Yazışma Adresi /Correspondence: Bilal Sula

Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji Anabilim Dalı, Diyarbakır, Türkiye

Yazışma Adresi /Correspondence: Bilal Sula, 

Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatoloji Anabilim Dalı, Diyarbakır, Türkiye     Email: [e-mail]

Geliş Tarihi / Received: 19.01.2015, Kabul Tarihi / Accepted: 19.02.2015

Copyright © Dicle Tıp Dergisi 2015, Her hakkı saklıdır / All rights reserved

Dicle Tıp Dergisi /  

2015; 42 (1): 46-50

Dicle Medical Journal  

doi: 10.5798/diclemedj.0921.2015.01.0528

ÖZGÜN ARAŞTIRMA / ORIGINAL ARTICLE 

Eritema nodozum: 33 hastanın klinik ve demografik özellikleri

Erythema nodosum: The clinical and demographic characteristics of 33 patients

Bilal Sula, Mustafa Arıca

ABSTRACT

Objective: In this study our aim was to determine demo-

graphic and clinical features, etiological factors, laborato-

ry findings and treatment regimens of patients who were 

diagnosed and treated with erythema nodosum.

Methods: Thirty-three patients who were clinical and his-

topathological diagnosed as erythema nodosum in der-

matology clinic of our university, dated between 2008 and 

2014, were evaluated retrospectively.

Results: The study population consisted of 29 (87.9%) fe-

male and 4 (12.1%) male, with a mean age of 40.57±13.98 

years (range, 11-69 years). Most patients were found in 

the 30-39 age range. The most frequent localization of 

lesions was found in the lower extremities (54.5%). Infec-

tions (30.3%) were the most common identified etiologic 

factors followed by drugs (12.1%), pregnancy (6.1%), Be-

hcet’s disease (6.1%) and sarcoidosis (3.1%). The mean 

duration of disease was 12.60 days. 72.7% of patients 

were admitted as the first episode. The mean hospitaliza-

tion time was 8.93 days. 

Conclusion: The etiology of erythema nodosum varies 

from country to country. The most common etiological 

factor was found idiopathic (42.4%) in our study. Howev-

er, etiologic factors are similar in all studies, only showed 

differences in the rankings. No showed significant differ-

ence between clinical, laboratory, histopathological find-

ings and treatment.

Key words: Erythema nodosum, etiology, clinic, demo-

graphic, treatment

ÖZET

Giriş:  Kliniğimizde  eritema  nodozum  tanısıyla  takip  ve 

tedavileri yapılan hastaların demografik ve klinik özellikle-

rinin belirlenmesi, etiyolojik faktörlerin araştırılması, labo-

ratuvar  bulguları  ve  tedavi  rejimlerinin  değerlendirilmesi 

amaçlanmıştır.

Yöntemler:  Üniversitemiz  Dermatoloji  Kliniği’nde  2008-

2014  yılları  arasında  yatırılıp  takip  edilen,  klinik  ve  his-

topatolojik olarak eritema nodozum tanısı almış 33 hasta 

retrospektif olarak değerlendirildi.

Bulgular: Çalışmaya alınan hastaların yaşları 11 ile 69 

yıl  arasında  olup  ortalama  yaş  40,57±13,98  yıl  olarak 

bulundu.  Hastalar  en  çok  30-39  yaş  aralığında  (%33,3) 

saptandı.  Hastaların  29’u  (%87,9)  kadın,  4’ü  (%12,1) 

erkek idi. Lezyonların en sık yerleşim yeri %54,5 ile alt 

ekstremitelerde bulundu. Etiyolojide en sık %30,3 ile en-

feksiyonlar (Üst solunum yolu ve idrar yolu enfeksiyonları) 

görülürken bunu ilaçlar (%12,1), gebelik (%6,1), Behçet 

hastalığı (%6,1) ve Sarkoidoz (%3,1) takip ediyordu. Or-

talama hastalık süresi 12,60 gün olarak bulundu. Hasta-

ların  %72,7’si  ilk  atak  şeklinde  başvurmuştu.  Ortalama 

hastanede yatış süresi 8,93 gün olarak bulundu.

