Yusifov E. F., Hacıyev V. C

1995: 
YUNESKO-nun 
Sevilya 
Konfransı. 
Biosfer 
Rezervatların yaradılması və idarə olunmasında davamlı inkişafın vacibliyi 
haqqında  Sevilya  Strategiyası,  biosfer  rezervatlar  haqqında  Əsasnamə 
qəbul  edildi. Bu  Əsasnamədə  ərazilərin  təsdiqi, şəbəkənin  yaradılması, 
dövrü  müşahidələr  və  biosfer  rezervatların  YUNESKO-nun  biosfer 
rezervatları siyahısından çıxarılması qaydaları müəyyənləşdirildi. 
•
 
2000:  Sevilya+5  İclası,  Pamplone.  Nümayəndələr  son  5  il 
müddətində beynəlxalq səviyyədə Sevilya Strategiyasının müddəalarının 
reallaşdırılması məsələlərini nəzərdən keçirdi. 
•
 
2004:  Daim  duman  şəraitində  olan  dağ  meşələrinin 
mühafiz əsi  və  idarə  olunmasının  tədqiqinə  həsr  edilmiş 
beynəlxalq simpozium, Vayme, Havay (ABŞ). Dünyanın tanınmış 
mütəxəssislərinin  və  mühafizəçi-ekspertlərinin  çox  vacib  olan  bu  tip 
meşələrin mühafizəsinin daha da gücləndirilməsi üzrə fikir mübadiləsinin 
keçirilməsi planlaşdırılır. YUNESKO-nun MAB proqramı və YUNESKO-nun 
Beynəlxalq  Hidrologiya  Proqramı  bu  tip  meşələrin  mühafizəsi  və  idarə 
olunmasındakı qarşılıqlı əməkdaşlıq üzrə birgə iclas planlaşdırır. 
Ölkəmizdə Xüsusi Mühafizə Olunan Təbiət Əraziləri mədəniyyəti çox 
qədim  tarixə  malikdir.  Ata-babalarımız  hər  zaman  təbiətlə  harmonik 

---

 
10 
ünsiyyət  yaratmış, onu  tərənnüm  etmiş, ona  sitayiş  edərək  müqəddəs 
yerlər  və  pirlər  şəklində  nəinki  təbiətin  ayrı-ayrı  elementlərini,  hətta 
meşəlikləri  belə  zaman-zaman  qoruyaraq  nəsillərdən  nəsillərə  yadigar 
qoymuşlar.  Qusar  rayonundakı  «Əlistan  Baba»  və  «Şeyx  Cüneyd» 
pirlərinin, Şamaxıdakı «Dədə Günəş piri»nin, Qəbələ rayonundakı «Şeyx 
Məhəmməd»  pirinin,  Astara  rayonundakı  «Quru  Nəbi  piri»nin  ağac  və 
meşəlikləri bu fikri bir daha sübut edir.  
Qafqaz  ərazisində  ilk  qoruq  1910-cu  ildə  qrafinya  P.S.  Uvarovanın 
təqdimatı  ilə  yaradılmış  Elləroyuğu  ərazisindəki  eldar  şamlığı  qoruğu 
hesab  olunur 
(Заповедники  Кавказа, 1990).  Bu  baxımdan 
Azərbaycanda  xüsusi  mühafizə  olunan  təbiət  əraziləri  ənənəsinin 
təxminən  yüz  illik  tarixi  vardır.  Bundan  əlavə  bəzi  mənbələr  indiki 
Zaqatala  qoruğu  ərazilərinin  məşhur  rus  zadəganları  Demidov 
qardaşlarının şəxsi qoruq əraziləri olduğunu bildirir.  
Azərbaycan xalqı və dövləti ən ağır günlərində belə təbiəti müdafiə 
etmiş,  ona  xüsusi  qayğı  göstərmişdir.  Bu  baxımdan  İkinci  Dünya 
Müharibəsinin  ən  ağır  vaxtlarında  Azərbaycan  SSR  Xalq  Komissarları 
Sovetinin  12.09.1942-ci  il  tarixli,  №  3202  nömrəli  «Ceyran  ovunun 
qadağan  edilməsi  haqqında»  Qərarı  çox  diqqətəlayiqdir.  O  dövr 
Azərbaycan SSR Xalq Komissarları Sovetinin sədri T. Quliyevin imzaladığı 
bu  qərarda  «ceyranların  sayının  azalması  ilə  əlaqədar  olaraq  onların 
mühafizəsi və çoxalması məqsədi ilə bütün respublika ərazisində ceyran 
ovunun qadağan olunduğu» bildirilir 
(Алиев Ф.Т., 2002). 
Lakin  bu  ənənələrin  qara  səhifələri  də  olmuşdur.  Təbiətə  qarşı  ilk 
təcavüzkar addım 20 oktyabr 1948-ci il SSRİ Nazirlər Soveti və ÜİK(b)P 
Mərkəzi  Komitəsi  İ.  Stalinin  təşəbbüsü  ilə  xalq  arasında  «Təbiəti 
dəyişdirmək  haqqında  Stalin  planı»,  əsil  adı  isə  «SSRİ-nin  düzən  və 
meşəlik-düzən rayonlarında yüksək və sabit məhsul götürülməsini təmin 
etmək üçün tarla qoruyucu meşələr salmaq, ottarlalı növbəli əkin tətbiq 
etmək,  göllər  və  hovuzlar  yaratmaq  planı  haqqında»  qərarı  ilə  atıldı. 
Sonra  SSRİ  Nazirlər  Sovetinin  sədri  İ.V.  Stalinin  29  avqust  1951-ci  il 
tarixli  «Dövlət  Qoruqları  haqqında»  qərarına  əsasən  bir  sıra  qoruqlar 
ləğv edildi. Cəmiyyəti bir-birinə qarşı əbədi düşmən olan siniflərə bölən 
sovet cəmiyyəti dəhşətli repressiyalar vasitəsi ilə «ölkə daxilindəki siniflər 
mübarizəsini» ləğv etdikdən sonra təbiətlə mübarizəyə başladı. Bir sıra 
haqsız ittihamlar və antielmi mühakimələr əsasında 128 qoruqdan 88-i 
ləğv  edildi.  O  cümlədən  Rusiyadan  –  26,  Gürcüstandan  –  16, 
Belorussiyadan  –  2,  Qazaxıstandan  –  3,  Azərbaycandan  –  2, 
Türkmənistandan  –  4,  Ermənistandan  –  1,  Özbəkistandan  –  2, 

