‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I oliy va ‘rta m a X s u s ta’l im vazirligi

4
ishga tushiriladi va kran ochilib, u 
orqali bakning pastki qismiga pastki bo'shliqdan filtr 
5
orqali oli- 
iuivch1 issiq havo so'riladi. Havoning so‘rilishi bakdagi vakuum
U,U03 MPa dan oshmaydigan (110 kV va undan past kuchlanishli 
transformatorlar uchun) qilib rostlanadi. Qurishni tezlashtirish 
uchun izolatsiyaning ichki va tashqi qatlamlari o ‘rtasida haro rat 
farqini hosil qilish maqsadida qizdirish holati vaku u m n in g olib 
tashlanishi va izolatsiyaning ustki qatlamlarini tez sovitish bilan 
almashinib turadi. Quritish jarayonining nazorati uzluksiz olib 
boriladi. Har soatda termometrlar va vakuum m etr 7 n i n g k o ‘rsa-
8.1- rasm.
Transformatorni o ‘z bakida vakuum ostida quritish sxemasi:
1
— bakning issiqlik izolatsiyasi; 
2
— induksion c h u lg 'a m n in g o'ram lari; 
3 —
sovituvchi kolonka; 
4 —
vakuum nasoslar; 5 — so ‘rib olinuvchi 
havoni tozalash filtri; 
6
— qoldiq moylarni t o ‘kish uch u n bakcha;
7 — vakuummetr.
~380 V
o
X
[ >
124

---

tishlari yozib boriladi, 2500 V ga mo‘ljallangan m egom m etr y o r­
dam ida izolatsiyaning qarshiligi o‘lchanadi. 0 ‘zgarmas haroratda 
izolatsiyaning qarshiligi va dielektrik isroflar burchagming tangensi 
о zgarmas bo Isa hamda sovituvchi kolonkada namlikning ajralishi 
to ‘xtasa, quritish jarayoni tugagan
hisoblanadi. Shundan so‘ng 
q
izdirish to‘xtati\adi,
bakdagi harorat 80—85 
% gacha pasayiiriladi
va transformatorga 50—60°C gacha qizdirilgan quruq moy quyi­
ladi. Moyning sathi qopqoqdan 150—200 mm balandga ko‘taril- 
ganda 
quyish
t o ‘xatiladi va 6—10 soat davomida izolatsiyaga moy 
vakuum ostida shimdiriladi. So‘ngra faol qism ko ‘rikdan 
o ‘tkazish
va chulg‘amlarni presslash uchun bakdan chiqarib olinadi. Chunki 
quritishda izolatsiya ham quriydi. Transformator yig‘ilganidan so'ng 
elektrik sinovlar va moyning kimyoviy tahlili amalga oshiriladi.
8.6. Transformatorlarni sinash hajmi va me’yorlari
T a ’mirlash davrida sinashlarning maqsadi transformatorning 
holatini va t a ’m irning sifatini tekshirishdan iboratdir. C hulg'am - 
lar alm ashtirilm aydigan kapital t a ’mirda sinovlar hajmiga qu- 
yidagilar kiradi:
• transformatorning baki va kirishlaridagi moyni kimyoviy tah- 
lillash va sinash;
• s h o x o b ch a la r uzib-ulagichining barcha holatlarida chul- 
g‘amlarning o ‘zgarmas tokka qarshiligini o ‘lchash. Har xil faza- 
larning qarshiliklari bir-biridan 2 % dan katta miqdorga farq qil- 
masligi shart;
• barcha shoxobchalarda transformatorning transformatsiya- 
lash koeffitsiyentini oMchash. 0 ‘lchash sxema qayta payvand- 
langanda yoki shoxobchalarning uzib-ulagichi olingan taqdirda 
amalga oshiriladi;
• yaqin joydagi tortuvchi boltlar, yarmo to ‘sinlari izolatsiya- 
larining qarshiligini oMchash va tortuvchi boltlarning izolatsiya- 
larini oshirilgan kuchlanish bilan sinash. Izolatsiya qarshiligining 
qiymati m e ’yorlanmaydi. Uning tavsiya etiluvchi qiymati 10 MQ 
dan kichik emas. Izolatsiyaning qarshiligi dastlabki qiymatining 
50 % gacha b o ‘lgan qiymatga kamayishiga ruxsat etiladi. Tortuvchi 
boltlarning izolatsiyalari 2000 V gacha b o ‘lgan o ‘zgaruvchan tok 
sinov kuchlanishini 1 minut davomida ko‘tara olishi shart;
• izolatsiyaning tavsiflarini o'lchash;
• asosiy izolatsiyani oshirilgan kuchlanishda sinash.
125