Sonuç:  Eritema  nodozumda  etiyoloji  ülkeden  ülkeye 

farklılık göstermekte olup çalışmamızda en sık idiopatik 

(%42,4) olarak bulundu. Ancak tüm çalışmalarda etiyolo-

jik faktörler benzer olup sadece sıralamada farklılık gös-

teriyordu. Klinik, laboratuvar, histopatolojik bulgular ve te-

davi uygulamaları arasında belirgin bir farklılık görülmedi.

Anahtar kelimeler: Eritema nodozum, etiyoloji, klinik, de-

mografi, tedavi

GİRİŞ

Eritema  nodozum  (EN)  en  sık  görülen  ve  en  iyi 

bilinen pannikülit formudur. Tipik olarak akut, yu-

varlak  veya  oval,  ağrılı,  ülsere  olmayan,  1-6  cm 

çaplarında,  pretibial  alan  üzerinde  bilateral  olarak 

yerleşmiş,  eritemli  subkutan  nodüllerle  karakteri-

zedir.  Lezyonlar  3-6  hafta  içinde  atrofi  veya  skar 

bırakmaksızın çürük benzeri bir hiperpigmentasyon 

bırakarak iyileşirler. Eski lezyonlar ve yeni lezyon-

lar bir arada görülebilir [1,2]. Herhangi bir yaşta gö-

rülebilse de en sık 2.- 4. dekadlarda görülür. Yapılan 

çalışmalarda  kadınlarda  erkeklerden  3-6  kat  daha 

sık görüldüğü gösterilmiştir. Bütün ırklarda görüle-

bilir [1,3]. Bakteri, virüs ve kimyasal maddeler gibi 

antijenik uyaranlara karşı gecikmiş bir hipersensi-

tivite  reaksiyonu  olduğu  kabul  edilmektedir  [1]. 

Etiyolojide enfeksiyonlar, ilaçlar, maligniteler, sis-

B. Sula ve M. Arıca. Eritema nodozum

47

Dicle Tıp Derg / Dicle Med J 

www.diclemedj.org 

Cilt / Vol 42, No 1, 46-50

temik inflamatuvar hastalıklar ve gebeliğin olduğu 

oldukça geniş bir spektrum vardır. Bununla beraber 

genellikle idiopatik görülmektedir [1,2]. Histopato-

lojik olarak subkutan doku ve derin dermiste vaskü-

litsiz septal pannikülit görülürken epidermis normal 

görünümdedir. Erken dönem lezyonlarda nötrofilik 

perivasküler  reaksiyon  gözlenir.  Geç  dönem  lez-

yonlarda  fibrozis,  periseptal  granülasyon  dokusu, 

lenfositler  ve  multinükleer  dev  hücreler  görülür. 

Ayrıca periferik dolaşımda artmış nötrofil dolaşımı 

reaktif oksijen üretimini artırarak doku hasarına yol 

açmaktadır [2-4].

Bu  çalışmada  kliniğimizde  EN  tanısıyla  tanı, 

takip ve tedavileri yapılan hastaların demografik ve 

klinik özelliklerinin belirlenmesi, etiyolojik faktör-

lerin  araştırılması,  laboratuvar  bulguları  ve  tedavi 

rejimlerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır.

YÖNTEMLER

Çalışmamızda  2008-2014  yılları  arasında  üniver-

sitemiz  dermatoloji  kliniğinde  yatırılıp  takip  edi-

len, klinik ve histopatolojik olarak EN tanısı almış 

toplam 33 hasta retrospektif olarak değerlendirildi. 

