Yusifov E. F., Hacıyev V. C
Yüklə 2,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
69
VII BÖLMƏ Ərazinin təbiət abidələri Təbiət abidələri öz xüsusiyyətlərinə, vəzifə və funksiyalarına görə xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinə aiddirlər. Azərbaycan Respublikasının «Xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri və obyektləri haqqında» Qanununda bildirilir ki, xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri və obyektləri Azərbaycan Respublikasının milli sərvətidir və xüsusi ekoloji, elmi, mədəni və estetik dəyərə malikdir (Azərbaycan Respublikasının ətraf mühitə dair qanunvericilik toplusu, 2002). Başqa sözlə, xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri və obyektləri - elmi, mədəni, estetik və sağlamlaşdırma dəyəri olan, nadir, nəsli kəsilmək təhlükəsi qarşısında olan, səciyyəvi, xüsusi mühafizə recimli, zooloji botanik, dendroloji, hidroloji, geoloji, geomorfoloji, hidrogeoloji, meşə, landşaft və torpaq obyektləridir. Təbiət abidələri öz xarakterinə görə canlı (bioloji) və cansız (geoloji, paleontoloji) təbiət abidələri kimi iki növə ayrılırlar. Təbiət abidələri xüsusi mühafizə recimi tətbiq edilmiş unikal, əvəzolunmaz, elmi, ekoloji, mədəni və estetik mənada yüksək dəyərə malik təbiət kompleksləri, təbii və süni mənşəli obyektlərdirlər. Hər hansı bir quru və su tutarı sahəsi, eləcə də tək bir obyekt də təbiət abidəsi elan oluna bilər. Aşağıda təbiət abidələrinə misallar göstərilmişdir: • Mənzərəli ərazilərin bir hissəsi və ya toxunulmamış təbiət əraziləri; • Mədəni landşaftın üstünlük təşkil etdiyi ərazilər (qədim parklar, xiyabanlar və s.); • Relikt, azsaylı, nadir və nəsli kəsilmək təhlükəsi altında olan bitki və heyvanlar və onların məskunlaşdığı ərazilər; • Öz xarakterinə görə xüsusilə qiymətli sayılan meşə massivləri və meşə əraziləri; • Unikal relyef formaları və təbiət landşaftları (dağlar, dərələr, mağaralar, qum təpələri, barxanlar, stratotipik kəsiklər, geoloji qırışlar və s.); • Nadir və xüsusi əhəmiyyətli paleontoloji obyektlərin yerləşdiyi ərazilər; • Çay, göl, su-bataqlıq kompleksləri, su ambarları əraziləri, kiçik çaylar və su hövzələri; 70 • Müxtəlif sahil obyektləri (körfəzlər, buxtalar, yarımadalar, laqunlar); • Canlı və cansız təbiətin ayrıca elementləri (quşların yuvalama yerləri, qocaman tarixi-memorial əhəmiyyətli ağaclar, qəribə formalı bitkilər, tək-tək qalmış ekzot və relikt nümunələr, vulkanlar, təpələr, buzlaqlar, qayalar və qaya parçaları, şəlalələr, qeyzerlər, termal və mineral sular, müalicəvi palçıq mədənləri, bulaqlar, çay mənbələri, yarğanlar, mağaralar, zağalar, kahalar və s.). Özünün unikallığından, ekoloji, elmi və digər dəyərlərindən asılı olaraq təbiət abidələri dünya, dövlət və regional əhəmiyyətli xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri sırasına aid edilə bilər. Bəşəri əhəmiyyətli təbiət abidələri YUNESKO-nun Bəşəri İrsi Siyahısına daxil edilir. Hal-hazırda bu Siyahıya dünyanın 189 dövlətinin 128 təbiət, 480 mədəni və 22 təbiət-mədəni abidələri daxid edilmişdir. Hirkan Biosfer Rezervatı ərazisi ölkəmizin zəngin və nadir təbiət abidələrinə malik ərazilərindəndir. Bu ərazidə yüzdən çox təbiət və mədəni abidələr mövcuddur. Bu mövzu monoqrafiyanın əsas mövzusu olmadığından biz sadəcə bu abidələrin bəzilərinin adlarını çəkəcəyik. Qeyd etmək lazımdır ki, bu abidələrin xeyli hissəsinin qayğıya ehtiyacı vardır. Ən zəngin meşəlik təbiət abidələrindən Astara rayonu Züngüləş kəndi ərazisindəki «Quru Nəbi» («Nəbinin goru») pirini göstərmək olar. Təxminən 1 ha ərazi tutan, əsasən azat, dəmirağac, vələs və şümşad ağaclarından ibarət olan bu yer əsrarəngiz və yüksək estetik təsir bağışlayır. Digər təbiət abidəsi sıx şümşadlıqdan ibarət olan «Düryə Piri»dir. Lerik rayonu ərazisindəki müqəddəs sayılan meşəlik ərazilərdən «Baba Gil» türbəsini göstərmək olar. Mövzudan kənara çıxaraq onu da qeyd etmək istəyirik ki, Lənkəran rayonu, Şıxəkəran kəndində «Şeyx Zahid Türbəsi» yerləşir. Tarixi mənbələrə əsasən dövrünün zəngin elmi biliklərinə yiyələnmiş bu şəxs «Səfəvilər» sülaləsinin və «qızılbaş-səfəviyyə dərviş ordeni»nin banisi Şeyx Səfiəddin İshaq Ərdəbilinin müəllimi və qaynatası olmuşdur. Aşağıdakı cədvəldə bu ərazilərdəki bəzi qocaman ağacların dendroloji parametrlərini veririk (ölçmələr 2004-cü ilin hesablamaları əsasında tərtib edilmişdir): |