‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I oliy va ‘rta m a X s u s ta’l im vazirligi

7.8-rasm.
Moy-suvli sovitish tizim ining sxemasi (.S' tizim i):
/ — transformatorning baki; 
2
— elektr nasosi; 
3
— sovitgich; 
4
— adsorb 
filtr; 5 — to ‘rli filtr; 
6
— differensial m a n o m e tr (m o y sarfini o 'l c h a g ic h ) ; 
7 , 8 —
manometrlar; 
9, 10
— te rm o m e trla r.
10
7
104

---

Moy-suvli sovitish tizimini ishga tushirish transformator tar- 
moqqa ulanganidan so‘ng amalga oshiriladi. Bunda avvalo moy na- 
sosi ishga tushirilib, sovitgichda moyning sirkulatsiyalanishi tek­
shiriladi. S o ‘ngra sovituvchi suv j o ‘natilib, suv va moy bosimla- 
rining nisbati tekshiriladi. Z arurat b o ‘lganda bosim rostlanadi. 
Moy-suvli sovitish tizimida moy sovitgichlar uning haroratini 10— 
15°C pasaytiradi va nom inal yuklam ada bakning yuqori qat- 
lamlaridagi m o y n in g h aroratini 50—55°C darajasida tutib tura 
oladi. Shu sababli moy sovitgichlarga sovituvchi suvning uzatilishi 
moyning harorati + 10°C dan kam b o ‘lmagan holatda amalga oshi­
riladi. Moy-suvli sovitish tizimining uzilishi transformator tar- 
m oqdan uzilganidan so‘ng amalga oshiriladi. Bunda, avvalo, moy 
sovitgichga suvning kirishi to'xtatilib, so‘ngra moy nasosi uziladi.
M oy majburiy sirkulatsiyalanuvchi transformatorlarning yuk- 
lamalari sovitkichlarning bir qismi uzilgan taqdirda uzilgan so- 
vitgichlarning soniga proporsional tartibda kamaytirilishi shart: 
Ishlayotgan sovitgichlar
soni, 
%
100 
90 
80 
70 
60 
50 
40 30
Nom inalga nisbatan 
ruxsat etilgan
yuklama, % 
100 
90 
80 
70 
60 
50 
40 30
7.5. Transformatorlarni fazalash
M on tajd an so ‘ng transformatorni parallel ishlashga ulashga fa­
qat fazalash amalga oshirilganidan so'nggina ruxsat etiladi. Faza­
lash o ‘zaro tutashtiriluvchi fazalar nomlarining bir xilligini aniq- 
lashdan iboratdir. Tabiiyki, bunda bitta shinaga ulanuvchi ikki­
lamchi c h u lg 'a m la r juft qisqichlari orasida kuchlanish yo'qligiga 
ishonch hosil qilish lozim. Kuchlanishning yo‘qligini tekshirish 
uchun kuchlanish 380 V gacha boMganda voltmetr yoki cho‘g‘lanma 
lampa, 10 kV gacha boMganda maxsus moslashtirilgan kuchlanishni 
ko‘rsatkichlar qoMlaniladi. U ndan yuqori kuchlanishlarda kuch­
lanish transformatorlariga ulangan voltmetrlar qoMlaniladi.
Fazalash bevosita va bilvosita usullarga boMinadi. Bevosita usulda 
fazalash bundan keyin transfonnator bevosita ulanuvchi kuchlanishda 
amalga oshiriladi. Bevosita usullar yaqqol boMsa-da, biroq ular ikki­
lamchi kuchlanish 10 kV gacha boMgan hollardagina qoMlanilishi 
mumkin. Fazalash kuchlanish transformatorlarining ikkilamchi kuch- 
lanishi bo‘yicha amalga oshiriluvchi bilvosita usullar bevosita usullarga 
nisbatan unchalik yaqqol bo‘lmasa-da, personal uchun xavfsizroqdir.
105

---

7.9-rasm.
Neytrali zam inlangan tra n sfo rm a to rla rn i b e v o s ita fa z a la s h sxem asi.
7 .9-rasm d a ikkita tra n s fo rm a to rn i b e v o s it a u s u l d a v o l t m e t r
yordam ida fazalash sxemasi tasvirlangan. F a z a l a s h d a n avval vo lt­
m e tr y o rd a m id a h a r bir t r a n s f o r m a t o r n i n g q i s q i c h l a r i o ra s id a
norm al kuchlanish mavjudligi tekshiriladi. S h u n d a n s o ‘ng fazalash 
b o ‘yicha o ‘lchashlar am alga oshiriladi. B u n i n g u c h u n oM chash 
asbobining bir uchi tra n s fo rm a to r ik k ila m c h i c h u l g ‘a m l a r i qis- 
qichlarining bittasiga, m asalan
a t
q is q ic h g a u l a n i b ( 7 . 9 - r a s m ) ,
ikkinchi uchi ikkinchi tra n s fo rm a to r i k k i la m c h i c h u l g ‘a m i n i n g
h a r biriga navbatm a-navbat tekkiziladi. S h u n d a y q ilib ,