Yosh fiziologiyasi va gigienasi

4.6. Kuni uzaytirilgan sinf bolalari uchun taxminiy kun tartibi

8.30-9.00 - Bolalarning yig’ilishi. Ertalabki gimnastika.

9.00-9.35 - Ertalabki birinchi dars.
9.35-9.55 - Birinchi tanaffus (serharakat o’yinlar).
9.55-10.30 - Ikkinchi dars.
10.30-10.50 - Ikkinchi tanaffus, issiq ovqat bilan nonushta.
10.50-11.25 - Uchinchi dars.
11.25-12.25 - Dinamik mashg’ulotlar (uyushgan, serharakat o’yinlar, sayr, kiyimni o’zgartirib olish uchun vaqt).
12.25-13.00 - To’rtinchi dars.
13.00-13.30 - Tushlik.
13.30-15.45 - Uyqu.
15.30-15.45 - O’rinni yig’ishtirish, yuvinish.
15.45-16.20 - Bolalarning qiziqishiga qarab o’tkaziladigan mashg’ulotlar. Osoyishta o’yinlar.
16.20-16.40 - Kechki tushlik.
16.40-18.00 - Toza havoda sayr qilish, serharakat o’yinlar o’ynash.
Shanba kuni o’qilmaydi.
Internat maktablarning quyi sinfida tarbiyalanuvchilar uchun sinfda o’tkaziladigan va mustaqil mashg’ulotlar har kuni uzog’i bilan 4-5 soat, 5-8-sinf o’quvchilarining mashg’ulotlari 5-6 soat, yuqori sinf o’quvchilarining mashg’ulotlari 8 soatdan oshmasligi lozim.
Quyi sinflarda tarbiyalanuvchilar kuniga 3,5-4 soat, yuqori sinf o’quvchilari 2-3 soat ochiq havoda bo’lishlari kerak.
O’quvchilar bo’sh vaqtlarini ko’proq o’z qiziqishlariga qarab o’tkazadilar. Uning davomiyligi kichik maktab yoshidagi o’quvchilari uchun 1,5-2,5 soatni tashkil qiladi (badiiy kitob o’qish, rasm chizish, bichish-tikish, telekursatuvlar va filmlar ko’rish va uy ishlariga yordam berish kerak).
To’garaklarga, sport seksiyalariga qatnashish boshlang’ich sinflarda 45 daqiqadan haftasiga 2 marta, o’rta va yuqori sinflarda 1,5-2 soatdan ko’p bo’lmasligi kerak.
O’z-o’ziga xizmat qilish va ijtimoiy foydali mehnat turlaridan maktabda, internat va boshqa muassasalarida bolalar quyidagilarga: o’rinni yig’ish, oyoq kiyim va ko’ylaklarni ozoda tutish, xonadagi yengil ishlarni bajarishda ishtirok etish (xonani shamollatish, changlarni artish, supurish, gullarga suv quyish), oshxonada navbatchilik qilish, hovli ishlari (xazonlarni yig’ishtirish, gul va daraxtlar ekish va ekinlarni sug’orish, jonli burchakda hayvonlarni parvarishlash va boshqalar).
10-13 yoshdagi bolalar uchun o’z-o’ziga xizmat qilishdan tashqari quydagi mehnat turlari tavsiya etiladi: o’z kiyim boshlarini yuvish, ta’mirlash, tikish-bichish, hovlida ozodalik va tartibni saqlash, sabzovat hosilini yig’ishtirish va h.k.
14-15 yoshli bolalar ijtimoiy-foydali mehnat va o’z-o’ziga xizmat qilish, jumladan, yotoqxonalarni tozalash, tayyor ovqatlarni idishlarga quyish kabi ishlarni ham bajarishi mumkin. Ularni qishloq, xo’jalik tajriba, uchastkasidagi ishlarga ham jalb qilish maqsadga muvofikdir.
Ijtimoiy-foydali mehnat bilan uzluksiz shugullanish salbiy tasirlarni oldini olish uchun uning davomiyligi 1-4-sinf o’quvchilari uchun 30 daqiqa, 5-9-sinf uchun 40 daqiqa, 10-11-sinflar uchun 1,5 soatdan oshmasligi kerak. Barcha ishlarni bajarishga o’quvchilarning salomatliklari va jismoniy imkoniyatlarga qarab ruxsat yetish kerak.Barcha yoshdagi bolalar kun tartibida o’z-o’zini tartibga keltirish, ozodalik va gigiyenik tadbirlarni bajarish uchun yetarli vaqt ajratishi kerak.
Ilmiy tekshirishlar uzaytirilgan guruhar kun tartibi noto’g’ri tuzilgan bolalar uzoq vaqt dars tayyorlab, ochiq havoda kam bo’lishlarini ko’rsatadi. Bu esa organizmning funksional holatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi, xususan oksidlanish-qaytarilish jarayonlari yomonlashadi, toliqish belgilari kuchayadi. Ochiq havoda yetarli vaqt mobaynida o’tkazilgan harakatli ko’ngil ochar o’yinlarga vaqt ajratish, uy vazifalarini unumli va tez sur’atlar bilan bajarishga imkon yaratadi.
O’quvchini yoshligidan yotgan joyini ozoda tutishga, yopingan ko’rpasini yig’ishtirishga, kiyim boshini tartibga solishga, kechqurin va yerta bilan yuvinishga o’rgatib borish zarur.
Televizorni boshlang’ich sinf o’quvchilari haftada 3-4 marta kuniga 1-1,5 soatdan, yuqori sinf o’quvchilari 4-5 marta 2-2,5 soatdan undan 2-2,5 m uzoqda o’tirib, qad-qomatni to’g’ri tutgan holda ko’rishlari mumkin. Yotib yoki yonboshlab televizor kurish mumkin yemas.
Boshlang’ich sinf o’quvchilari kechki soat 8 va 9 larda, yuqori sinf o’quvchilari kechki soat 10 da uyquga yotishi kerak.
Har kuni bir vaqtda ovqatlanishi shart, shunda ovqatlanish vaqti yaqinlashganda ishtaha paydo bo’ladi, ovqat tez va yaxshi hazm bo’ladi.Bolaning bir kunlik yeydigan ovqati organizmida sarflangan zahira moddalar o’rnini to’ldirishi lozim.
Pedagoglar o’quvchilarda kun tartibini bajarish ko’nikmasini hosil qilishlari kerak. Har o’quv yilining boshida sinf rahbari ota-onalarni va o’z sinfi o’quvchilarini taxminiy kun tartibi bilan tanishtiradilar. Bu tartib asosida har bir o’quvchi uy sharoitiga qarab o’zining kun tartibini belgilaydi.
Maktab internatlarda kun barcha uchun shart bo’lgan ertalabki badantarbiyadan boshlanadi. So’ngra o’rin va xonalar tartibga solinadi, yuz-qo’l yuviladi, nonushta qilinadi, sayr va o’quv mashg’ulotlari boshlanadi. Tushlik va sayrdan so’ng tarbiyalanuvchilar uy vazifalarini bajaradilar. Shundan keyin to’garak mashg’ulotlari o’tkaziladi, o’z xohishiga qarab sarf qilish uchun bo’sh vaqt ham beriladi. 1-4-sinf o’quvchilari soat 20.30 da, 5-8-sinf o’quvchilari soat 21.00-22.00 da uxlashga yotadilar.