Hasta verileri epikriz ve hasta dosyaları taranarak 

elde edildi. Olgularda yaş, cinsiyet, EN süresi, EN 

başlangıç yaşı, eşlik eden hastalık, lezyonların yer-

leşim yeri, atak sayısı, laboratuvar bulguları ve uy-

gulanan  tedaviler  değerlendirildi.  Hastalarda  EN 

etiyolojisine yönelik olarak yapılan tam kan sayımı, 

Eritrosit  sedimentasyon  hızı  (ESH),  antistreptoli-

zin-O (ASO), C-reaktif protein (CRP) ve romatoid 

faktör (RF) düzeyleri, paterji testi, karaciğer Fonk-

siyon  testleri  (KCFT),  böbrek  fonksiyon  testleri, 

salmonella ve brusella serolojisi, boğaz-kan ve id-

rar kültür sonuçları, tam idrar tahlili, hepatit mar-

kırları, antinükleer antikor (ANA) sonuçları değer-

lendirildi. Gerekli durularda tümör markırları, peri-

ferik yayma ve batın-pelvik ultrasonografi yapıldı. 

Lökosit sayısı >10.200 /mm

3

, Ateş >37,7°C, ESH 

>20 mm/saat, CRP >0.8 mg/dL, ALT >35U/L, AST 

> 40U/L ve PPD >10 mm değerleri patolojik kabul 

edildi.  Başvuru  tarihinden  dört  hafta  öncesine  ka-

dar tanımlanan ilaçlar ve streptokokal enfeksiyonlar 

ile bir hafta öncesine kadar tanımlanan viral enfek-

siyonlar  veya  gribal  enfeksiyon  gibi  üst  solunum 

yolları  enfeksiyonları  (ÜSYE),  boğaz  kültürünün 

pozitif  olması  veya ASO  titresinin  yüksek  bulun-

ması etiyolojik faktörler (poststreptokokal EN) ola-

rak kabul edildi. Tüberküloz tanısı akciğer grafisi, 

PPD, balgamda ARB ve göğüs tüberküloz bölümü 

ile beraber değerlendirilerek konuldu. Sarkoidoz ta-

nısı klinik, radyolojik ve histopatolojik bulguların 

varlığı ve göğüs tüberküloz kliniği ile konsültasyon 

sonucuna göre yapıldı. Behçet hastalığı tanısı Ulus-

lararası Behçet Çalışma Grubunun tanı kriterleri ile 

konuldu. EN’nin en az bir aylık iyileşme süreci son-

rasında tekrarlaması atak olarak kabul edildi. Tüm 

olgularda  EN  lezyonlarına  ve  sekonder  olgularda 

altta  yatan  hastalığa  yönelik  tedaviler  uygulandı. 

Lezyonlarda  ortalama  1-2  hafta  içinde  gerileme 

olan hastalar tedavileri düzenlendikten sonra tabur-

cu edildi ve kontrole çağrıldı.

İstatistiksel  analiz  hesaplamaları  SPSS  15.0 

programı ile yapıldı. Sürekli değişkenler ortalama ± 

SD, kategorik değişkenler ise % olarak belirtildi. Ka-

tegorik ve sürekli değişkenlerin karşılaştırılmasında 

ki-kare  testi  kullanıldı.  İstatistiksel  değerlendirme-

lerde p<0,05 olan değerler anlamlı kabul edildi.

BULGULAR

Çalışmaya alınan hastaların yaşları 11 ile 69 yıl ara-

sında olup ortalama yaş 40,57±13,98 yıl olarak bu-

lundu. Hastalar en çok 30-39 yaş aralığında (%33,3) 

ve 40-49 yaş aralığında (%27,3) saptandı. Hastala-

rın 29’u (%87,9) kadın, 4’ü (%12,1) erkek idi. EN 

Kadınlarda 7,25 kat daha sık görüldü. Lezyonların 

en sık yerleşim yeri %54,5 ile alt ekstremiteler iken 

%45,5’inde hem alt ekstremitelerde hem de üst eks-

tremitelerde lezyon vardı. Etiyolojide en sık %30,3 

ile enfeksiyonlar (ÜSYE ve idrar yolu enfeksiyonla-

rı) görülürken bunu ilaçlar (%12,1), gebelik (%6,1), 

Behçet hastalığı (%6,1) ve Sarkoidoz (%3,1) takip 

ediyordu. İlaçlara bağlı EN olan hastalarda 3 has-

tada oral antibiyotik ve analjezik kullanımı, 1 has-

tada  oral  kontraseptif kullanımı öyküsü  mevcuttu. 

