Yetuklik davri

Yetuklik davrida mas’uliyat va ijtimoiy faollik sohasini kengayishi 
Psixofizologiyada xronologik va biologik yosh farqlanadi. 
Xronologik yosh 
- odam yoki boshqa jonzotning dunyoga kelishi, tug‘ilishidan 
boshlanadigan vaqtning xisobini ko‘zda tutadi. 
Biologik yosh 
- odamning jismoniy o‘sishi va rivojlanish pallasi, deb e’tirof 
etiladi. 
Taniqli sotsiolog I.S.Konnning fikricha, yosh davrlari quyidagi uch tizim asosida 
belgilanadi: 
-
individual rivojlanish qonuniyatlari (psixologik-biologik o‘lchamlar 
asnosida yuzaga kelgan imkoniyatlar); 
-
jamiyatning yoshga doir talab va me’yorlari (har bir avlod vakillari uchun 
ijtimoiy – madaniy normalar); 
-
ijtimoiy, madaniy-ma’rifiy qadriyatlar sifatida e’tirof etilgan ramziy yosh 
(o‘zaro munosabatlar, hulq-atvor, tashqi qiyofa sohasidagi ijtimoiy xolatlar 
yig‘indisi); 
―Katta odam tushunchasini turli – tuman qirralarida talqin etish mumkin. Shaxs 
tushunchasi, fanda ko‘pchilik tamonidan qabul qilingan -individ, ―shaxs , ―sub’ekt, 

---

individuallik kabi atamalar bilan izohlanadi. 
Individ - (lotincha, individuum-bo‘linmas) – odam zotining vakili, tabiiy zotga 
mansublik. 
Shaxs - hamkorlikdagi faoliyat va muloqot jarayonidagi ijtimoiy munosabatlar 
tizimida egallanadigan ijtimoiy rol egasi. 
Sub‘yekt - (lotincha, subectum - asosda turuvchi) – bilish va predmetli - amaliy 
faoliyat egasi, ongli, maqsadga yo‘naltirilgan faollik manbai. 
Individuallik - konkret odamning individ, shaxs, sub’yektga oid birlashuvi, o‘ziga 
xosligi, qaytarilmasligi va betakrorligi. 
Ko‘p qirrali zot misolida, katta odam fizologik, ijtimoiy – psixologik va 
mazmundorlik jihatiga ko‘ra jamiyat taraqqiyotiga o‘z hissasini qo‘shish qobiliyatiga 
ega: 
•
tabiiy (avlodlarni davom etirish); 
•
tarixiy – ijtimoiy (ishlab chiqarish va jamoatchilik faoliyatida qatnashish); 
•
madaniy (madaniy tajribalarni saqlash, yetkazib berish va yanada 
boyitish.); 
•
ma’naviy (insoniyat to‘plagan ma’naviy merosni o‘zlashtirish, uni
yuksaltirish). 
Kattalik dunyosini xis qilish, tabiiy va ijtimoiy olamda o‘z o‘rnini anglash orqali 
ifodalanadi, kattalikni hayot faoliyatining muhim sifati deb belgilash mumkin. 
Kattalik hayotning ma‘lum bir davrigina emas, balki amalga oshirilgan ishlar uchun 
ma‘suliyat va javobgarlik xissi hamdir, bunda ta‘lim yoki o‘qitishning o‘rni beqiyos 
sanaladi. 
Zamonaviy dunyoda axborot oqimining kuchayganligi, kishilarning o‘zaro 
hamkorlikdagi faoliyati o‘qitishni davomiy va izchil tarzda tashkil etish hayotiy 
zaruriyat ekanligidan darak beradi. Hayot faoliyatining turli bosqichlarida kishilarga 
bir – biriga o‘hshash talay vazifalar yuklatiladi: 
•
tabiiy zot sifatida o‘zini saqlashi va rivojlantirishi(hayotning davomiyligi, 
salomatlik, nasl qoldirish); 
•
ijtimoiy, madaniy, ma’naviy va faol shaxs sifatida o‘zini ruyobga 
chiqarish(mexnat bozoriga moslashish va o‘z o‘rnini topa olish, madaniyatni 

---

o‘zlashtirish, ma’naviy yuksalish); 
•
inson o‘z hayoti va faoliyati davomida shunday o‘zgarishlarga duch keladi- 
ki, mazkur holatlar barcha uchun umumiydir; 
•
yoshga doir muammolar (yosh inqirozlari, gormonal o‘zgarishlar davri); 
•
ta’lim olishning almashinib borishi (bog‘cha tarbiyalanuvchisi, o‘quvchi, 
talaba va xokazo); 
•
oiladagi rollarning almashinuvi (bolalar, nabiralar, er–xotin, ota – ona, 
xola- amaki, qaynota – qaynona, bobo – buvi va boshqalar); 
•
ekzisentsial inqirozlar(hayot mazmunini qidirish); 
•
ijtimoiy, psixologik va stressli vaziyatlar (ishning o‘zgarishi, boshqa joyga 
ko‘chish, xorijga chiqish, yaqin kishilarning vafot etishi, nafaqaga chiqish va 
xokazo); 
•
ijtimoiy funktsiyalarni bajarish(armiyada xizmat qilish, xukumat idoralarida 
xizmat qilish); 
•
ahloqiy muammolarni hal etish( yaxshilik va yomonlik, mehr va muruvvat, 
burch xissi va boshqalar).