‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

23-chizma. Jamoaning о ‘ziga xos xususiyatlari
Birgalikdagi faoliyat umumjamiyat ishi uchun mas’uliyat hissini uyg‘ota 
borib, jamoa a ’zolarini bir-biriga yaqinlashtiradi, a ’zolardajamoaga mansublik 
hissini paydo boiishiga ko‘maklashadi, jamoa bilan munosabatda boiish 
ehtiyojini oshiradi. Jamoa a’zolari orasida o ‘zaro hissiy birlik (bir-birini 
yoqtirish hissi) yuzaga keladi. Ushbu munosabat ko‘pincha o ‘z-o‘zidan 
paydo bo‘ladi hamda ular o ‘qituvchining ta’sir ko‘rsatishi uchun qo‘l keladi. 
Jamoa a ’zolari o ‘rtasidagi ruhiy birlik mazmuni ular orasida hosil boMgan 
ishchanlik faoliyatining xarakteriga bevosita bogMiqdir.
Jam oaning rasmiy (ishchanlik) va norasmiy (hissiv) tuzilishini bir- 
biridan farqlash lozim. Jam oaning rasmiy tuzilishi deganda jamoa 
faoliyatining turli ko‘rinishlarini amalga oshirish uchun zarur boMadigan 
tashkiliy jihatlari ko‘zda tutiladi. Mazkur jihat bir tom ondan jamoa 
a ’zolari o'rtasida yuzaga kelgan ishchanlik munosabati mazmunini ifoda 
etsa, ikkinchi to m o n d a n , rahbarlik vazifasini bajaruvchi shaxslar
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

t o m o n i d a n ja m o a a ’z o la rin in g x a tti- h a ra k a tla ri va in tilish la rin i 
m uv o fiqlashtirish y o ‘lida tashkil etilayotgan b o s h q a ru v faoliyati 
m ohiyatini yoritishga xizmat qiladi.
Norasmiv tuzilma iamoaning barcha a ’zolari o ‘rtasidagi shaxslararo 
m a ’naviy-psixologik munosabatlarning umumiy tizimi va mikroguruhni 
tashkil qiluvchi ayrim a ’zolaro ‘rtasidagi tanlash munosabatlari mazmunini 
ifodalaydi. Jamoaning har bir a ’zosi mavjud m unosabatlar tizimida u 
yoki bu o ‘rinni egallaydi. 
0
‘quvchining jamoadagi o ‘rni uning shaxs 
sifatida shakllanishi va kamolotga erishishiga m uhim t a ’sir ko‘rsatadi. 
M aktab yoki sinfdagi rasmiy va norasmiy tuzilmalar bir-biriga muvofiq 
bo‘lganda, jamoaning rasmiy yetakchilari norasmiy munosabatlar tizimida 
ko‘zga k o ‘ringan o ‘rinni egallagan holdagina u chinakam jam o a b o ‘la 
oladi. Shuningdek, norasmiy guruhlar (mikroguruhlar) um um jam oa 
ijtimoiy manfaatlari uchun kurashuvchi guruhlar b o ‘lgandagina jam o a 
o ‘zini chinakam jam oa tarzida namoyon etishi mumkin.
Yashash joylarida o ‘zaro birikkan bolalar guruhlari qanchalik ahil 
va inoq munosabat asosida tashkil topgan b o ‘lmasin haqiqiy jam oa
bo‘la olniaydi. Chinakam jam oa ijtimoiy ahamiyatga moyillik faoliyatini 
tashkil eta olishi, jamoa a ’zolari o ‘rtasida o ‘zaro hamkorlik va ishchanlik 
xarakteridagi aloqa va munosabatlarni qarortoptirishi lozim. Jam oaning 
majburiylik belgisi unga o ‘qituvchiik rahbarlikning y o ‘lga q o ‘yilishidir.
Shunday qilib, jam oa bir necha (a’zo) kishidan iborat guruh b o ‘lib, 
u ijtimoiy ahamiyatga ega boMgan umumiy maqsad asosida tashkil topadi. 
Jam oa tom onidan amalga oshirilayotgan faoliyat uning oldiga q o ‘yilgan 
maqsad mazmunini ifoda etadi. Jam oa a ’zolari o'rtasida qaror topgan 
o ‘zaro birlik, shuningdek, ular o ‘rtasida tashkil etiluvchi munosabat 
jarayonidagi tenglik jamoaga rahbarlik qilish, jam o a a ’zolarining guruh 
yetakchilariga bo‘ysunishlari, shuningdek, ular tomonidan jam o a oldidagi 
javobgarlik hissini anglashlari uchun zamin yaratadi.
J a m o a va uni shakllantirish o'qituvchilik faoliyatining maqsadi 
hisoblanadi. Muhim tarbiyaviy t a ’sir kuchiga ega bo'lgan subyektlaming 
alohida nam una ko'rsatishlari jam oani shakllantirishning m uhim vositasi 
bo‘lib, ushbu vosita yordamida jam oaning barcha yoki muayyan a ’zosini 
tarbiyalash ijobiy samaralar beradi.
J a m o a tom onidan hal etilishi k o ‘zda tutilgan yetakchi tarbiyaviy 
vazifa shaxsni har t o m o n la m a tarbiyalash, u n d a ijobiy sifatlarni 
tarbiyalash hamda m ustahkam hayotiy pozitsiyani q a ro r top tirishdan 
iborat dir.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

