Yuridik psixologiya

Shunday qilib, dastlabki qo’zg’atuvchining me’yori qanchalik katta bo’lsa, qo’shimcha qo’zg’atuvchining me’yori ham shunchalik ko’p bo’lishi kerak:

1. 
   ko’rish analizatori uchun 1/100
   
2. 
   eshitish analizatori uchun 1/10
   
3. 
   taktil analizatori uchun 1/30
   

Mazkur qonunga binoan, asosiy qo’zg’atuvchi bilan qo’shimcha qo’zg’atuvchi o’rtasidagi farqni ajratish qonuni faqat o’rtacha kuchlanishdagi qo’zg’atuvchilarga nisbatan to’g’ridir.
Veber tadqiqotiga asoslanib Fexner sezgilar intensivligining qo’zg’atuvchi kuchiga bog’liqligini quyidagi formula bilan ifodalab bergan:
S K lgJ C, bu yerda S – sezgi intensivligi, J qo’zg’atuvchining kuchi, K va C konstantalardir. Ushbu qonun, asosiy psixofizik qonunga muvofiq, sezgilarning intensivligi qo’zg’atuvchi kuchining logarmiga proporsionaldir. quzg’atuvchining kuchi geometrik progressiya bo’yicha ortib borsa, sezgilarning intensivligi arifmetik progressiya bilan ortib boradi (Veber-Fexner qonuni).
Farq ajratish sezgirligi ham farqlash chegarasining me’yoriga teskari proporsionaldir; farq ayirma sezgirligi shunchalik kichik bo’ladi.
Ayirma sezgirligi sezgirlik turlarining ayrim xususiyatlarini boshqa jihatdan tavsiflash uchun ham qo’llaniladi.
Masalan, shakllarni, hajmlarni ko’rish vositasida idrok qilinadigan narsalarning ranglarini aks ettirish haqida mulohaza yuritish mumkin.
Sezgilarni o’lchashni asosan ikki metodi psixologiya fanida hukm surib keladi. Ulardan biri bevosita metod deb atalib subyektiv ravishda baholashga asoslanadi. O’lchashning ikkinchi metodi esa alamatlarni obyektiv ravishda baholashga asoslangan bo’lib sezgilarning bilvosita (bevosita) mavjudligiga qaratilgandir.
Bevosita metod yoki qo’zg’atuvchining so’z bilan baholash metodi quyidagicha tuzilishga egadir: sinaluvchiga teri, tovush, yorug’lik ta’sir qila oladigan qo’zg’atuvchi havola qilinadi, dastavval qo’zg’atuvchi minimal intensivlikka (jadallikka) ega bo’ladi, so’ng ularning kuchi orttirib boriladi. Mazkur tadbirlan keyin sinaluvchi “u qaysi bir sezgi qo’zg’atuvchisining dastlab sezganligiga” javob berish so’raladi.
Teri sezgirligini o’lchash uchun maxsus asbob “esteziometr” qo’llaniladi. Eshitish sezgirligini o’lchash audiometr yordamida amalga oshirilib, tovushlarning turli darajalaridjagi intensivligi aniqlanadi. Ba’zan kichkina temir sharni har xil balandlikdan tashlab ko’rish orqali ham yuqoridagi maqsad amalga oshiriladi.
Ko’rish sezgirligini aniqlash esa sinaluvchi ko’ziga yorug’likning turli tuman intensivlikda yuborish orqali (goho qorong’ilikda), quyidan yuqoriga yorug’lik birligi (ya’ni lyuks) orttirib boriladi. Ta’m va hid bilish sezgirligi ham maxsus asboblar yordamida o’lchanadi, goho kimyoviy usul ham qo’llaniladi.
Yuqoridagi tadqiqotchilarning fikriga qaraganda, sinaluvchiga kuchsiz qo’zg’atuvchi bilan ta’sir etilsa, ya’ni subyektga kuchsiz qo’zg’atuvchi bilan ta’sir etilsa, u holda subyektda hyech qanday sezgi hosil bo’lmaydi, shuningdek, sanab o’tilgan reflektorlarda ham o’zgarish yuz bermaydi.
qon tomir yoki elektrofiziologik reaksiyalar kuchsiz qo’zg’atuvchi ta’sirida ham aniq namoyon bo’lishi mumkin, aksincha sezish jarayoni esa amalga oshmaydi. Bu holatni elektroensefagrafik reaksiyalar tasdiqlaydi. Tovush qo’zg’atuvchiga kelib chiqqan holda G. V. Gershuni inson subsensor diapazonga ega degan ilmiy g’oyani olg’a suradi. Bu narsa anglashinilmagan fiziologik reaksiyalar, sezib bo’lmas qo’zg’atuvchilarga asoslanadi.
Sezgilarning o’zgarishi adaptasiya va sensibilizasiya holatlarida o’z ifodasini topadi.