‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

Hamma ezguliklar bilim nafl tufaylidur,
Bilim tufayli, go ‘yo ко ‘kka yo
7 
topiladi.
Ushbu fikrlami ifoda etganda a llo m a n a q a d a r h a q edi. Z e r o , o r a d a n
t o ‘q q i z - o ‘n asr vaqt o ‘tgach, inson n afaq at o sm o n g a u c h a o ld i, balki 
ko in o tn i h a m zabt etishga m uvaffaq b o ‘ldi.
B a h o v u d d in N a q s h b a n d i y t a r i q a t i d a avliyolik k u c h - q u v v a t i n i
ezgulikka, i l m - m a ’rifatni rivojlantirishga y o ‘naltirish y e ta k c h i o ‘rin 
tutadi. Binobarin, i l m - m a ’rifat zu lm va b i d ’atd a n forig1 b o ‘lish y o ‘lidir. 
A llo m a to m o n id a n ilgari surilgan «Xilvat d a r a n j u m a n » , « S a fa r d a r
vatan» g ‘oyalari mavjud bilim larni s u h b at h a m d a am aliy o t y o r d a m i d a
o ‘z l a s h t i r i s h m a q s a d g a m u v o f i q l i g i g a i s h o r a d i r . Z e r o , b a h s -
m u n o z a r a l a r d a , d o i m iy i z l a n i s h l a r d a hosil b o 'l g a n ilm p u x t a va 
m u s ta h k a m boMadi.
Alisher N avoiy bilim larni izchil, uzluksiz o ‘zlashtirish za ru rlig in i 
uqtiradi. S h u n in g d e k , ilm o 'r g a n is h m a sh a q q a tli y u m u s h b o ‘lib, uni 
o ‘rganishda ayrim qiyinchiliklarni yengib o ‘tishga t o ‘g ‘ri kelishi, bu
1 B eru n iy A bu R ayhon. T an lan g an asarlar. II jild . — T o sh k e n t, D avlat n a sh riy o ti, 1965. — 
125-bet.
1 
0 ‘zbek pedagogikasi antologiyasi //T u z u v c h i-m u a llifla r: H o sh im o v K ., S a fo O c h il. —
T o sh k e n t, 0 ‘qitu v ch i, 1995. — 137-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

y o ‘lda ch id a m li, q a n o a tli, bardoshli b o ‘lish o rq a lig in a m u k a m m a l 
bilim ga ega bo'lish m um k in lig in i t a ’kidlaydi.
A b dulla Avloniy esa inson aqliy kam oloti xususida to 'x t a l a r ekan, 
quyidagilarni bayon etadi: «11m dunyoning izzati, oxiratning sharofatidir. 
Ilm inson u c h u n g ‘oyat m u q a d d a s bir fazilatdur, zeroki, ilm bizga o ‘z 
ah v olim iz ni, harakatim izni o y n a kabi k o ‘rsatur, z e h n im iz n i, fikrimizni 
qilich kabi o ‘tkir qilur, ilmsiz o d a m mevasiz daraxt k a b id u r» 1. Alloma 
bilim in so n n i ja h o la td a n q u tqarishning eng sam arali vositasi ekanligiga 
h a m urg‘u beradi: «Ilm bizni jaholat qorong‘usidan qutqarur, madaniyat, 
m a ’rifat d u n y o s ig a c h i q a r u r , y o m o n fe ’ll a r d a n , b u z u q is h la rd a n
q a y t a r u r , y a x s h i x u l q , o d o b s o h i b i q i l u r . B u g u n h a y o t i m i z ,
sa lo m a tlig im iz , s a o d a tim iz , s arvatim iz, m a is h a tim iz , h im m a tim iz , 
g ‘ay ratim iz, d u n y o va o x iratim iz ilmga bog‘liq dur»2.
0
‘quvchi dunyoqarashini shakllantirishning bir nec ha maqbul shakl, 
m e t o d va vositalari b o ‘lib, u la r sirasida m a ’naviy-axloqiy, ijtimoiy- 
g ‘oyaviy, iqtisodiy, huq u q iy , estetik va ekologik m avzularda tashkil 
e t i l u v c h i s u h b a t l a r , b a h s - m u n o z a r a l a r , m a ’r u z a l a r , m u a m m o l i
vaziyatlarni yaratish asosida o ‘quvchilarni fikrlashga und o v ch i amaliy 
tre n in g la r, debatlar, m ustaqil ishlar, s h u n in g d ek , ishchanlik o ‘yinlari 
y a n a d a sam arali sanaladi.
M u staq il ishlarni tashkil etish, xususan, m u ay y an mavzu asosida 
o ‘quvch ilarn i kichik ilmiy izlanishlarni olib borishga y o ‘llash ularning 
dunyoqarashlarini y anada boyib borishida poydevor boMib xizmat qiladi. 
0
‘s m i r h a m d a o ‘sp irin larn i m a ’lum n az ariy a yoki t a ’lim o tlarn in g
g ‘o y a l a r i g a n i s b a ta n t a n q i d i y m u n o s a b a t b i ld ir is h , m e t o d o l o g ik
m ohiy atin i ochib berish, shaxsiy fikrlarini bayon etishda asosli dalillarga 
t a y a n g a n holda ish k o ‘rishga u n d ash h am o 'z in i n g ijobiy natijalarini 
beradi.
T a ’lim -tarbiya ja ra y o n in in g izchil, uzluksiz, tizimli h a m d a , aniq 
ijtim oiy m aq sad asosida tashkil etilishi, m a z k u r j a ra y o n d a , fanlararo 
a l o q a d o r l ik , s h u n i n g d e k , d u n y o q a r a s h n i s h a k l la n tiris h d a sam arali 
sa n a lu v c h i b arch a mavjud om illarn in g birligiga tay an g a n h o ld a ish 
k o ‘rish k o ‘zlangan m aq sad g a erishishning kafolatidir. M a z k u r holat 
m a ’lu m ijtimoiy v o q e a -h o d is a la r m ohiyatini turli nuqtayi nazardan
1 A v lo n iy A. O d o b b o 's to n i v a ax lo q g u listo n i. — T o sh k e n t, 0 ‘qitu v c h i, 1994. — 10-bet.
2
A v lo n iy A. T u rk iy gu listo n y o h u d axloq. — T o sh k en t, O 'q itu v c h i, 1992. - 2 2 -2 3 -b etlar.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