---

? ) N A Z O R A T SA V O LLA R I
1. T r a n s f o r m a t o r va a v t o t r a n s f o r m a t o r l a r n i n g g a b a r i t l a r i q a n d a y
a n i q l a n a d i va q a n d a y b e lg ila n a d i?
2. Transformator va avtotransformatorlar ta ’mirining turlari va 
muddatlari qanday?
3. Transformatorlarni ta’mirlash uchun ularni ochish shartlari 
nimalardan iborat?
4. Kapital ta’mirda transformatorlarni yoyish nimalarni o'z ichiga oladi 
va ular qanday amalga oshiriladi?
5. Transformatorlarni kapital ta’mirlash ishlarining hajmiga nimalar 
kiradi?
6. Ta’mirdan so‘ng transformatorlarni quritish usullari va davomiyligi.
7. T r a n s f o r m a t o r l a r n i s i n a s h d a a m a l g a o s h i r i l u v c h i i s h l a r t a r k i b i va 
u la rn i bajarish tartibi n i m a l a r d a n i b o r a t?
126

---

9. 1000 V GACHA K U CH LA N ISH LI ELEKTR
APPARATLARIGA TEX N IK XIZM AT KO‘RSATISH 
VA ULARNI TA’M IRLASH
9.1. 1000 V gacha kuchlanishli elektr apparatlariga 
texnik xizmat ko‘rsatish
Hozirgi davrda bir to m o n d a n xizmat k o ‘rsatiluvchi shitlardan 
iborat boMgan S H U - 7 0 tipidagi taqsimlovchi qurilmalar keng tar- 
qalgan. S H U - 7 0 shitlarida liniya, kirish, seksion, maxsus va ara- 
lash panellar mavjud. Panellarni shitga komplektlashda uning bo‘sh 
chekkalari yopiladi.
S H U - 7 0 p a n e lla rid a n tashqari, o ‘zehtiyoj panellari, saqla- 
gichga ega boMgan kuch punktlari, avtomatik uzgichlarga ega bo'lgan 
taqsimlash punktlari, avtomatli shkaflar, releli shkaflar va h.k. lar 
ham qoMlaniladi. Yoritish uskunalari uchun maxsus tarzda kirish 
shkaflari, kirish-taqsim lash qurilmalari, o ‘rnatuvchi avtomatlarga 
ega boMgan sh itc h ala r va har xil guruhli va qavatli shitchalar tay- 
yorlanadi. Panellar va shkaflarning apparaturalarini yigMlishi har xil 
boMib, ular toMdirish sxemalarining standart turlarida tasvirlangan.
Elektr a p p aratlarig a texnik xizmat ko‘rsatish har uch oyda 
kamida bir m a rta oMkaziluvchi ko ‘rik va tozalashlar hamda grafik 
yoki zarurat b o ‘yicha amalga oshiriluvchi holatlarni tekshirish va 
kichik t a ’m irlardan iboratdir.
K o m m u ta ts io n ap p aratla r ishdan chiqishining asosiy qismi 
kontaktlar bilan bogMiq holda ham da chulg‘amlar qarshiliklari- 
ning kam ayishi yoki yerga ulanib qolishi tufayli sodir boMadi. 
Apparatlarning ishdan chiqishi to ‘satdan yoki bosqichma-bosqich 
sodir boMishi m um kin.
A pparatlarning