Hastaların  %42,4’ünde  etiyolojik  faktör  saptana-

madı. Hastalarda sistemik bulgu olarak ateş (n=8), 

artralji (n=5), halsizlik (n=7) ve öksürük (n=3) sap-

tandı. Laboratuvar sonuçlarında lökositoz (%48,5), 

CRP yüksekliği (%81,8), Sedimentasyon yüksekli-

ği (%81,8), ASO yüksekliği (%33,3) ve KCFT’in-

de yükseklik (%9,1) saptandı. Hastalık süresi 2 ile 

25 gün arasında değişmekte olup ortalama hastalık 

süresi  12,60  gün  olarak  bulundu.  Rekürrens  sıklı-

ğı 1-6 atak arasında olup ortalama 1,84 atak olarak 

bulundu.  Hastaların  %72,7’sinde  ilk  atak  şeklinde 

başvuru olmuştu. Hastanede yatış süreleri 3-35 gün 

arasında  olup  ortalama  8,93  gün  olarak  bulundu. 

B. Sula ve M. Arıca. Eritema nodozum

48

Dicle Tıp Derg / Dicle Med J 

www.diclemedj.org 

Cilt / Vol 42, No 1, 46-50

TARTIŞMA

Eritema  nodozum  çeşitli  uyaranların  tetiklediği 

reaktif bir süreç olup klinik olarak en sık görülen 

septal  pannikülittir.  Genç  kadınlarda  daha  sık  gö-

rülmektedir.  20-30  yaş  arasında  pik  yapar  [3,5]. 

Vakaların %55’i idiopatik olup en sık nedenler en-

feksiyonlar  (streptokok,  tüberküloz,  yersiniyozis, 

üst solunum yolu enfeksiyonları), ilaçlar (oral kont-

raseptifler, penisilin, sülfonamidler), sarkoidoz, İnf-

lamatuar  bağırsak  hastalıklarından  (İBH),  gebelik 

ve Hodgkin lenfoma gibi malignitelerdir. Altta ya-

tan hastalıklar coğrafik bölgeye göre farklılık gös-

terebilir  [1,2].  Çocuklarda  en  sık  etiyolojik  faktör 

coğrafik  bölgeye  bağlı  endemik  enfeksiyonlar  ve 

streptokokal  enfeksiyonlar  iken  yetişkinlerde  ilaç-

lar, sarkoidoz ve İBH’dır [4,5]. EN patogenezi tam 

olarak anlaşılamamıştır, fakat subkutan yağ dokusu 

septumlarının  venüllerinde  immün  komplekslerin 

birikimi sonucu olduğu düşünülmektedir. Ayrıca ge-

netik bir eğilim de vardır [5]. Ani başlayan, simet-

rik, hassas, eritemli, sıcak nodül ve plaklar oldukça 

karakteristiktir. Lezyonlar en sık bacaklara yerleşim 

gösterir. Bunun dışında uyluk ve önkollarda sıklık-

la tutulur. Gövde, boyun ve yüz tutulumu nadirdir. 

Diğer pannikülitlerden farklı olarak ülserasyon gö-

rülmez. Akut ataklarda ateş, yorgunluk, atralji, ba-

şağrısı,  öksürük,  karın  ağrısı,  bulantı  veya  diyare 

görülebilir.  Episkleral  lezyonlar  ve  konjoktivit’de 

eşlik edebilir [1,3]. Lezyonlar birkaç gün veya haf-

tadan sonra skar bırakmadan, çürük rengi bir hiper-

pigmentasyon  bırakarak,  yavaş  yavaş  iyileşmeye 

başlar [1]. EN’un spesifik bir tedavisi olmayıp eğer 

altta  yatan  bir  hastalık  varsa  buna  göre  planlanır. 

Yatak  istrahati  ile  birlikte  NSAİİ  (indometazin  ya 

da naproksen), potasyum iyodür (günde 3 kez, suya 

veya portakal suyuna, 2-10 damla, günlük 400-900 

mg),  sistemik  steroidler,  kolşisin,  dapson,  hidrok-

siklorokin,  metotreksat,  talidomid  ile  son  dönem 

çalışmalarda özellikle aktif İBH olanlarda biyolojik 

ajanların kullanımı yer almaktadır [3-5].

