‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

Shaxsning jamoada qaror topishi. 
Shaxs psixologik jih a td a n taraqqiy 
etgan, shaxsiy xususiyatlari va xatti-harakatlari bilan boshqalardan ajralib
1 K. H oshim ov va boshqalar. Pedagogika tarixi //O liy o 'q u v yurtlari v a u n iv crsitet talabalari 
u chun o 'q u v q o 'll. — T o sh k e n t, O 'q itu v c h i, 1996, - 191-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

turuvchi muayyan jamiyat a ’zosi b o ‘lib, uning shakllanishi ijtimoiy 
munosabatlar jarayonida kechadi. Mazkur jarayonda qatnashish asosida 
u jam iyat to m o n id a n tan olingan m a ’naviy-axloqiy, shuningdek, 
huquqiy m e ’yorlar mohiyatini o ‘zlashtiradi. Jamiyatning a ’zosi sifatida 
uning ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyotini ta ’minlovchi mehnat faoliyatini 
yo‘lga q o ‘yadi. Shuningdek, shaxsiy ehtiyojlari, manfaatlarini qondirish 
yoMida ham atrofdagilar bilan munosabatga kirishadi.
Shaxs ijtimoiy muhitdan uzilgan holda mavjud b o ‘la olmaydi. 
Buning misoli sifatida R.Kipling tomonidan yaratilgan asardagi Mauglini 
keltirish mumkin. Garchi, inson bolasi bo‘lsada, ijtimoiy munosabatlar 
jarayonida ishtirok etish ko‘nikma va malakalari shakllanmaganligi bois 
odamlar hayotiga moslasha olmaydi.
Bola yoshligidan o ‘yin, mehnat va o'qish faoliyatlarini tengdoshlari 
bilan birgalikda tashkil etish asosida ijtimoiy muhitga moslasha boradi. 
Ijtimoiy muhit bolaga borliqni anglash uchungina emas, balki o ‘zligini 
anglash uchun ham imkoniyat yaratadi. Bolaning doimiy ravishda jamoa 
orasida boMishi, uning jamoa ta ’sirida shakllanishi unda ijtimoiy faollikni 
yuzaga keltiradi.
Sharq mutafakkirlari jam oaning shaxs kamolotini t a ’minlashdagi 
o ‘rni va roliga alohida e ’tibor berganlar. Xususan, Abu Ali ibn Sino 
ijtimoiy m uhitning shaxsni shakllantirishdagi rolini yuqori baholaydi. 
T ashqi m u h it va o d a m la r in so n n in g borliq, unda k echayotgan 
o ‘zgarishlar, jarayonlar mohiyatini anglashgagina emas, balki uning 
xulqida yaxshi va yomon sifatlarning shakllanishiga ham sezilarli ta ’sir 
etishi, shu bois bolalarni tarbiyalashda u mansub boMgan mikromuhit 
xususiyatini inobatga olishni t a ’lddlaydi. Bolani yomon t a ’sirlardan 
saqlash zarurligini uqtiradi.
Shuningdek, alloma o ‘qitish samaradorligini ta ’minlashda bolalarga 
jamoa asosida bilimlarni berish maqsadga muvofiqligini t a ’kidlaydi.
Abu Nasr Forobiyning uqtirishicha, inson boshqalar bilan munosabatda 
boMish, ularning yordami va qoMlab-quwatlashlarini his etish ehtiyojiga 
ega. Ana shu ehtiyojni qondirish yoMidagi amaliy harakatlar insonni 
kamolotga yetaklaydi, deb hisoblaydi. Abu Rayhon Beruniy esa shaxsning 
rivojlanishida o ‘zaro yordam, hamkorlik, odamlarga nisbatan xayrixohlik 
uning ijtimoiy muhitdagi roli va o'rnini belgilab beradi.