‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I


 -§ . Ijtimoiy bilish va uning o ‘ziga xos xususiyatlari



Yüklə 7,77 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə263/295
tarix02.12.2023
ölçüsü7,77 Mb.
#171704
1   ...   259   260   261   262   263   264   265   266   ...   295
Falsafa (1)

7 -§ . Ijtimoiy bilish va uning o ‘ziga xos xususiyatlari
Ijtim oiy b ilish — ja m iy a td a g i, ijtim oiy h o d isalarn in g
m ohiyatini, ularning kelib chiqishi, yashashi va rivojlanish
qonunlarini bilishdir. 
Ijtimoiy bilish keng m a’noda, ijtimoiy borliq 
va ijtimoiy ongning in’ikosidir. Ijtimoiy bilish jamiyat paydo bo‘lishi 
bilan birga paydo bo ‘lgan va uning o ‘zgarib, rivojlanib borishi bilan 
ham rivojlanib borgan.
Ijtim oiy bilishning о ‘ziga xos xususiyatlari nim adan iborat, и
tabiatni bilishdan nima bilan fa rq q iladi?
Tabiatni bilish qulaymi 
yoki jam iyatni bilish o ‘ng‘aymi. Albatta, tabiatni bilish jam iyatni 
bilishdan ancha oson. Chunki, tabiat bilishga qarshilik qilmaydi. 
Shuning uchun oldin tabiiy fanlar paydo bo‘lganligini ham m a 
biladi.
Ijtimoiy bilish insonning ijtimoiy borliqni m a’lum maqsad 
asosida o ‘zlashtirilishidir. U tabiatni bilishdan farqli o ‘laroq, faqat 
jamiyatdagi moddiy ijtimoiy faoliyat va munosabat qonuniyatlarini 
bilishdan iborat bo ‘lmasdan, m a’naviy, mafkuraviy faoliyatlar va 
munosabatlarni, ularning qonuniyatlarini bilishni ham o ‘z ichiga 
oladi. Shu asosda ijtimoiy bilishning quyidagi o ‘ziga xos xususiyat- 
larini ko‘rsatish mumkin:
1. Tabiatni bilishda inson faqat bilishning subyekti bo ‘lib 
hisoblanadi. Jam iyatni bilishda esa inson ham , obyekt ham
subyektdir. Inson o ‘z tarixini yaratadi va uni biladigan ham o ‘zi.
Jam iyatni bilishda inson manfaatlari rol o ‘ynaganligi uchun 
biluvchi subyektning x o h ish -iro d asi k atta aham iyatga ega. 
Binobarin, ijtimoiy bilishda tasodiflarning roli ham ortib ketadi. 
Ijtimoiy harakat tepasida kim turgani, u qanday shaxs ekanligining 
xarakteriga, katta ta ’sir qiladi.
2. Ijtimoiy bilishda subyektning, subyektiv omilning roli juda 
katta. C hunki, qaram a-qarshi m aqsad, intilish va boshqalar 
belgilovchi ahamiyatga egadir. Shuning uchun dalillar, voqealarga 
baho berganda alohida olingan shaxs faoliyatini em as, balki 
sinflarning, ijtimoiy guruhlarning manfaatlari nuqtayi nazaridan 
kelib chiqm oq zarur.
274


Bu m a’noda ijtimoiy bilish o ‘z ichiga falsafaning faqat gnose- 
ologik, mantiqiy vazifasinigina emas, balki dunyoqarash vazifasini 
ham qamrab oladi.
3. Ijtimoiy bilishda subyektning ruhiy holati, ehtirosi, kayfiyat
dunyoqarashi, tarbiyasi, m a’lumoti ham katta rol o !ynaydi. Moddiy 
hayot sharoitlari, moddiy ishlab chiqarishning qanday rivojlan- 
ganligi ham bu yerda muhim ahamiyatga ega.
4. Tabiatni bilishda faqat moddiy m unosabatlar tekshiriladi 
Jamiyatni bilishda esa, moddiy m unosabatlar bilan bir qatorda 
m a’naviy, m afkuraviy m unosabatlar ham bilishning obyekti 
bo‘lib hisoblanadi. M a’lumki, hech bir inson o ‘zini yom on dema- 
ganidek, hech qaysi jamiyat ham o ‘zini yomonlamaydi.
5. Ijtimoiy fanlar tabiiy fanlardan keyin kelib chiqqan, dedik. 
Buning sababi shundaki, ijtim oiy voqealar juda murakkab va 
chigal jarayon b o ‘lib, uning qonuniyatlarini ochish ancha qiyin. 
Buning uchun jam iyat taraqqiyoti ham m a’lum bosqichgacha 
rivojlanib, uning qonuniy tartibotlari aniqroq nam oyon b o ‘lishi 
kerak edi.
6. Tabiatshunos olim o ‘zi tekshirayotgan narsani amalda sinab, 
tekshirib k o ‘rish im koniyatiga ega. Ijtim oiy bilishda bunday 
imkoniyat yo‘q darajada, tarixchi olim bunday imkoniyatga ega 
emas.
Yuqoridagi xususiyatlar asosida ijtimoiy bilish uchun narsa va 
hodisalami bir-biri bilan aloqador va bog‘lanishda olib tekshirib, 
tarixiylik tamoyiliga amal qilish, haqiqatning konkretligidan kelib 
chiqib ish yuritish muhim ahamiyatga egadir.

Yüklə 7,77 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   259   260   261   262   263   264   265   266   ...   295




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin