‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I
Yüklə 7,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
hayot yvksalib,
unda ilm-fan kuchli rivojlana boshlaydi. Bu shaharda tashkil topgan ,,D orul-hikm a“ — „D onolar uyi“da yahudiy, xristian va islom olim lari o ‘rtasida ham korlik ishlari, xususan, qadimgi Sharq mutafakkirlari, yunon va Rim olimlarining asarlari arab tiliga taijima qilinib, ularga sharhlar yozila boshlanadi. Bu ishlar, ayniqsa, xalifa X orun ar-R ashid davrida, keyin o ‘g ‘li A bdulloh a l-M a ’mun xalifaligi davrida avj oldi. A l-M a’m un otasi davrida xalifalikning 0 ‘rta Osiyodagi vakili sifatida Marvda noib bo‘ladi. U otasi vafotidan so‘ng xalifa bo‘lgach, barcha musulmon o ‘lkalaridan, shu jum ladan, 0 ‘rta Osiyodan ham olim -u ulamolarni Bag‘dodga jalb qilib, ilm -fan, madaniyat va m a’naviyatni rivojlantirishga katta e ’tibor bergan. Uning taklifi bilan Bag'dodga 0 ‘rta Osiyodan ko‘plab taniqli olimlar kelishgan. Bag‘dodda bu davrda 0 ‘rta Osiyodan kelgan vatandoshlarim iz — M uso al-X orazm iy, Ahm ad al-F a rg ‘oniy, M arvaziy, M arva- rudiy, Javhariy kabi buyuk olimlar faoliyat ko'rsatib, ular jahon ilm-fani, madaniyati va falsafasining rivojiga katta hissa qo‘shishdi. IX asr oxirlariga kelib, 0 ‘rta Osiyo hududlarida Arab halifa- ligining ta ’siri susayib, mahalliy xalqlar mustaqillikka erishdilar. Mustaqillikka erishgan bu hududlarda bir necha davlatlar paydo bo‘ladi. Bu mustaqil davlatlar — Somoniylar, Xorazmshohlar, G ‘aznaviylar, Saljuqiylar, Qoraxoniylar davlatlari bo‘lib, ular o‘rtasida o‘zaro cavdo-sotiq, ijtimoiy-siyosiy, madaniy-ma’naviy munosabatlar rivojlandi. Bu mustaqil davlatlar boshqa musulmon o ‘lkalari, davlatlari bilan o‘zaro yaxshi diplomatik aloqalar o'matishlari tufayli, 0 ‘rta Osiyodan ko‘plab yoshlar Bag'dod, Basra, Qohira va Damashq kabi shaharlarga, Sharqning esa, ju d a k o ‘p o ‘lkalaridan Buxoro, Samarqand, Marv shaharlari madrasalariga o ‘qishga kelib, ilm olishdi. Natijada, bu davrda 0 ‘rta Osiyo xalqlaridan jahonga mashhur buyuk mutafakkirlar, olimlar, san’atkorlar, shoirlar yetishib chiqishdi. Ayni shu davrda 0 ‘rta Osiyoda jahonga m ashhur islom shunos — hadisshunos olimlar: imom Ismoil al-Buxoriy, Iso at-Termiziy, ensiklopedik allomalar Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, mashhur Islom fikhshunosi Marg‘inoniy, mashhur filolog olimlar az-Zamahshariy, M ahmud Qoshg'ariylar yashab, ijod etishgan. Bu davr badiiy adabiyoti sohasida ham arab, fors va turk tillarida ijod qilgan shoirlar Abu M ansur az-Solibiy, Rudakiy, Daqiqiy, Yusuf Xos Hojiblar o ‘z asarlari bilan dunyo madaniyatida o‘chmas iz qoldirdilar. 53 IX asr oxiri, X asrning b o sh larid a X orazm da ilm -fan , madaniyat va san’at kuchli rivojlandi. Bunda Xorazm shohlaming avlodlaridan b o ‘lgan shoh M a’m un boshchiligida, 0 ‘rta Osiyoda birinchi akademiya — M a’mun akademiyasi tashkil topib, unga Abu Rayhon Beruniy boshchilik qilgan. Shu davrning buyuk olimlari, xususan Abu Ali ibn Sino ham akademiyaga jalb qilingan. B unday yuksalish m ahalliy xalqlarning arablar zulm idan qutulishi, mustaqil davlatlar vujudga kelishi, milliy madaniyatlar qayta tiklanishi, boshqa musulmon Sharqi o ‘lkalari bilan aloqalar yaxshi yo‘lga qo‘yilishi tufayli sodir boidi. 0 ‘rta Osiyo xalqlari hayotidagi bu madaniy yuksalish — buyuk uyg‘onish davri ham edi. V III—XII Yüklə 7,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|