b a h o la s h , u larn in g rivojini k o ‘ra bilish, bir h o la td a n ikkinchi ho latg a 
o ‘tishini kuzatish, ularning o ‘z a ro b o g ‘liqligi va aloqadorligi, bir-b irin i 
ta q o z o etishini tu s h u n a olish i m k o n in i beradi.
T a ’lim -ta rb iy a n i tashkil etish j a r a y o n i d a fa n la ra r o a lo q a d o r lik , 
ijtimoiy va tabiiy om illarning o ‘z a ro m uvofiq kelishiga erishish om illari, 
a t r o f - m u h i t h a m d a ijtimoiy m u n o s a b a t l a r t a ’sirida shaxs k a m o l o t in i 
t a ’m in la sh g a erishish im k o n iy a tla rid an u n u m li foyda la nishga intilish 
m aqsadga muvofiqdir. T a ’lim m uassasalarida o ‘quv pre d m e tla ri sifatida 
tavsiya e tilgan f a n la r a s o sla r in in g o ‘q u v c h ila r t o m o n i d a n c h u q u r
o ‘zlashtirilishi u lard a keng d u n y o q a r a s h n i sh ak llan tirish g a y o r d a m
beradi. 0 ‘qitu v ch ila r o ‘q u v ch ilard a ilmiy d u n y o q a r a s h n i shakllanishi 
x u s u s id a g ‘a m x o ‘rlik qila b o rib , d o i m i y ravishda u l a r t o m o n i d a n
o ‘zlashtirilgan ilmiy bilimlarni a m a liy o td a q o ‘Ilay olinishiga e ’ti b o r
berishlari zarur. F a n o'q itu v ch ilari u yoki bu q o n u n iy a t l a r va u la rn in g
m o h iy a ti bilan o'q u v c h ilarn i ta n ish tirib b o ra r e k a n la r, o ‘quvch ilarg a 
turli hayotiy vaziyatlarda u la rd a n foydalanish yoki ularga t a y a n i b ish 
k o ‘rish lozimligini tu shuntirib borishlari kerak.
D u n y o q a ra s h n in g sh akllanishida ja m iy a td a u s tu v o r o ‘rin tu t g a n
mafkuraviy g'o yalar va ularning m o hiyatida n to'laqonli x a b a rd o r b o ‘lish 
o ‘ziga xos a h a m iy a tg a ega. S h u b o is t a ’lim m u a s s a s a la rid a y o ‘lga 
q o ‘yilayotgan t a ’lim-tarbiya, xususan, ijtim oiy-gumanitar va tabiiy fanlar 
asoslari mohiyati bilan o ‘quvchilam i tanishtirish jarayonida 0 ‘zbekiston 
Respublikasining ijtimoiy hayotida bosh m ezon sifatida e ’tirofetilgan milliy 
istiqlol g‘oyasi va mafkura m a z m u n id a ilgari surilgan q arashlar xususida 
batafsil m a ’lum otlar berib borish, ulaiga nisbatan o ‘quvchilarda m uayyan 
m u nosabatni shakllantirish pedagogik jih a td a n samarali y o ‘l hisoblanadi.