‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I oliy va ‘rta m a X s u s ta’l im vazirligi

О ‘K
tom onidan rostlash 
PK
tom o n id a kuchlanishning tebranishiga olib kelmaydi. 
YK
to ­
monidagi kuchlanishning o ‘zgarishi bilan bogMiq boMgan rostlash 
PK
kuchlanishning o ‘zgarishiga olib keladi.
QAU q u rilm asin in g uzib-ulagichlari chulg‘amlarning sho- 
xobchalariga ulanuvchi q o ‘zg‘almas va q o ‘zg‘almas kontaktlar- 
ning har xil juftliklarini o ‘zaro tutashtiruvchi q o ‘zg‘aluvchan kon­
taktlar tizim idan iborat boMadi.
109

---

Uzib-ulagich bir h o latdan ikkinchisiga y u r i t m a y o rd am id a 
o ‘tkaziladi. Yuritmaning har bir p o g ‘o n a g a o ‘rn a tilis h i stopor 
boltlari yordamida qayd etiladi. U z ib -u la g ich lar fazalar b o ‘yicha 
ko‘chirilganda ular holatining bir xilligi tekshiriladi.
Y O R ning uzib-ulovchi q u rilm asi s h o x o b c h a l a r n i n g uzib- 
ulagichlari, kontaktlar tizimi, tokni cheklovchi q a rsh ilik (reaktor 
yoki rezistor) va yurituvchi m ex anizm dan iboratdir.
7.13-rasmda tokni cheklovchi reaktorli P H T - 2 0 tipidagi uch 
fazali uzib-ulovchi qurilmaning sxemasi ta s v irla n g a n va k u ch ­
lanishni yuklama ostida rostlashda u n in g k o n t a k t la r i n i ishlash 
ketma-ketligi ko'rsatilgan. Yuklama toki re a k to rn in g parallel sho- 
xobchalari bo‘ylab qarama-qarshi to m o n la rg a o q u v c h i ish hola- 
tida ( / y o k i 2vaziyat) reaktorning qarshiligi nolga yaq in . « K o ‘p- 
rik» vaziyatida 
{AU, 1
vaziyatida, 
AU
2
2
v a z i y a t i d a ) ro stlo v c h i 
o ‘ramlar reaktor orqali kontur hosil qilib, u n d a o q u v c h i to k maxsus 
tanlangan reaktorning qarshiligi t a ’sirida c h e k la n a d i. Asosiy 
(Kt,
K2)
va yoy so‘ndiruvchi 
(K v K4)
k o n ta k tla r n in g o ‘rta n u q ta la ri 
orasiga ulangan 
R
qarshilik yoyning so ‘nish sh artlarin i yaxshilaydi
AU,
Re
2 
AU2
К.
I
К,
“l-F"
R
- C 3 -
k
,
Kontakt­
lar
Uzib-ulovchi qurilm an in g h o latlari
1
K o 'p rik
2
к ,
+
+
+
+
+
+
+
+
K,
+
+
+
+
+
+
+
+
K3 va K4
+
+
—
—
—
+
+
+
—
—
—
+
+
AU,
1
1
1
1
1
1
1
1
1
—
2
2
2
a u
2
1
1
1
—
2
2
2
2
2
2
2
2
2
7.13-rasm.
RNT-20 uzib-ulovchi qurilmasining sxem asi va 
ishlash ketma-ketligi:
1 , 2 —
rostlovchi shoxobchalar; 
AUr AU2 —
rostlovchi s h o x o b c h a la r; 
Re —
reaktor; 
Kp K4
— yoy so‘ndiruvchi kontaktlar; 
Kr K2 —
asosiy 
kontaktlar; 
R
— aktiv qarshilik.
110

---

va kontaktorlarning uzish qobiliyatini oshiradi. RNT-20 tipidagi 
yurgizuvchi m exanizm reversiv ishga tushirgichli asinxron m otor 
yordamida harakatlantiriladi.
YOR
qurilm asini avtomatik boshqarish maxsus kuchlanishni 
avtomatik rostlash paneli yord am id a amalga oshiriladi. Rostla- 
nuvchi kuchlanish bu panelning kirishiga beriladi, uning chiqi- 
shida ijrochi o rg a n n in g kontaktlari yurgizuvchi mexanizmning 
ishini boshqaradi. Ikki va undan ortiq rostlanuvchi transformatorlar 
parallel ishlagan holatda ularning tenglashtiruvchi toklar ta’sirida 
o ‘ta yuklanishini b a rta ra f etish maqsadida transformatsiyalash 
koeffitsiyentlarining o ‘zgartirilishi imkoni boricha bir vaqtda amalga 
oshirilishi lozim. Buning uchun uzib-ulovchi qurilmalar yuritma- 
larining m exanizm larini boshqarish kuchlanishni avtomatik rost­
lash u m u m iy paneli chiqish relesining alohida kontaktlari orqali, 
masofaviy boshqarishda esa um um iy boshqarishning alohida kon­
taktlari orqali amalga oshiriladi.
Tokni cheklovchi reaktorli 
YOR
qurilmalari yordamida kuch­
lanishni rostlash amallarini bajarishda yuritma oraliq vaziyatlarda 
to‘xtab qolishi (masalan, o ‘zehtiyoj tarmog‘ida kuchlanishning yo‘- 
qolib qolishi natijasida) m umkin. Reaktor yoki transformator chul- 
g‘amlarining shikastlanishi, odatda, bunday holatni sodir etmaydi. 
Biroq bir-biriga toMiq tegmagan holatlarda kontaktlarning qizib 
ketishini oldini olish maqsadida personal birinchi imkoniyatdayoq 
uzib-ulovchi qurilm ani dastlabki holatiga qaytarib qo‘yishi shart.
YOR qurilmasiga xizmat ko‘rsatishda yoy so‘ndiruvchi kon­
taktlar joylashtirilgan bakda moyning sathi va sifati nazorat qilib 
turilishi lozim. M oyning elektr mustahkamligi 22 kV gacha pasay- 
ganda u almashtiriladi. Moyning rangi va unda ortiqeha uglerodning 
mavjudligi u ndan kontaktorlarda foydalanilishiga qarshilik qilmaydi.
Anialda tokni cheklovchi rezistorlarli uzib-ulovchi qurilma­
lar ham mavjud. Bunday qurilm alarning ishlashi ko‘p jihatdan 
reaktorli q urilm alarnikiga o'xshashdir. Farq shundan iboratki, 
normal ho latlard a tokni cheklovchi qarshiliklar shuntlangan yoki 
uzib q o ‘yilgan h o latd a bo'lib, ular orqali tok o ‘tmaydi, uzib- 
ulash ja ra y o n id a esa ju d a qisqa vaqt — sekundning yuzdan bir 
b o ‘laklari d avom ida ular orqali tok oqib o ‘tadi. Rezistorli 
YOR
qurilmalari qaishilik orqali uzoq vaqt davomida tokning o ‘tib 
turishiga m o ljallanm agan. Shu sababli ularda kontaktlarning 
almashinuvi y u ritm an in g oraliq holatlarida t o ‘xtab qolishini bar­
taraf etuvchi baquvvat prujinalar ta ’sirida yuz beradi.
i l l

---