T a sh q i o m il — ilg a ri m u s ta m la k a y o ki q a ra m b o ‘lg an
xalqlarning o ‘tm ishi bilan b o g ‘liqdir. 0 ‘tm ish d a ularn in g x o ‘jalik
hayoti zo'rlik bilan o'zgartirilgan, k o ‘p incha turg‘u n holda b o'lgan
qoloq siyosiy m unosabatlar saqlab qolingan edi. M illiy m ustaqillik
q o ‘lga kiritilgandan keyin h am sobiq m u stam lak alard a m e tro -
poliyalar yirik m ark azlarin ing iqtisodiy t a ’siri saqlab qolindi.
Ijtim oiy-iqtisodiy qo loq likning davom etishi, ularn in g xo'jalik
taraq qiyo ti y o ‘nalishi ustu v o r darajad a sobiq m etro po liy a bilan
m avjud aloq alarni davom ettirishga qaratildi. N atijad a, xalqaro
m onopolistik gu ru hlam ing qoloq m am lakatlar ustidan x o ‘jayinlik
q ilis h i d a v o m e ta v e rd i. R iv o jla n a y o tg a n m a m la k a tla r d a n
olinayotgan foyda zayom va q arzlarn i foizli qaytarish h am d a
keltirilgan m ah su lo tla rg a belgilangan m o n o p o l b ah o d a n foy-
dalanish tu fayli,ularning iqtisodiyotiga sarf etilgan kapital m ab-
lag‘lardan b ir n ech a m arta k o ‘p b o ‘lm oqda. M asalan, Y er yuzida
eng kam rivojlangan m in taq a b o ‘lgan A frikada (Janubiy Afrika
R espublikasini q o ‘sh m aganda) o ‘lim , u m rn in g qisqaligi, savod-
16 Falsafa
241
sizlik, qashshoqlik dunyo bo'yicha birinchi o ‘rindaligiga qaramay, bu yerdan faqatgina A Q SH olgan darom ad 1950-yildan 1975 - yilgacha 5436 mln dollar b o ‘ldi (foyda 200 % dan ortiq). K eyingi 15 yilda ham bu k o ‘rsatkich saqlab qolindi. Aksariyat rivojlangan davlatlar „uchinchi d u n y o “ m am la- katlariga xom ashyo m anbayi, sarmoya bozoriga kapital chiqarish uchun qulay soha sifatida qaraydilar. Pirovardida, rivojlanayotgan mamlakatlarning ijtimoiy rivojlanishi tashqi omillarga bog‘liq b o ‘lib
