Yusubov D. A. Falsafa: Darslik / Yusubov D. A. Saitxodjayev X. B. Mavlyanov A. A

Uyg‘onish davri falsafasi. XIV-XVI asrlar G‘arbiy Yevropada 
uyg‘onish davri hisoblanib, tabiiy fanlar sohasida kashfiyotlarga boy 
davrni o‘z ichiga oladi. Namoyandalari Nikolay Kopernik (1473-1543), 
Jordano Bruno (1548-1600), Galileo Galiley (1564-1642), Nikolay 
Kuzanskiy (1401-1464).
N.Kopernik falsafa va fan rivojlanishiga eng katta qissa qo‘shgan 
Uyg‘onish davrining mutafakkirlaridan biri polyak olimidir. N.Kopernik 
o‘zining fanda tub o‘zgarish yasagan geliosentrik ta’limoti bilan mashhur 
bo‘lgan. o‘zining «Osmon jismlarining gir aylanishi» nomli asarida o‘z 
davrigacha haqiqat hisoblanib kelgan, geosentrik nazariyani rad etib 
geliosentrik nazariyani kashf qiladi. Uning ta’limoticha, insonlar 
tomonidan kuzatiladigan Quyosh va yulduzlarning harakatlari aslida 
Yerning o‘z o‘qi atrofida kundalik aylanishidan iborat. Bizning 
planetamizning markazi Yer emas Quyoshdir. Kopernikning buyuk 
kashfiyoti dunyoga teologik qarashga zarba berib. Tabiatshunoslikda 
to‘ntarish yasadi.
Kopernikning geliosentrik nazariyasidan chuqur ilmiy xulosa 
chiqargan mutafakkirlardan biri Jordano Brunodir. U geliosentrik 
nazariyani himoya qilish va targ‘ib qilish bilan cheklanib qolmay, 
tabiatshunoslik tajribalarini hisobga orlib, bir necha muhim nazariy 
xulosalar qiladiki,ular falsafani yanada boyitadi. Uning ta’limotiga ko‘ra 
moddiy olam birlamchi bo‘lib, ong ikkilamchidir va moddiy olam 
mangu, u hech qanday xudo tomonidan yaratilgan emas, bordan yo‘q, 
yo‘qdan bor bo‘lmaydi, u so‘ngsiz va cheksiz, moddiy olam cheksiz 
turlarda ifoda etiladi, lekin bu cheksiz predmet va hodisalar bir-biri bilan 
o‘zaro aloqada, birlikdadir. Bruno ta’limotida, Quyosh sistemasidan 
tashqari yana sanoqsiz dunyolar, sayyoralar mavjud, bu dunyo bepoyon 
moddiy olamning kichik bir qismidir.
Galileo Galiley ta’limoticha, olamdagi barcha narsa va hodisalar 
moddiy asosga ega, olam benihoya, materiya abadiy, tabiat yagona 
bo‘lib, mexanika qonunlariga bo‘ysunadi. Kuzatish, tajriba tabiatni 
bilishning boshlang‘ich nuqtasidir. Hodisalar ichki zaruratini bilish esa, 
bilimning oliy bosqichimdir, deb hisoblaydi.
Uyg‘onish davrida Yevropa falsafasining rivojlanishiga katta qissa 
qo‘shgan nemis olimlaridan biri N.Kuzanskiydir. Uning ta’limoticha, 
Xudo hamma narsalarda mavjud, shuningdek, Hamma narsalar Xudoda 

---

 53
mavjud. Eng oliy haqiqatlarni bilish, sxolastik fikrlash bilan emas, balki, 
tajriba asosida amalga oshadi. U bilish nazariyasining rivojlanishiga 
katta qissa qo‘shadi.