Academic Research in Educational Sciences
Volume 3 | Issue 11 | 2022
ISSN: 2181-1385
Cite-Factor: 0,89 | SIS: 1,12 | ASI-Factor: 1,3 | SJIF: 5,7 | UIF: 6,1
75
November, 2022
https://t.me/ares_uz Multidisciplinary Scientific Journal
bilan asoslanadi. Ularni shartli ravishda qo„llash bo„yicha turlicha bo„lgan guruhlarga
bo„lish mumkin:
1 – qazib chiqarishning karyerli va shaxtali usuli;
2 – qazib olishning “sovuq” usuli;
3 – qazib olishning issiqlik metodlari.
Qazib chiqarishning karyerli va shaxtaliy usuli.
Tabiiy bitum uyumlari ochiq (karyerli yoki ma‟danli) va yerosti (shaxta,
shaxtali-quduqli) metodlar orqali qazib chiqariladi.
Qattiq bitumli slanslar deyarli
yer yuzasiga yotishi mumkin, lekin bitumli
jinslarning yotish chuqurligi 750 metrgacha yetishi mumkin (Kanadaning Pis River
koni), ba‟zan undan ham chuqurda yotishi mumkin.
Odatda qazib chiqarish
chuqurligi 150-200 metrdan oshmaydi, ko„p hollarda bundan ham kam chuqurlikda
qazib chiqarish ishlari olib boriladi.
Karyerli metod bilan neft mahsulotini olish ikkita asosiy operatsiyadan tashkil
topgan: neftli jinslarni yer qa‟rida qiqarib olish va neftni ajratib olish uchun boyitish
fabrikasida tashish. Bu metod bilan qazib olish konda
kapital va ekspluatatson
xarajatlar kam bo„ladi va jinslardan uglevodorod olish bo„yicha qo„shimcha ishlarni
o„tkazilgandan keyin yuqori koeffitsiyentdagi neftberaoluvchanlik ta‟minlanadi: 65
dan 85 % gacha. Jinslarni yuqoriga olib chiqish uchun mashina-ekskavatorla,
skreperlar, buldozerlar va boshqa yeryorish texnikalaridan foydalaniladi.
Kanadadagi (Alberta provinsiyasi) Atabaska bitumli qum koni dunyodagi eng
yirik kon hisoblanai. Qumlarning qalinligi 90
metrgacha, yotish chuqurligi 600
metrgacha. Qumlar kvarsli g„ovkligi 30 % gacha. Bitumga to„yinganligi 2 dan 18 %
gacha, o„rtacha 8%.
Shaxtaliy usul bilan qazib chiqarishni ikki xil modifikatsiyada olib borish
mumkin: tozalash shaxtasi (uglevodorodga to„yingan jinslarni yer yuzasiga ko„tarib
chiqish) va shaxtali-quduqlar (qatlam ustidagi jinslarda ishlov berish va bulardan
ishlov berilgan tog„ jinslarida neft yig„ish uchun mahsuldor qatlamda vertikal va qiya
quduqlarni burg„ulash)[5].
Tozolvchi shaxtali usul faqat 200 metr chuqurlikgacha bo„lgan
mahsuldor
qatlamlarda qo„llaniladi, bu usul quduqli metodlar bilan solishtirganda
neftberaoluvchanlik koeffitsiyenti ancha yuqori (45 % gacha). Bu usulni katta
chuqurlikda qo„llaganda uglevodorodga to„yinmagan jinslardan o„tishi
hisobiga
metodning rentabelligi pasayadi, chunki hozirgi vaqtda jinslarda uglevodorodlardan
tashqari kamyob metallar mavjud bo„lgan holda bu usul iqtisodiy
jihatdan samarali hisoblanadi. Qazib chiqarishning shaxta-quduqli
metodi 400 metr chuqurlikgacha bo„lgan
mahsuldor qatlamlarga
