Yosh psixologiyasi va pedagogik psixologiyasi faniga kirish

Mikroskopiyaning natijalariga binoan:
1) nerv hujayralarining umumiy miqdori kamayadi, bu o’zgarish qobig’ining 
III V zonalarida aniq bilinadi;
2) Purkinye hujayralarining miqdori keskin kamayadi, hujayralarning 
yo’qolishi yetuk kishilarga nisbatan 25 foiz ko’p bo’ladi;
3) nerv hujayralari ajinlashadi: yadro esa noto’g’ri ko’rinishga ega bo’la 
boshlaydi;
4) nerv tolalari yo’g’onlashadi;
5) xabar olib boruvchi yo’lda miyelin tolalarining miqdori ozayadi. 
Sensor−perseptiv funksiyalarning qarishi. Ko’rish funksiyasining yosh davri 
dinamikasiga bag’ishlangan qator tadqiqotlar mavjud bo’lib, amerikalik psixolog 
Kruk tadqiqotining ma’lumotlariga qaraganda, agar vaqt hyech bir cheklanmasa, 
ko’ruv stimullarini idrok qilish 20−50 yoshli odamlarda bir tekis, aniq va to’g’ri 
amalga oshishi mumkin. Mabodo vaqt cheklangan bo’lsa, idrok qilinayotgan jism 
qisqa vaqt namoyish qilinsa, qo’zg’atuvchining kuchi o’zgarib tursa, yoshlar bilan 
kattalar o’rtasida keskin farq vujudga keladi.
Oddiy turmushda bu hol jismlarga uzoq muddat termulish imkoniyati va 
sun’iy yorug’likdan foydalanish ko’ruv idroki pasayishining oldini oladi va 
muvaqqat uzilishni barham toptiradi. L.Ye.Birron va L.Botvinnik, quyidagicha 
xulosa chiqardilar: sensor informasiyani qayta ishlash va stimullarni baholash 
uchun keksa kishilarga ko’p vaqt
 
kerak. Ko’rish pasayishini ikkita sababi bo’lib, 
bir ko’z gavharining torayishi, ikkinchisi ko’z akkomodasiyasining 
yomonlashuvidir. 
S.Pakoning fikricha, idrok qilinayotgan obyekt va uning stimullari qanchalik 
murakkablashib borsa, tajribada yosh davrining farqlari shunchalik ortib boradi. 
Bir guruh psixologlarning uqdirishicha, idrok funksiyasidagi yosh davriga 
bog’liq pasayishning asosiy sabablaridan biri miya po’stining gnostik zonasidagi 
neyronlar miqdorining kamayishidir. U.Mayls va A.Uyelford uning pasayishini 
aytganlar. 
Eshitish. Eshitish qobiliyatining eng yuqori darajasini 14−15 yoshlarga 
to’g’ri keladi, undan keyingi kamolot davrlarida biroz pasayish yuz beradi. 

---

67 
Ko’pgina olimlarning fikricha, inson yoshining ulg’ayishi bilan eshitishning 
zaiflashuvi mo’tadil holat hisoblanib, organizmning biologik qarishi bilan uzviy 
bog’liq ravishda kechadi. Ishlab chiqarishdagi kuchli shovqin odamning eshitish 
qobiliyatini yomonlashtiradi. Eshitish uquvini yo’qotish erkaklarda ayollarga 
qaraganda ko’p uchraydi. 
Ta’m bilish sezgisida ham yosh ulg’ayishi va keksalik tufayli ayrim 
o’zgarishlar vujudga keladi. Masalan, nordon, shirin va achchiqni sezish 50 
yoshgacha keskin o’zgarmasa-da, lekin undan keyingi o’sish davrida maza 
surg’ichlari miqdorining kamayishi evaziga sezgi chegaralarining kengayishi sodir 
bo’ladi. 
Hid sezgirligining o’zgarishiga asosiy sabab nerv uchlari va tolalarida 
karaxtlikning boshlanishidir. Bundan tashqari, hid bilish sezgirligi kamayishining 
sabablari havoning ifloslanishi, zaharli va ko’lansa hidli moddalar bilan nafas 
olish, chekish, oziq-ovqatda A vitamini yetishmasligidir. 
Keksayganda og’riq va teri-tuyush sezgirligi ham pasayadi. Tebranish 
sezgirligi ham yosh o’tgan sari yomonlashadi, orqa miyaning orqa qismlaridagi 
degenativ o’zgarish ana shu holatni keltirib chiqaradi.