---

 
11 
Ukraynadan – 19, Litvadan isə 13 qoruq ixtisara salındı 
(Борейко В.Е., 
1996). Bu bədnam qərar nəticəsində Hirkan və Zaqatala qoruqları ləğv 
olundu (hər iki qoruq 7 ildən sonra – 1958-ci ildə yenidən bərpa olun-
du), Qızılağac qoruğunun sahəsi iki dəfə azaldıldı. Növbəti zərbə 10 ildən 
sonra,  tarixdə  volyuntarist  rəhbər  kimi  məşhur  olan  N.S.  Xruşşov 
tərəfindən endirildi. SSRİ Nazirlər Sovetinin «Dövlət qoruqları və ovçuluq 
təsərrüfatları sistemlərinin tənzimlənməsi haqqında» 10 iyun 1961-ci il, 
№  521 nömrəli Sərəncamına əsasən  qoruqların  bir  qismi  ləğv olundu, 
bir qismi isə kiçildildi. O cümlədən, bu sərəncamın 1 nömrəli əlavəsinə 
əsasən Göy-göl qoruğu ləğv edildi, 2 saylı əlavəyə əsasən isə Zaqatala 
qoruğu 3000 ha, Qızıl-Ağac qoruğu 4600 ha, Türyançay qoruğu 16000 
ha, Hirkan qoruğu isə təxminən 3000 ha azaldıldı.  
Hal-hazırda  Azərbaycan  ərazisində  4  milli  park, 13 qoruq  və  17 
yasaqlıq fəaliyyət göstərir. Ağ-Göl, Ordubad və Şirvan mill parkları 2003-
cü ildə, Hirkan milli parkı isə 2004-cü ildə yaradılmışdır 
(Yusifov E.F. və 
b., 2004). Ölkəmizin  ilk  dövlət  qoruğu  1925-ci  ildə  yaradılmış  Göy-Göl 
dövlət qoruğudur. 
Sonda  ilk  öncə,  yaratdığı  şəraitə  görə  Ekologiya  və  Təbii  Sərvətlər 
Naziri cənab H. Bağırova öz  minnətdarlığımızı bildiririk.  
Kitabın  ərsəyə  gəlməsində  səmimi  dəstəyinə  görə  Nazirliyin  Bioloji 
Sərvətlər  və  Xüsusi  Mühafizə  Olunan  Təbiət  Əraziləri  Departamentinin 
rəisi, xanım S.Məmmədovaya, ərazinin biomüxtəlifliyinin tədqiqi zamanı 
bilik  və  təcrübələrini  bölüşdürdüklərinə  görə  Hirkan  Milli  Parkının 
direktoru  S.Abdullayevə  və  Parkın  digər  əməkdaşları  –  Ş.Əliyevə, 
M.Kərimova və İ.Mahmudova xüsusi minnətdarlıqlarımızı bildiririk. 
Rəy,  təklif  və  səmimi  opponent  fikirlərinə  görə  qabaqcadan  öz 
təşəkkürlərimizi bildiririk: 
[e-mail]
 
 
 

---