Öz ve ark’larının 2012 yılında, EN’li 66 has-

tada yaptığı çalışmada; hastaların yaşları 7-81 ara-

sında (ortalama 42,22±16,03) ve kadınlarda 2,5 kat 

daha sık olduğu bildirilmiş. Etiyolojide en sık Beh-

çet  hastalığı,  ilaç  (aspirin,  asetominofen,  NSAİİ, 

oral kontraseptifler, atenolol vs.), sarkoidoz, ÜSYE, 

otoimmun  hastalık,  gebelik  ve  tüberküloz  bulun-

muşken, Hastaların %21’inde etiyoloji saptanama-

Tedavi olarak hastalara etiyoloji ve bulgulara göre 

kolşisin,  sistemik  steroid,  potasyum  iyodür,  nons-

teroid antiinflamatuvar ilaçlar (NSAİİ) ve antibiyo-

tik  tedavileri ve  bunların kombinasyonları verildi. 

Hastaların demografik ve klinik verileri tablo 1’de 

özetlenmiştir.

Tablo 1. Hastaların demografik ve klinik verileri

Parametreler

Hasta (n) Ort±SD

%

Yaş (yıl)

Yatış süresi (gün)

40.57±13.98

8.93±6.40

Cinsiyet

Kadın

Erkek 

29

4

87.9

12.1

Eşlik eden hastalık

Hipertansiyon

Rekürren aftöz stomatit

Bronşiektazi

Astım

Üveit

Down Sendromu

4

2

1

1

1

1

12.1

6.1

3

3

3

3

Lokalizasyon

Alt ekstremite

Üst ve alt ekstremite

18

15

54.5

45.5

Etiyoloji

İdiyopatik

Enfeksiyon

İdrar yolu enfeksiyonu 

İlaçlar

Gebelik

İnflamatuar hastalık

Sarkoidoz

Behçet hastalığı

Atak sayısı

Hastalık süresi (gün)

14

10

3

4

2

1

2

1.84±1.67

12.60±4.98

42.4

30.3

9.1

12.1

6.1

3

6.1

Sistemik Bulgular

Ateş

Atralji 

Halsizlik 

Öksürük

8

5

7

3

24.2

15.2

21.2

9.1

Laboratuvar Bulgusu

Lökositoz

Sedim yüksekliği

CRP yüksekliği

ASO yüksekliği

KCFT yüksekliği

16

27

27

11

3

48.5

81.8

81.8

33.3

9.1

Tedavi

Kolşisin

Sistemik kortikosteroid

Potasyum iyodür

NSAİİ

Antibiyotik

13

14

2

25

20

39.4

42.4

6.1

75.8

60.6

Ort ± SD: Ortalama ± Standart deviasyon, NSAİİ: Non-ste-

roid anti-inflamatuar ilaç

B. Sula ve M. Arıca. Eritema nodozum

49

Dicle Tıp Derg / Dicle Med J 

www.diclemedj.org 

Cilt / Vol 42, No 1, 46-50

mıştır. Etiyolojisi belli olan hastalarda CRP ve ESR 

yüksekliği, RF ve ASO pozitifliği görülmüş. Tedavi 

olarak  hastalara  NSAİİ  (n=9),  kolşisin  (n=14),s-

teroid (n=4, Behçet hastalığı), interferon (n=1) ve 

azotiyopürin (n=1) verilmiş ve hastaların %16’sında 

spontan gerileme görülmüştür [6].

Adışen ve ark.’larının EN tanılı 72 hastada yap-

tığı çalışmada yaş ortalaması 40,16, K/E=2,4 olarak 

saptanmıştır.  Hastaların  %41,6’sında  herhangi  bir 

etiyolojik  faktör  bulunmazken,  etiyolojide  en  sık 

%33,3  ile  enfeksiyonlar  ve  bunun  dışında  Behçet 

hastalığı, ilaçlar, sarkoidoz ve gebelik bulunmuştur. 

