Yosh fiziologiyasi va gigienasi

Qad-qomat. Har bir odam uchun xos bo’lgan qad-qomat, bo’y-bast yoki holat spetsifikdir, ya’ni tik turganda, o’tirganda va ish bajarganda har kim o’ziga xos tana holatini namoyon qiladi. Qad-qomat odatda muskullarning statik kuchlanishi tufayli ushlab turiladi.
To’g’ri yoki kelishgan qad-qomatlarda umurtqa pog’onasining qiyshiqliklari juda kam, yelka keng, oyoqlar to’g’ri, kaftlaridagi gumbazlar normal bo’ladi. Bo’y-basti yaxshi odamlar kelishgan, ularning boshi doimo oldinga to’g’ri qarab turadi yoki biroz orqaga tashlangan bo’ladi, ko’krak biroz qorindan oldinga chiqib turadi. Bunday odamlarning muskullari tarang, harakatlari dadil va aniq bo’ladi. To’g’ri qomat, bo’y-bast odamning harakat organlari tizimini funksiyasi va ichki organlar faoliyati uchun ancha qulaylik to’g’diradi, oxir-oqibat ish bajarish qobiliyatini oshishini ta’minlaydi.
Qomat noto’g’ri bo’lganida bosh oldinga chiqqan, ko’krak qafasi yalpoq, ichga tortgan, yelka chiqqan, qorin shish singari osilib turadi, oyoqlar tizza bug’unidan ikki tomonga yoki ichga qiyshaygan bo’ladi. Bel lodozi va ko’krak kifozi kuchli ko’rinadi («aylana yelka»). Noto’g’ri qomat ko’pchilik holatlarda skoliozlar bilan birga kechadi, ya’ni umurtqa pog’onasining yon tomonga qiyshayishi yuz beradi. Skoliozlarda yelka, kuraklar va tos suyaklari asimmetrik holatda bo’ladi.

36-rasm. Tik turish tiplari.

a-mo’tadil qomat; b-egik qomat ; d-kifotonik qomat; e-kekkaygan qomat; f-lardotik qomat; g-skolioz qomat.

Noto’g’ri qomat yurak, o’pka, oshqozon-ichaklar tizimini ishini og’irlashtiradi: bu paytda o’pkaning tiriklik sig’imi kamayadi, moddalar almashinuvi sekinlashadi, bosh og’rig’i kuzatiladi, tez charchaydigan bo’lib qoladi.

Qomat odatda tadqiqot ishlari olib boriladigan ko’rsatkichlar qatoriga kirmaydi. Yoshlikdanoq u shakllanishni boshlaydi va hayot davomida o’zgarib turadi. Asosan qomatni shakllanishi 6-7 yoshda yuz beradi va uning shakllanishida gavda muskullarining rivojlanishi katta ahamiyatga ega bo’ladi. Bu muskullarning kuchlanishi, qomatni shakllantiradi va o’sha holatda ushlab turadi, ularning kamayishi esa uning buzilishiga olib keladi. Bolalarda gavda muskullari hali zaif rivojlanganligi sababli, ularning qomati chidamsiz bo’ladi.
Qomatni shakllantirish o’quvchilarni jismoniy jihatdan tarbiyalashning asosiy vazifalaridan biridir. Bu yerda bosh mezon bo’lib bir tekisda mashqlar bajarish va barcha guruh muskullarini gormonik rivojlantirishdan iboratdir. 18 yoshga yetganda qomat stabillashadi va bundan keyin uni tuzatish juda qiyin bo’ladi.
Qomatni buzilishiga nimalar olib keladi? Voyaga yetganlarga nisbatan bolalarda tanani tik turganda yoki o’tirganda normal yoki bir xil holatda uzog’ muddat saqlab turish juda qiyin. Ular tez charchab tana holatini noto’g’ri holatga o’zgartiradi, bu esa avval qomatni buzilishiga olib kelsa, so’ngra yelka muskullarini bo’shashiga va o’sayotgan umurtqa pog’onasini qiyshayishiga olib keladi. Shu sababli jismoniy mashqlar, harakatli o’yinlar, sayr qilish, xuddi to’g’ri yig’ilgan mebel singari turli muskul faoliyatining navbatlashuvchi qomatni buzilishini oldini oladi. Bolalarga og’ir yuk ko’tarishga ijozat bermaslik kerak, portfelga kitob solib qo’lda ko’tarib yurish ham umurtqa pog’onasini qiyshayib qolishiga, olib kelishi mumkin.
O’quvchilarga daftar va kitoblarni yelkaga osiladigan ranslarda olib yurish maqsadga muvofiqdir. Bolalarga juda yumshoq yoki yotgan paytda buklanib tushib ketadigan krovatlarda uxlash tavsiya qilinmaydi.
Dars va ovqatlanish uchun o’tirganda bolalarni to’g’ri o’tirishiga e’tibor berish kerak. Buni esa qachonki o’tiradigan stul va stol bolaning bo’y va tana proporsiyasiga to’g’ri keladigan bo’lsagina ta’minlash mumkin.