U m um iy o ‘rta t a ’lim h a m d a o ‘rta maxsus k a s b -h u n a r t a ’limi 
muassasalarida jam oani shakllantirish m as’uliyatli vazifa sanaladi.
Maktab jamoasi tarkibida eng barqaror bo‘g‘in — bu muayyan sinflar 
negizida s h a k lla n gan j a m o a la r sanaladi. S in f ja m o a s i tark ib id a
o ‘quvchilar tomonidan amalga oshiriluvchi asosiy faoliyat o ‘qish faoliyati 
sanaladi. Aynan sinfjamoasida shaxslararo aloqa va munosabatlar tarkib 
to padi. S h u n in g d e k , sinflar ja m o a la ri negizida m ak ta b jam oasi 
shakllanadi. Maktab jamoasi ikki muhim bo ‘g‘in — o ‘qituvchilar jamoasi 
hamda o ‘quvchilar jamoasi asosida tarkib topadi. 
0
‘quv yurtlari jamoasi 
tarkibida o ‘quvchilar jamoasi asosiy qismni tashkil etadi. 
0
‘quvchilar 
jamoasi — bu ijtimoiy ahvoli shuningdek, umumiy saylov organlari 
oldidagi um umiy javobgarlik, barcha a ’zolarning huquq va burchlari 
tengligi asosidagi o ‘zaro birlikka ega o ‘quvchilar guruhidir.
0
‘quvchilar jamoasi unga rahbarlikni olib boruvchi o ‘qituvchilar 
ham da bolalardan iborat jam oaning murakkab birlashmasi b o ‘lib, 
0
‘z- 
o ‘zini nazorat qilish hanida o ‘z - o ‘zini boshqarish huquqi, shuningdek, 
o ‘ziga xos psixologik muhit va a n ’analariga ega bo‘ladi.
Jamoani shakllantirish muayyan qonuniyatlarga bo'ysunadigan uzoq 
muddatli murakkab iaravondir.
Jamoaga q o ‘yilayotgan talablar mazmunidagi farq jam oa rivojlanishi 
bosqichini aniqlovchi yorqin tashkiliy ko‘rsatkich sanaladi. Jamoaning 
a m a liy fa o liy ati m a z m u n i, j a m o a a ’z o la rin in g j a m o a oldidagi 
javobgarligi, ular o ‘rtasidagi ijodiy hamkorlik, shuningdek, ularning 
xulq-atvori axloqiy kamolot darajalarini ko‘rsatuvchi m u him belgilar 
sifatida n a m oyon b o ‘ladi. Jam oani shakllantirishda uning hayotini 
belgilovchi ichki jarayonining mohiyatini inobatga olish zarur.
Bolalar jamoasining shakllanish bosqichlari. Jam oaning vujudga 
kelish uch un t o ‘rt bosqich z a ru r. Jamoaning shakllanish bosqichlarida 
dastlab 
0
‘qituvchi butun guruhga talab qo‘yadi hamda mazkur jarayonda 
jam oa faollarining shaklianishiga alohida e ’tibor qaratadi. Navbatdagi 
bosqichda muayyan darajada shakllangan jam oa faollari (aktivi) jamoa 
a ’zolari oldiga m a’lum talablarni qo ‘yadi. Uchinchi bosqichda esa jamoa 
um um iy holda jam oaning har a ’zosidan muayyan tarzdagi faoliyatni 
olib borishni talab qiladi. So‘nggi (to‘rtinchi) bosqichda esa jamoaning 
har bir a ’zosi o ‘z oldiga mustaqil ravishda jam oa manfaatlarini ifoda 
etuvchi talabni qo‘yish layoqatiga ega bo‘ladi. Ushbu jarayon mohiyatini 
quyidagicha bayon etish mumkin:
www.ziyouz.com kutubxonasi

---