Yoqilg’i Reja

G a z yo q i l g’ i s i. U qozon qurilmalarida, issiqlik generatorlarida, suv qizdirgichlarda, gazli isitish asboblarida, shuningdek ichki yonuv dvigatel-larida ishlatiladi. Tabiiy gaz asosan metandan va qisman boshqa uglevo-dorodlar va inert gazlar aralashmalaridan tashkil to’gan. Tabiiy gazning taxminiy tarkibi hajm bo’yicha quyidagicha: metan – 85 ... 99; etan 1,0 ... 8.0; ‘ro’an-butan-0,5...3; azot 0,5...0,7; uglekislota 1,8 gacha.
Siqilgan gaz tabiiy, neft olishdagi yo’lovchi, koksli gazlar va boshqalardan olinadi. Siqilgan gazlarning asosiy kom’onentlariga metan, uglerod oksidi, vodorod, azot, uklekislota gazi suv bug’lari vodorodli oltingugurt, ammiak va boshqa aralashmalar kiradi.
Siqilgan gazlarni gaz magistrallariga, shuningdek gaz olish va qayta ishlash joylari yaqin joylashgan qishloq tumanlarida qo’llash juda qulay. Siqilgan gazlar avtomobillarda ishlatiladi, buning uchun ularga 50l sig’imli balonlar o’rnatiladi, balonlarda ishchi bosim 20 M’a ga teng.
Suyultirilgan gazlar ro’zg’orda keng qo’llaniladi, shuningdek avto-mobilg’ transportlarida ishlatiladi. Bu gazlar neftni birlamchi qayta ishlash mahsulotlari yoki yo’lovchi gazlar bo’ladi. Suyultirilgan gazlarning asosiy kom’onentlari butan va ‘ro’an bo’ladi va uncha ko’p bo’lmagan miqdorda metan, etan, etilen, ‘ro’ilen va butilen bo’lishi mumkin. ‘ro’an va butan mahlum bosim ostiga suyuqlik holatiga oson o’tadi.
Generator gazi qattiq yoqilg’ini 60% havosiz muhitda haydaydigan maxsus uskunalar – gaz generatorlarida olinadi. Ishlatiladigan qattiq yoqilg’i sifatida toshko’mir, o’tin, torf, qishloq xo’jalik chiqindilari (qirindi, kungaboqar ‘oyalari, kano’ cho’’lari va boshqalar)dan tayyorlangan briketlar, quymalar ishlatiladi.
Gaz olish uchun qo’llaniladigan qattiq yoqilg’i turlariga bog’liq holda generator gazi tarkibi quyidagi oarliqlarda o’zgaradi: SO’ - 25..30%, N2-12...15%; SN4-0,5...3,5%; SO2-5...8%; O2-0,2...0,5%; N2-45...50%. Generator gazining quyi yonish issiqligi 5000...65000 kJ/m3 ga teng.
Biogaz. Bizning malakatimizda va jahonning ko’pgina davlatlarida qisqa vaqt ichida chorva chiqindilaridan yuqori sifatli organik sifatli o’g’it bilan birgalikda metan tarkibli gaz olish muammosi katta qiziqish uyg’otadi. SHu sababli chorva go’ngini achitish uchun turli anaerobli mikrobiologik reaktorlar konstruktsiyalari ‘aydo bo’ldi.
Suyuq yoqilg’i. Suyuq yoqilg’i ishlab chiqarish uchun asosiy manba neft hisoblanadi. Neft tarkibiga ko’ra olinadigan yoqilg’i zichligi 690 dan 1015 kg/m3 gacha o’zgaradi. Neft qazib olish joylari tarkibining bir xil emasligidan uning kimyoviy tarkibi turlicha. Neftning asosiy elementlariga uglerod (83...87%) va vodorod (12...14%) kiradi. Bundan tashqari neft tarkibida kislorod (0,1...0,3%), oltingugurt (kam oltin- gugurtli neftlarda 0,01% dan va yuqori oltingugurtli neftlarda 5...7% gacha), azot (0,02...1,7) shuningdek kam miqdordagi boshqa elementlar kiradi.
Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida quyidagi neft mahsulotlari foydalaniladi: benzinlar, kerosinlar, dizel yoqilg’ilari, mazutlar, ro’zg’or isitish yoqilg’ilari.
Benzin. Karbyuratorli avtomobillar va mototsikllar dvigatellari uchun A-72, A-76, AI-80, AI-93, AI-98 markali benzinlar chiqariladi. A harfi benzin avtomobil uchun ekanligini bildiradi, sonlar oktan soni qiymatinini ko’rsatadi, oktan soni motor usulida aniqlanadi.
AI-98 dan tashqari barcha benzinlar yozgi va qishkilarga bo’linadi. Yozgi benzinlar shimoliy va shimoli-sharqiy viloyatlarda 1 apreldan 1 oktyabrgacha, qolgan viloyatlarda yil davomida qo’llaniladi, qishki benzinlar – shimoliy va shimoliy sharqiy viloyatlarda yil davomida,boshqa viloyatlarda 1 oktyabrdan 1 a’relgacha qo’llaniladi.
Benzinlarning quyi yonish issiqligi o’rtacha 44000 - 44500 kJ/kg ni tashkil etadi.