Hastaların  %76,8’inde  tek  atak,  %18’inde  2’den 

fazla  atak  olduğu,  lezyonların  en  sık  bacaklarda 

(%93) yerleşim gösterdiği bildirilmiştir. Laboratu-

var değerlerinde lökositoz (%33,3), ESH yüksekliği 

(%65,2),  ASO  yüksekliği  (%18),  CRP  yüksekliği 

(%31,9) ve PPD pozitifliği bulunmuştur [7]. 

Mert  ve  ark’larının  yaptığı  bir  çalışmada  50 

hasta değerlendirilmiştir. Yaş ortalaması 38 ve ka-

dınlarda  6  kat  daha  sık  bulunmuştur.  Hastaların 

%54’ünde  etiyolojik  sebep  saptanmıştır.  En  sık 

poststreptokokal, sarkoidoz, İBH, Behçet hastalığı 

ve  gebelik  tespit  edilmiş  olup  hastalarda  anormal 

akciğer grafisi, lökositoz, ESH ve CRP yüksekliği 

gibi laboratuvar değişiklikleri ile ateş, öksürük, bo-

ğaz ağrısı gibi sistemik bulgular bildirilmiştir [8].

Otuzdokuz EN’li çocuk hastada yapılan bir ça-

lışmada 21 kadın 18 erkek toplam 39 hasta değer-

lendirilmiştir. Hastaların %62’si 7-12 yaş aralığında 

olup ortalama yaş 11,3, ortalama hastalık süresi 6,6 

gün olarak bulunmuştur. Hastaların %56,4’ünde eti-

yoloji tespit edilmiş olup en sık sırasıyla streptoko-

kal enfeksiyon, tularemi, latent tüberküloz, pulmo-

ner  tüberküloz,  Behçet  hastalığı,  Sitomegalovirüs 

Giardia lambiya ve sarkoidoz saptanmıştır. Hasta-

larda lökositoz (%41), CRP yüksekliği (%68,5) ve 

ESH (%60) yüksekliği bulunmuştur [9].

Singapurda yapılan bir çalışmada; 4-70 yaş ara-

sı (en çok 21-30 yaş aralığı) 75 hasta değerlendi-

rilmiş ve kadınlarda 6,5 kat daha sık görülmüştür. 

Etiyolojide en sık ÜSYE, tüberküloz, gebelik, Beh-

çet hastalığı, gonore, varisella saptanırken hastala-

rın %60’ında etiyoloji saptanamamıştır. Hastaların 

artralji (%12), ateş (%11), yorgunluk, iştahsızlık ve 

kilo  kaybı  (%7)  görülürken  geri  kalan  hastalarda 

(%70) herhangi bir semptom saptanmamıştır. Labo-

ratuvar değerlerinde 3 hastada beyaz küre yüksekli-

ği, 11 hastada sedimentasyon yüksekliği, 7 hastada 

ASO  yüksekliği,  tüberkülozlu  2  hastada  anormal 

akciğer grafisi ve pozitif Mantoux testi saptanmış. 

Hastalara tedavi olarak NSAİİ (n=40, indometazin, 

mefenamik asit veya ibuprofen), potasyum iyodür 

(n=11), kolşisin (n=11), ve oral prednizolon (n=18, 

20mg/gün, 7 gün) verilmiş ve bazı hastalarda kom-

bine  tedaviler  uygulanmıştır.  Hastaların  çoğunda 

lezyonların  2-4  hafta  içinde  düzeldiği  bildirilmiş 

[10]. Daoud ve ark.’larının 103 EN hastasında yaptı-

ğı çalışmada kadınlarda 5 kat daha fazla görülürken 

ortalama yaş 36,5 yıl olduğu bulunmuştur. Hastala-

rın%22,3’ünde etiyolojik bir neden bulunmamıştır. 

En sık görülen etiyolojik sebepler sırasıyla postst-

reptokokal  enfeksiyon,  tüberkülozis,  Crohn  hasta-

lığı, Behçet hastalığı ve sarkoidoz bulunmuş [11]. 

