Yosh va pedagogik psixologiya. Psixik rivojlanish va uni davrlashtirish. Bajardi: Dehqonova Oydinoy. Xaydarova Parizoda

Tajriba (eksperiment) metod. Bu metod turli Yoshdagi odamlar (chaqaloq, bola, o‘spirin, balog‘atga etgan va qarilar)ning psixikasini chuqurroq, aniqroq tadqiq qilish metodlari ichida eng muhimi hisoblanadi. Esperiment metod yordamida sun’iy tushunchalarning shakllanishi, nutqning o‘sishi, favqulotda holatdan chiqish, muammoli vaziyatni xal qilish, jarayonlari, shaxsning his-tuyg‘ulari, xarakter iva tipologik xususiyatlari o‘rganiladi. Inson psixikasining nozik ichki bog‘lanishlari, munosabatlari, qonuniyatlari, qonunlari, hossalari, murakkab mexanzmlari tekshiriladi. Buning uchun eksperiment materialini tekshiruvchi sinchkovlik bilan tanlashi, ob’ektiv tarzda xar xil xolat va vaziyatlarni yaratish, bunda sinaluvchining Yoshi, aql-idroki, xarakter, xususiyati, his-tuyg‘usi, qiziqish va saviyasiga, turmush tajribasiga, ko‘nikma va malakalariga e’tibor berish lozim. Tajriba metodi. o‘z navbatida tabiy va laboratoriya metodlariga ajratiladi. Tabiiy metod psixologik-pedagogik masalalarni xal qilishda qo‘llanadi. Bu metodning ilmiy asoslarini 1910 yilda A.F. Lazurskiy ta’riflagan. Tabiiy metoddan foydalanishda ishlab chiqarish jarayonlari a’zolarining, ilmiy muassasalar xodimlarining, o‘qituvchilar, keksaygan kishilarning psixologik o‘zgarishlari, o‘zaro munosabatlari, ish qobiliyatlari, mutaxassislikka yaroqliligi muammolarini hal qilish nazarda tutiladi. Tabiy sharoitdan inson psixikasini o‘rganishda sinaluvchilar (bog‘cha bolalari, maktab o‘quvchilari, ishchilar, dehqonlar, xodimlar va hakozolar)ning o‘zlari bexabar bo‘lishi, ta’lim jarayonida berilayotgan bilimlar tadqiqot maqsadiga muvofiqlashtirilishi, katta Yoshdagi odamlarga tarbiyaviy ta’sir o‘tkazin kundalik mehnat tarzi doirasida amalga oshirilishi, zavob va fabrika esa moddiy mahsulot ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga qaratilishi lozim. Laboratoriya (klinika) metodi ko‘pincha individual (goho guruh va jamoa shaklida sinaluvchilardan yashirmay, maxsus psixologik asboblar, yo‘l-yo‘riqlar, tavsiyalar, ko‘rsatma va ilovalardan foydalanib olib boriladi. Hozir inson psixikasidagi o‘zgarishlarni aniqlaydigan asboblar, murakkab elektron hisoblash mashinalari (displeyrlar, Kurilmalar, maslama va jixozlar, xolatlar, funksiyalar, vujuga kelayotgan yangi sifatlarni qayd qilish va o‘lchashda qo‘llanadi. Ko‘pincha detektorlar, elektron va radio o‘lchagichlar, sekundamer, refleksometr, xronorefleksometr, lyuksmetr, anomaloskon, taxistakop, audnometr, esteziometr, eletrominogramma elektroensifilogramma kabilardan foydalaniladi. Laboratoriya metodi yordami bilan diqqatning sifatlari, sezgi, idrok, xotira va tafakkurlarning xususiyatlari, emotsional hamda irodaviy va aqliy zo‘riqish singari murakkab psixik holatlar tekshiriladi. kO’pincha laboratoriya sharoitida kishilar (uchuvchi, shofyor, operator, elektronchilar) va kutilmagan tasodifiy vaziyatlar (halokat, portlash, izdan chiqish, shovqin ko‘tarilishi)ning metodlari yaratiladi. Asboblarning ko‘rsatishi bo‘yicha o‘zgarishlar, rivojlanish dinamikasi, jismoniy va aqliy toliqish, emotsional-irodaviy, asabiy zo‘riqish, jiddiylik, tanglik qanday sodir bo‘layotganini ifodalovchi ma’lumotlar olinadi.