Yozma ish. Asadullayev husanboy

5–rasm. Talab va taklif muvozanati.
Bozor muvozanati barqaror deb tan olinadi, agarda bozor o‘zining ichki omillari evaziga oldingi holatiga qayta oish qobiliyatiga ega bo‘lsa. Bu holatda bozorning o‘z-o‘zini boshqarish mexanizmi ishga tushadi. Agar bozor barqaror bo‘lsa, davlat uning faoliyatiga aralashmaydi, agar u izdan chiqsa, davlatning aralashuvi shart va zarur bo‘lib qoladi.
Bozorni tahlil qilish natijalari shuni ko‘rsatdiki, bu yerda asosiy omil vaqt omili qisoblanadi. Vaqt omiliga bo‘yicha muvozanatning turli modellari kelib chiqadi. Masalan, statistik va dinamik modellar.
Talab va taklif omillarini kompleks tadqiq qilish aniq bir tovar yokii xizmatlar bozorining sifatli tahlilini va bozor kon’yunkturasini qisqa va uzoq muddatli kelajakda bashoratlash imkonini beradi.

2. 
   Talab va Taklifga ta’sir etuvchi omillar.
   

Javob:
Talab — bu tovar ishlab chiqarish kategoriyasiga mansub bo'lib, ijtimoiy- iqtisodiy kategoriya. Bu bozorga chiqarilgan konkret (aniq) tovarlarga bo'lgan kishilarning ehtiyojini ifodalash shakli va ehtiyoj kategoriyasiga asoslangan.
Ehtiyoj - kishilarning ijtimoiy talabini qondirish. Ehtiyoj talabning mohiyatini, hajmini, tarkibini va dinamikasini ifodalaydi. Shuning uchun tovarlarga bo'lgan ehtiyoj talabga nisbatan ilgari paydo bo'ladi. Amaliyotda talab qiymat ko'rsatkichlari bilan ifodalanadi. Ehtiyoj ham, qiymat ham, natural ko'rsatkichlarda ifodalanadi.
Talab — aholining pui mablag'lari bo'lgan sharoitda tovarlarga bo'lgan bozordagi ehtiyojini ifodalash shakli. Talab va ehtiyoj orasida quyidagi farqlar mavjud:

• 
  miqdoriy — bunda ehtiyoj hajmi talab hajmidan ko'pdir;
  

•faqat bozorlar tovarlar bian to'lib toshganda, aholining pul daromadlari ko'payib ketgan hollarda, talab va ehtiyoj bir-biriga mos keladi. Boshqacha aytganda, aholi tovarga qancha ehtiyoj sezsa, shuncha miqdorga tovar xarid qilishi mumkin;
•o'z tabiati bo'yicha talab — bozor kategoriyasi bo'lib, ijtimoiy ishlab chiqarishda tovar-pul munosabatlari bilan bog'liq. Ehtiyoj esa bozorga, ijtimoiy munosabatlarga va boshqa omillarga bog'liq bo'lmagan holda amal qiladi;
•ehtiyoj ma Turn davrlarda o'zgarib turadi. Talab malum davrlarga ilmiy asoslangan holda belgilab beriladi.
Ehtiyoj va talabning bog'liqligini tahlil qilish asosida talabni quyidagi turlarga ajratish mumkin:

• 
  talab ehtiyojga mos keladi;
  
• 
  talab ehtiyojdan orqada qoladi.
  

Xaridorlarning aniq turdagi tovarlarga munosabati belgisi bo'yicha talab quyidagi turlarga ajratiladi:

• 
  salbiy talab (masalan, sabzavotlar tarkibida zaharli modda-larning bo'lishi, kamyob tovarlarning sotilishi);
  
• 
  passiv talab (bunda turib qolgan tovarlarga talab yo'qoladi);
  
• 
  to'la qiymatli talab (non, yog¹, sut kabi doimo talab qili-nadigan
  

mahsulotlar);

• 
  mavsumiy talab; kamayib boruvchi talab. bGshilaming daromadi kamaygandagi talabi;
  
• 
  had dan tashqari oshib ketgan talab (bunday talab ishlab chiqaruvchilar ma'lum xildagi tovarlar narxini oshirishsa ham talabni qondirolmaydi);
  
• 
  bir me'yorda turmaydigan talab;
  
• 
  yashirin talab (bu talab xilini haqiqiy imkoniyatlar bilan amalga oshirilgan imkoniyatlar orasidagi farq tashkil etadi).
  

Qondirilmagan talab hajmini, ayniqsa, yashirin talab hajmini hisoblab chiqish va uni o'rganish muhim ahamiyatga egadir. Chunki, shunga qarab, kelajakdagi talab hajmi, tovarlarni ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan xomashyo resurslari aniqlanadi. Talabga balm bermasdan bozomi shu kundagi tovarlar va uni sotish bo'yicha xizmat ishlari bilan to'ldirishni boshqarish mumkin emas.
Tovarlarni xarid qilish hajmiga quyidagi omillar ta'sir etadi:

• 
  fiziologik;
  
• 
  ijtimoiy-ro'zg'or;
  
• 
  ishlab chiqarish omillari (mahsulot navi, turi, sifati);
  
• 
  iqtisodiy omillar (aholi daromadining darajasi, tovarlar narxi, inflatsiya);
  
• 
  ob-havo sharoitlari.
  

Turli xildagi mahsulotlarga talabning shakllanishi ularga bo'lgan ehtiyojni o'rganish va shakllanishiga asoslanadi. Ulami boshqarish davlat tomonidan ma'lum zaruriy dastaklar va rag'batlantirish usullaridan foydalanish yo'li bilan ijtimoiy-iqtisodiy siyosatga muvofiq olib boriladi.
Talabni boshqarish mobaynida bir qator omillarni hisobga olish zarur:

• 
  lovarlar narxi va ularning o'zgarishi mumkinligi;
  
• 
  aholi pul daromadlarining o'zgarishi, ularni ijtimoiy guaihlar o'rtasidagi taqsimlanishi;
  
• 
  import tovarlarni yetkazish;
  
• 
  oziq-ovqat mahsulotlarini uy sharoitida tayyorlash, saqlash va o'z-o'zini ta'minlaydi.