‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

M e h n a t fa o liy a ti
O 'q u v
m e h n a ti
4
J
(
\
I jtim o iy -fo y d a li
m e h n a t
V 
У
(
\  
0 ‘z - o ‘z ig a x izm a t
q ilis h
U n u m li
m eh n a t
V
29-chizm a. Mehnat faoliyatining asosiy turlari
M ehna t faoliyatining asosiy turlari quyidagilardir:
Q ‘quv m e h n a ti o ‘quvchilarning ilmiy bilim lar h am d a turli fanlar 
asoslarini o ‘zlashtirishga y o ‘naltirilgan faoliyati turidir.
Ijtimoiy-foydali m e h n a t shaxsni h a r t o m o n l a m a kamol toptirish 
h a m d a uning m u a y y a n ijtimoiy ehtiyojlarini qondirishga y o ‘naltirilgan 
h a m d a ijtimoiy m e h n a t xarakteridagi faoliyati turidir.
Hozirgi davrda t a ’lim muassasalarida o ‘z - o ‘ziga xizmat keng y o ‘lga 
q o ‘yilmoqda. 0 ‘z - o ‘ziga x izm at o ‘q u v c h ila r n in g ijtimoiy va o ‘quv 
ehtiyojlarini q o n d iris h m a q sa d id a ularning o ‘zlari t o m o n id a n am alga 
oshiriluvchi m e h n a t faoliyati turidir. 0 ‘quvchilarning navbatchiligi 
0
‘z- 
o ‘ziga xizmat qilishni tarkib toptirishning m u h i m shaklidir.
U n u m li m e h n a t tu rla ri xilm a-xildir. M a sa la n , 
0
‘quvchilarning 
m e h n a t h a f t a l i g i , c h o r v a g a y e m - x a s h a k t a y y o r l a s h va s h i r k a t
x o ‘ja lik la rid a fa o liy a t y u ritish va b o s h q a l a r . U n u m l i m e h n a t — 
o ‘quvchilar m e h n a t i n in g eng om m av iy shakli sanaladi.
0 ‘quvchilar hozirgi davrda «K am olot» yoshlar ijtimoiy harakati 
faoliyatida ishtirok etad ilar, D o riv o r o ‘simliklar, urug‘lam i yig‘ish, 
m a k ta b b in olarini t a ’m in la s h d a q a tn a s h m o q d a la r, fermer, shirkat va 
j a m o a x o ‘j a l i k l a r i d a is h la b c h i q a r i s h n i t a s h k i l e t i s h d a i s h t ir o k
etm oqdalar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ayni v aq td a, j u d a k o ‘plab m a k ta b la r d a y o rd a m c h i x o ‘jalik m avjud. 
K o rx o n a va x o ‘ja lik la r t a ’lim m u assasa sig a m a jm u a v iy y o n d a s h u v
a s o s id a m e h n a t t a r b iy a s in i ta s h k i l e t i s h g a k o ‘m a k l a s h m o q d a l a r .
0
‘q u vchilar ishlab chiqarish s u b y ektlarining iqtisodiy rivojlanishi bilan 
tanishadilar, Bu ja r a y o n u larni tu rli k a s b la m i egallash sh artlari va 
sharoitlari bilan tanishtirishga y o r d a m beradi.
M e h n a t tarbiyasi o ‘q u v c h ila rn i m e h n a t g a psixologik va am a liy
jih a td a n ta y y o rla sh n i n a z a rd a t u t a d i . Z e r o , m avjud s h a r o i t d a r o ‘y 
berayotgan ijtim oiy-iqtisodiy o ‘zg a rish la r shaxs k a m o lo tig a n is b a ta n
juda k atta talab larn i q o ‘y m o q d a . X u s u s a n , m e h n a tg a m u h i m ijtimoiy 
burch sifatida qarash , m a ’lu m faoliyatni bajarishda m a s ’uliy atn i his 
etish, m e h n a t g a va u n in g natijasi, s h u n in g d e k , m e h n a t j a m o a s i g a
h u r m a t , m e h n a t faoliyatini tashkil e t is h d a ta sh a b b u s k o r lik , faollik 
k o ‘rsatish, o ‘z aqliy va jis m o n iy q o b iliya tini t o ‘liq n a m o y o n etishga 
b o ‘lgan ichki ehtiyoj, m e h n a t n i ilm iy tashkil etish y o ‘lid a a m a liy
harak atn i olib borish sh u la r j u m la s id a n d ir.
M e h n a tg a psixologik ji h a td a n ta y y o r b o ‘lish esa ta rbiya viy ishlar 
tizim ida am alga oshirilib, u la rn in g h a r biri quyidagi v a z if a la m i hal 
etishga y o rd a m beradi:
— o 'q u v c h ilar t o m o n id a n m e h n a t n i n g ijtimoiy a ha m iya ti, m e h n a tn i
tashkil etish hayotiy zaruriyat ek a n lig in in g anglab yetilishiga erishish;
— ularda m e h n a t faoliyatini a m a lg a oshirishga n i s b a ta n ra g ‘bat 
uyg‘otish;
— o ‘q u vchilarda m e h n a t k o 'n i k m a va m alak a la rin i shakllan tirish
va hokazolar.
J a m i y a t d a k e c h a y o tg a n ijti m o i y - i q t is o d i y o ‘z g a rish la r, m u lk k a
egalik, xususiy m ulkni yaratish yoMida q o n u n doirasida olib borilayotgan 
am aliy faoliyatni q o ‘lla b -q u w a tla s h g a y o ‘naltirilgan ijtimoiy h a r a k a tla r 
m e h n a t tarbiyasiga y angicha y o n d a s h u v n i talab e t m o q d a .
M eh n a t tarbiyasining yangi te x n o lo g iy a la r asosida o ‘quv d astu rlari, 
t a ’lim m eto d larin in g variativligi ta m o y ili yotadi. D a stu r la r k a s b - h u n a r
kollejlari ixtisoslashgan turli kasblar b o ‘y ic h a yaratiladi. U l a r d a kasbiy 
t a ’limni o ‘zlashtirishga nisbatan q o ‘yilgan davlat talablari o ‘z ifodasini 
topadi.
T a ’lim jara y o n id a egallangan bilim , k o ‘n ik m a va m a la k a la r m e h n a t
tarbiyasida pedagogik faoliyatning y a k u n iy natijasi e m a s , b alki inso n
q o b i l i y a t i n i n g r i v o j l a n i s h i, y a ’n i , m e h n a t g a b o ‘lg a n l a y o q a t i n i
riv o jlan tirish n in g s a m a r a li v o s ita s id ir. Bu e sa m e h n a t t a r b i y a s i d a
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