İtalya’da  2010  yılında  yapılan  bir  çalışmada  124 

EN’li hastada ortalama yaş 39,5 yıl olarak saptan-

mıştır. Hastaların %58,8’inde herhangi bir etiyoloji 

faktör saptanmıştır. Bunlar sırasıyla enfeksiyonlar, 

ilaçlar, sistemik hastalıklar ve gebelik olarak bildi-

rilmiştir [12].

Çalışmamızda hastaların çoğu 30-39 yaş aralı-

ğında olup kadın/erkek oranı 7,25:1 olarak bulun-

du. Lezyonların en sık alt ekstremitelerde saptandı. 

Hastaların  %42,4’ünde  etiyolojik  bir  faktör  bu-

lunmadı.  Etiyolojisi  saptananlarda  sırasıyla  en  sık 

enfeksiyonlar,  ilaçlar,  gebelik,  Behçet  hastalığı  ve 

sarkoidoz bulundu. Hastalarda ateş, atralji, halsizlik 

ve öksürük gibi sistemik bulgular saptandı. Labora-

tuvar sonuçlarında lökositoz, CRP, sedimentasyon, 

ASO yüksekliği ve KCFT’sinde yükseklik saptan-

dı.  Ortalama  hastalık  süresi  12,60  gün,  rekürrens 

sıklığı  ortalama  1,84  olarak  bulundu.  Hastaların 

%72,7’sinde  ilk  atak  şeklinde  başvurmuştu.  Tüm 

çalışmalarda  etiyolojik  faktörler  benzer  olup  sıra-

lamada  farklılık  gösteriyordu.  Klinik,  laboratuvar, 

histopatolojik bulgular ve tedavi uygulamaları ara-

sında belirgin bir farklılık görülmedi. Sonuç olarak 

çalışmamızdaki  mevcut  bulgular  dünyanın  farklı 

bölge ve ülkelerden bildirilen çalışmalarla benzer-

lik gösteriyordu.

KAYNAKLAR

1.  Patterson  JW.  Panniculitis.  In:  Bolognia  JL,  Jorizzo  JL, 

Schaffer  JV  editors.  Dermatology.  3st  ed.  Elsevier  2012. 

p.1641-1645.

B. Sula ve M. Arıca. Eritema nodozum

50

Dicle Tıp Derg / Dicle Med J 

www.diclemedj.org 

Cilt / Vol 42, No 1, 46-50

2.  Mana  J,  Marcoval  J.  Erythema  nodosum.  Clin  Dermatol 

2007;25:288-294.

3. Requena L, Yus ES. Panniculitis. Part I. Mostly septal pan-

niculitis. J Am Acad Dermatol 2001;45:163-183.

4. Gilchrist H, Patterson JW. Erythema nodosum and erythema 

induratum (nodular vasculitis): diagnosis and management. 

Dermatol Ther 2010;23:320-327.

5.  Blake  T,  Manahan  M,  Rodins  K.  Erythema  nodosum  -  a 

review  of  an  uncommon  panniculitis.  Dermatol  Online  J 

2014;20:22376.

6. Öz A, Aydoğan K, Adım ŞB, et al. Erythema Nodosum Epi-

demiology: 5-Years Retrospective Study. Turk J Dermatol 

2012;6:87-90.

7. Adışen E, Şeker Ü, Gürer MA. Etiologic Factors in Erythema 

Nodosum. Türkderm 2008;42:113 -117.

8. Mert A, Ozaras R, Tabak F, et al. Erythema nodosum: an ex-

perience of 10 years. Scand J Infect Dis 2004;36:424-427.

9.  Teke  TA,  Tanır  G,  Bayhan  Gİ,  et  al.  Erythema  nodosum 

in  children:  evaluation  of  39  patients.  Turk  J  Pediatr 

2014;56:144-149.

10. Tay YK. Erythema nodosum in Singapore. Clin Exp Der-

matol 2000;25:377-380.

11. Daoud L, El Euch D, Ben Tekaya N, et al. Erythema no-

dosum: profile in a Tunisian teaching hospital. Tunis Med 

2007;85:1020-1024. 

12. Papagrigoraki A, Gisondi P, Rosina P, et al. Erythema no-

dosum: etiological factors and relapses in a retrospective 

cohort study. Eur J Dermatol 2010;20:773-777.