‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

8 -§ . Turkistonda XIX asr oxiri, XX asr boshlarida
ijtimoiy-falsafiy, ma’rifiy fikrlarning rivojlanishi
T u rk is to n x a lq la rin in g b o y ijtim o iy -falsa fiy , d in iy -a x lo q iy , 
m a ’n a v iy -m a d a n iy ta ra q q iy o tid a X IX a srn in g ik k in c h i y a rm i, X X
asr b irin c h i c h o rag id ag i d av r o ‘z in in g n ih o y a td a se rm a zm u n lilig i, 
g 'o y a v iy -n a z a riy va m afku rav iy h a ra k a t sh a k lla rin in g xilm a-x illigi 
b ila n ajralib tu ra d i. Bu h o la t ijtim o iy ta ra q q iy o tn in g o ‘ziga xos 
y o ‘n alishi edi. A yni c h o g ‘da, T u rk isto n xalqlari c h o r R ossiyasining 
m u sta m la k a z u lm id a n q u tu lish , m illiy d a v la tch ilig in i q u rish , o ‘z 
m illiy-iqtisodiy, siyosiy va m adaniy taraqqiyotiga y o ‘l ochishga q a t’iy 
k irish g an edilar. Bu ja ra y o n la rn in g y e ta k c h i k u c h i — m illiy savdo 
va s a n o a t b u iju aziy asi h iso b la n ib , u ju d a k a tta q iy in c h ilik la r b ila n
b o ‘lsa-d a, xalq im izning tub iqtisodiy-siyosiy va m a ’naviy m a n fa ­
atlarin i h im o y a q iladigan nazariy asos — ja d id la r m a ’rifatchiligini 
shakllantirib, u n i h a r to m o n la m a q o ‘lla b -q u w a tla g a n edi.
Ja d id la r m a ’rifatch iligining falsa fiy -n a z a riy z a m in la ri a n ’a n a - 
viy islom , shariat, ta s a w u fd a n to rtib , zam o n av iy Y evropa pozitivist 
falsafa u su llarig a h a m aso sla n ish id a n ib o ra t b o i d i . S h u n in g d e k , 
m u staq illik m afk u rasin in g eng ezgu g ‘oy a va q a d riy a tla ri n u q tay i 
n a z a r id a n , u m u m in s o n iy o r z u la r, ijtim o iy a d o la t va te n g lik
jam iy a tig a q arab b o rish y u z a sid a n ja d id la rn in g tu tg a n ijtim o iy - 
siyosiy m avqeyi d o im o h a m b ir xil b o 'la v e rm a g a n .
J a d id la rn in g e n g iz c h il m illiy v a d e m o k r a tik m a v q e y id a
b o ig a n la r i (B eh b u d iy , F itra t, C h o ‘lp o n va b o sh q .) k o m m u n istik
a q id a la m i q a t’iy in k o r etish y o i i d a tu rg a n la r. M a sa la n , m u ftiy