Yetuklik davri

Yetuklik davridagi inqirozli xolatlar 
Yetuklik davrida ham boshqa yoshdagi singari inqirozli xolatlar uchrab turadi, 
nisbatan barqaror kechadigan davrlar oralig‘ida yoshning ulg‘ayishi, hayot 
mazmunining o‘zgarishi tufayli yangilanishlarga ehttiyoj ko‘zga tashlanadi. Yoshlik 
davrining yakuniy qismida yuz beradigan inqirozli xolatlar, 40 yoshda yana yuzaga 
chiqa boshlaydi. 40 yoshdagi inqirozli xolatlar – hayotning asl mohiyatini topishga 
intilish va o‘z-o‘ziga tanqidiy baho berishda aks etadi: 
•
hayot tarzi tahlil qilinadi, ahloqiy muammolar hal etiladi; 
•
oilaviy munosabatlardan qoniqmaslik hissi paydo bo‘ladi; 
•
xizmat vazifasidan norozilik tuyg‘usi yuzaga keladi; 
•
o‘z hayotidan qoniqish olmaslik hissi; 
•
hayotiy rejalar va ularning ro‘yobga chiqishi o‘rtasidagi uzilishlar. 
Qirq yoshda ro‘y beradigan inqirozli vaziyatlar keksalikka qadam qo‘yishdan 
havotirlanish, erishilgan mufaqqiyatlar kutilganidan ko‘ra anchagina kam miqdorda 
ekanligi bilan izohlanadi. Ushbu yoshdan o‘tgandan so‘ng, jismoniy quvvatning 
kamayishi va aqliy faoliyatdagi topqirlikning pasayishi kuzatiladi, odam tabiatiga 
ko‘ra, boshqalardan tez ranjiydigan, izzattalab bo‘lib qoladi, yoshi ancha 
ulg‘ayganligini chuqur iztirobga tushib his qiladi.Keksayishning jismoniy belgilari 
yaqqol ko‘zga tashlana boshlaydi, bu esa tashqi jozibaning yo‘qolishi sifatida 

---

baholanib salbiy kechinmalarni uyg‘otadi. 
Yetuk shaxs tavsifnomasi 
Yetuklik yoshidagi shaxsning o‘z ichki imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishga 
intilishi, faoliyatning barcha sohalarida ma`naviy va ruhiy jihatdan o‘z-o‘zini 
anglashini yanada yuqori bosqichga olib chiqadi. Yetuklik davridagi erkak va 
ayollarning o‘zligini anglashdagi «Men» uch xil ko‘risinishda ifodalanadi: «Men» 
ko‘pincha «Men — obraz» shaklida shaxsning o‘zi tomonidan talqin qilinadi: 
❖
Shaxsning dastlabki «Men — obrazi» retrospektiv «Men»dan iborat 
bo‘lib, uning o‘tmishdagi o‘zligini aks ettiradi; 
❖
Keyingi «Men — obrazi» hozirgi «Men» sifatida namoyon bo‘ladi, 
shaxsning hozirgi kundagi xolatini ifodalaydi; 
❖
So‘nggi «Men — obrazi» tasavvurdagi «Men» yaqin kelajakda o‘zini 
qanday tasavvur qilish tuyg‘usi bilan bog‘liq holda yaratiladi. 
Shuning uchun o‘z imkoniyatlarini hayotda to‘la safarbar qyalish istagi 
ijtimoiy turmushning barcha jabhalarida o‘zining ―o‘tmishdagi obrazini xozirgi 
kundagi bilan taqqoslash, shaxsiy tasavvurdagi modelni vujudga keltiradi, shaxs 
mazkur modelga asoslanib, turmush rejalarini, xatti-harakatning maqsadini, usul va 
vositalarini tanlay boshlaydi. Insonning o‘tmishidan hozirgi kunga, hozirgi kundan 
kelajakka intilishi, o‘zini anglashning bosh mezoni hisoblanadi. 
O‘zligini anglashning boshqa mezonlari ham mavjud bo‘lib, ular o‘zini-o‘zi 
baholash, nazorat qilish, tekshirish, qo‘lga olish kabilarda aks etadi. Shaxsning 
o‘zligini anglashi ko‘pincha, o‘ziga boshqa kishilarning ya’ni: 
➢
yoshi ulug‘, keksalik yoshiga o‘tgan odamlar, 
➢
o‘zining tengdoshlari; 
➢
o‘zidan yoshi kichik odamlar nazari orqali qarashda ko‘rinadi.
Yetuklik davrining ikkinchi bosqichiga mansub kishilar bir tomondan, mavjud bilim 
va tajribalarini mehnat faolyati va ijtimoiy hayotning turli-tuman yo‘nalishlariga 
safarbar etsalar, ikkinchi tomondan, olib borayotgan ijtimoiy faolliklari nisbatan 
susayib borishi ham kuzatiladi. Odamning keksayishi, ham 

---

quvonchli, ham o‘kinchli damlarga, iztirobli kechinmalarga, qarama-qarshi his- 
tuyg‘ularga boyligi orqali ham boshqa yosh davrlaridan ajralib turadi. Ko‘ngil 
xotirjamligi, dam olish istagi va shu bilan birga ijtimoiy faoliyatdan uzoqlashish 
tuyg‘usi o‘rtasida ruhiy inqirozli vaziyatlar paydo bo‘ladi, qanday qarorga kelish, 
ya’ni mehnat jamoasi bilan aloqani uzmaslik yoki mutlaqo ijtimoiy faoliyatdan 
chetlashish muayyan holatlardagi motivlar kurashiga bog‘liqdir. Hozirgi zamon 
kishilarining o‘rtacha umr ko‘rishi XX asr boshlaridagiga nisbatan qariyb bir yarim 
- ikki marta uzayganligi, yetuklik davridagi kishilarning jismoniy quvvati, yuksak 
ma’naviy-axloqiy qarashlari, ruhiyatining tetikligi ijtimoiy faollikni susaytirish 
haqida o‘ylashga izn bermasligini ko‘rsatmoqda. Ushbu yoshdagilarning 
ishchanligi, 
kasbiy 
mahorati, 
turmush 
tajribasi, 
ongining 
yuksakligi, 
ma’naviyatining boyligi, ruhiyatining sofligi yangi zafarlar, mehnat quvonchlari sari 
dadil qadam tashlashga to‘la kafolat beradi.