bilməz ki, nə yapsın, Bilməz ki, sağır göylərə, yaxud bana tapsın. (Arifə)
Sən həm əl öpər, həm də qaçarsın, bu nə halət? İlk öncə məhəbbət, fəqət ən sonra ədavət... (Xaricdən acı qəhqəhələr eşidilir) Elxan Bu nasıl qəhqəhə? Kimdir o, baqın! Birinci haydut (yola baqar) Bir səfil iştə, o çılğın, şaşqın... Bu halda İxtiyar - Xavərin babası - başıaçıq olaraq pərişanhal və məcnunanə bir qiyafətdə ağacların arasından çıqar. İxtiyar
(həyəcanlı və çılğınca bir fəryad ilə) Ah, bilməm ki, bu aləm nerəsi? Bana bir söylə, cəhənnəm nerəsi? Şu sönük qəlbimə atəş dilərim, Ağlamaq istər ikən həp gülərim. (çılğınca bir qəhqəhədən sonra) Ah, Xavər! Sana kim qıydı, gülüm!
Elxan
Söylə, aç söylə, bilinsin dərdin, O sönük qəlbi ısındırmaq için, Nə dilərsin yaparım, etmə kədər... İxtiyar
İntiqam istərim, ancaq bu qədər!.. Elxan
Söylə kimdən? Əcaba, kimlərdən? İxtiyar
Tanrıdan, yırtıcı sərsəmlərdən, Şu batan qanlı günəşdən, göydən. Hiçliyin qəhqəhəsindən... (göyə doğru) Ey sən!
İblis
(mənalı qəhqəhə ilə) Fəzlə, həp fəzlə bütün qəhrü niyaz, Üzülüb durma, o hiç aldırmaz. Bir çocuqdur ki, o pək bipərva, Bir oyuncaqdır onunçin dünya; Həm yapar, həm də qırar əylənərək, (qəhqəhə) Bu da bir başqa məraq olsa gərək... Elxan
Bir xəyal iştə — məhal olsa da — bən Tanrı olsaydım əgər, gerçəkdən, Ya bu insanları xəlq etməz idim, Əgər etsəm, yaşatırdım daim Şadü məsud... o da olsaydı məhal Yaqaraq həp kül edərdim dərhal. (qəhqəhə) Sanki sərsəm yaşayışdan nə çıqar?
İblis
(yarımqəhqəhə ilə) Səni pək aldatıyor hissiyyat, Öylə yekrəng olaraq keçsə həyat, Bıqar insan,yaşamaqdan yorulur, Yaşayış bəlkə də mənasız olur. İxtiyar
(müztərib) Bana imdad edin, eyvah, imdad! Əmr edin, şimdi bulunsun cəllad! İblis
Bulunub gəlsə o xain, əcaba, Nə yaparsın? İxtiyar
Veririm dürlü cəza, Didərim, parçalarım, məhv edərim. İblis
(itsehzalı qəhqəhə ilə) Bən sən olsam, onu həp əfv edərim, İbn Yusif diri olsaydı, əvət O də əfv etməni istərdi fəqət. İxtiyar
Atdım insanlığı, oldum canavar, İntiqam istərim, ancaq bu qadar!.. Xavərin xəyalı (görünür və çəkilib gedər) İntiqam!.. İxtiyar İştə o, dilbər mələyim! Getmə dur, bən də bərabər gələyim. Çılğınca qəhqəhələrlə onu izlər. Islıq səsi eşidilir. Elxan Gör o kimdir? Birinci haydut (yola baqar) O da bir başqa yigit. (İbn Yəmini göstərir) Buna düşman kəsilən bir zabit...
Vasif və İbn Yəminin çavuşu iki nəfər başqa haydutla gəlir. Elxan (Vasifə) Gəl, yaqın gəl!.. Əcaba, söylə niçin Buna kin bəsləyərək izlərsin? Hiç məraq etmə, əzizim, burası İştə haydut və qaçaqlar yuvası!.. Rəna
Söylə, həp söylə! Vasif
(Rənayə) Şu zalım xunxar, Babanın qatili olmuş... Rəna
(İbn Yəminə) Canavar! Vasif (yanındakı əskərə işarətlə) Bana anlatdı şu sadiq əskər, (cibindən iki məktub çıqarır) Bu kağızlar dəxi isbat eylər. Rəna
Ah, aman!.. Elxan
İstəməz artıq həyəcan, Yerdə qoymaz qanı adil yaradan. İblis
(istehzalı qəhqəhə ilə) Əvət, əzsən də, əzilsən də, əvət, Yenə adildir o müdhiş qüvvət! Rəna
(qoynundan küçük bir xəncər çıqarır. İbn Yəmini yaralamaq istər) Qara əfi!.. Elxan (onun əlini yaqalar) Ona əl vurma, saqın! Daha xoşdur yara bağlarsa qadın. Onu öldürsə şu məsum əllər, Can çəkişdikcə, inan ruhu gülər. Azacıq bəklə, bulur şimdi cəza. İbn Yəmin Ah, bəyim!.. Elxan
(növbətçiyə) Al bunu, söylətmə daha! İbn Yəmin növbətçinin göstərdiyi yerdə çəkilib durur. Bu sırada ıslıq səsi eşidilir. Müxtəlif qiyafətli dörd-beş qaçaq önlərində bir papas, bir xaxam, bir iranlı şeyx və iranlı qiyafətində ixtiyarca, qara çarşaflı xəstə bir qadın, on yaşında qanbur, qaşları tökülmüş, gözləri məyub, səqət bir çocuğun əlindən tutmuş olduğu halda gəlirlər.
Elxan
(onları gətirən növbətçilərdən birinə) Şu həriflər, əcaba, kim? Söylə! Növbətçi (birər-birər göstərir) Şu papas ermənidir, vaqtilə
Elxan
Ya!.. Eşq olsun!
Papas
(xaç çəkərək) Ah, suçum varsa da, əfv eylə bəni. Elxan
Növbətçi onu da İbn Yəminin yanına götürür. Şu hərif kim, əcaba? Həm nə əbus... Növbətçi Bu, fransız tərəfindən casus...
Elxan
(əlilə onun sırtını oqşar, acı qəhqəhə ilə) Bu da tevratə uyan bir dəccal! Xaxam (ayaqlarına qapanır) Ah, əfəndim!.. Elxan
Yetişir, qalq, abdal! (O da qalqıb papasın yanına keçər. Elxan növbətçiyə) Bildik artıq, bu siyasət güdüyor.
(şeyxə işarəylə) Ya bu əmmaməli şeytan nə diyor? Növbətçi İngilis dəllalıdır, İranda
Elxan
Şu dəni məsləki bir söylə, xocam Hanki Quran sana etmiş ilham? Şeyx
(yalvarır) Bəni aldatdı, bəyim, nəfsi-həris, Çaldı vicdanımı xain İblis. İblis
(qızğın qəhqəhə ilə) İftira!.. Həm də nə abdalca yalan! Şeyx (diz çökər) Ah, aman! Elxan
(çizməsilə rədd edər) Sus, yetər, ağ başlı yılan! (O da xaxamın yanına keçər) Növbətçi (tüfəngi ilə şeyxin omuzundakı heybəyi göstərir) Yüklə 72,2 Kb. Dostları ilə paylaş:
|