‘z b e k ist o n r esp u b L ik a si oliy va 0 ‘rta maxsus ta’l im V a zir L ig I

Ilm iy bilish ja ra y o n id a m uam m olarni h a l qilishda k o ‘pla b
gipoteza (faraz)larning paydo bo ‘lishi mumkin.
Gipoteza — tekshirilayotgan predmet yoki hodisa to ‘g‘risida
ilgari surilgan, ilmiy jihatdan asoslangan, ilmiy dalil va ma’lu-
motlarga zid boim agan, lekin haqiqatligi hali isbotlanmagan ilmiy
bilish shaklidir.
Ilmiy bilish jarayonida vujudga kelgan gipotezalar bir-birini 
toidiruvchi, bir-biriga zid, bir-biriga qaram a-qarshi, bir-birini 
inkor qiluvchi gipotezalar b o iish i mumkin. U m um an olganda, 
ilmiy bilishning rivojlanishi — gipotezalarning paydo b o iish i, 
ularning isbotlanishi yoki rad qilinishi va yana yangi gipotezalarning 
paydo b o iish i asosida sodir b o iad i.
G ipotezalar tadqiqotchini doim o m a iu m izlanishga yo‘nal- 
tiradi, uning e ’tiborini nimaga qaratishini, izlashini aniqlab beradi, 
unga o ‘z sohasida biron yangilik qilish yoki yaratishda yordam
271

---

beradi. Gipotezalar, obrazli qilib aytganda, tadqiqotchining doimiy 
ish qurolidir. Ilmiy bilishda paydo b o ‘lgan gipotezalar keyingi 
tadqiqotlarda tekshirilib, ularning haqiqatligi yo tasdiqlanadi yoki 
xatoligi isbotlanib, rad qilinadi. G ipotezani rad etish uchun, 
uning xatoligini isbotlovchi birgina ilmiy dalil kifoyadir. G ipo- 
tezaning haqiqatligi isbotlansa, bunday gipoteza nazariyaga 
aylanadi.
N azariya — ilm iy bilishning eng yuqori shaklidir.
N a za riy a d ey ilg a n d a h a q iq a tlig i am aliy yoki n azariy
jihatdan isbotlangan, borliqning biror sohasiga oid g ‘oyalar,
q a r a s h la r , q o n u n la r va p r in s ip la r n in g m u ayyan tiz im i
tushuniladi. 
N azariya fan sohasiga oid b o ‘lib, m a ’lum b ilim ­
larning um um lashtirilishi asosida paydo bo'ladi. Ilm iy bilishda 
nazariyaning asosiy vazifasi am aliyot bergan yangi dalillarni 
izohlash, o ‘rganilayotgan p red m et yoki hodisalarning m o h i- 
yatiga chu qu rro q kirish, r o ‘y beradigan voqea va h o d isalam i 
oldindan k o 'ra olishdan iboratdir.
H ar qanday nazariya m a’lum sohadagi ilmiy bilimlarning 
so‘nggi natijasi, lekin uni hech qachon tugallangan, o ‘zgarmas, 
absolut bilim, deb qaramaslik kerak. Chunki, har bir nazariya 
faqat u yoki bu gipotezaning akti asosidagi isboti bo ‘lmay, balki 
uzluksiz o ‘rin almashib, chinligi aniqlanib boruvchi juda ko‘p va 
cheksiz gipotezalarning natijasidir. Shu sababli nazariya ham 
doimo rivojlanib borib, uning m azm uni