a n ’anaviy m etodlarni em as, balki bilim o lish n in g faol m eto d la rid a n
foydalanib, o ‘quvchilarda tadqiqotchilik h am d a ixtirochilik malakalarini 
rivojlantirish m etodlarini q o ‘llashni naz arda tu ta d i.
B u n d a n t a s h q a r i m u a m m o l i , iz la n u v c h a n t a d q i q o t m e to d la ri, 
ko n stru k to rlash , loyihalash, texnik m odellashtirish, m e h n a tn i tashkil 
etish j a ra y o n id a un in g eng yaxshi variantlarini izlab topish, ijodiy 
topsh iriq la rn i t o ‘g ‘ri ta n la y olish, shuningdek, tan lo v lar, yoshlarning 
ijodiy k o ‘rgazm alarni tashkil etish h am en g sa m a ra li m e to d la rd a n
sanaladi.
M e h n a t t a ’lim i va t a r b i y a s i n i n g t a s h k i l i y - m e t o d i k s h a k lla ri 
0
‘qituvchi to m o n id a n tanlana di. Bu shunday shakl va m e t o d l a r b o ‘lishi 
kerakki, u o ‘quvchiga m e h n a ti m uvaffaqiyatidan q u v o n c h baxsh etsin, 
o ‘z m e h n a t i d a n o ‘zi faxrlansin.
M e h n a t t a r b i y a s i n i n g t e x n o l o g i y a l a r i o ‘q u v c h i n i n g n a z a r i y
b ilim larini am aliy o td a q o ‘llash im koniyatini yaratishi zarur. Bu esa, 
o ‘z navbatida, m e h n a t t a ’limi m azm u n in i h a m takom illashtiradi. U 
k o m p l e k s x a r a k t e r k a s b e t i b , o ‘q u v c h i l a r d a o ‘q u v t e x n i k a va 
texnologiyalari h a q id a tasavvur hosil qilishi, am aliy masalalarni hal 
etish m alakasini shakllantirishi, sifat natijalarini t a ’m inlashi lozim. 
A yniqsa, o ‘quv top sh iriq la rin i hal etishga ijodiy yondashish, ishlab 
c h i q a r i s h n i n g te x n i k - i q t i s o d i y , ijtimoiy k o ‘rsa tk ic h la rin i yu q o rig a 
k o ‘tarishga intilish hosil qilishi m aqsadga m uvofiqdir.
M e h n a t tarbiyasida sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlar rejasida m ehnat 
tarbiyasi yo'nalishidagi tadb irlarn in g o ‘rin olishini t a ’m inlash m u h im
pedagogik vazifalardan biridir. M eh n a t tarbiyasi turli a n ’anaviy va 
n o a n ’anaviy sh akllarda tashkil etiladi (30 — c h izm a ).
D e m a k , o ‘quvch ilarn in g m e h n a t faoliyatini tashkil etish jarayonida 
quyidagi vazifalar am a lg a oshiriladi:
0
‘q u v c h ila r n in g m e h n a t t a ’limi j a r a y o n i d a u larning m e h n a tg a
qiziqishlarini oshirish, kasbiy yoki m ehnat faoliyatiga tayyor b o ‘lishni 
t a ’minlash.
0
‘q u v ch ilar k u c h in i t o ‘g ‘ri taqsim lash, faoliyat turlari va uni ijro 
e t i s h d a o ‘rin a lm a s h tiris h vositasida u lard a ra hbarlik va ijrochilik 
m alak a la rin i hosil qilish.
0
‘q u v c h ila rn in g m e h n a t faoliyatiga rag‘batlantirishning sam arali 
m e t o d va v o sitalaridan foydalanishga e ’t i b o m i qaratish.
M e h n a t faoliy a tin in g tu r i d a n q a t ’i n a z a r m e h n a t m a d a n iy a tin i 
s h a k l l a n t i r i s h , k a s b iy f a o l i y a tn i r e ja l a s h t ir is h , v a q t d a n o q i l o n a
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

fo y d a la n ish , o ‘z joyini tartib li s a q la s h h a m d a m e h n a t qu ro llarig a 
e h tiy o tk o ro n a m u n o sa b a td a b o ‘lish.
M e h n a t tarbiyasi