Z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti umumiy pedagogika

Pedagogik nazokat haqida tushuncha
O'qituvchining o'quvchilar muhitiga uzviy ravishda qo'shilib keta olishi nihoyatda qiyin jarayon. Lekin uning pedagogik faoliyati bevosita o'quvchilar orasida olib boriladi. O'zaro munosabatlarni ishonch va do'stlik tuyg'ulari bilan mustahkamlab borish o'qituvchidan jiddiy psixo-logik tayyorgarlikni talab qiladi. Buning uchun o'qituvchi awalo, turli xarakterdagi o'quvchilardan iborat boigan, sinf jamoasida tez-tez o'z-garib turadigan pedagogik vaziyatlarga darhol o'z munosabatini bildirishi va unga odilona baho berishi kerak. U o'quvchilar xatti-harakatini to'g'ri idrok etishi, vaziyatlarni oldindan ko'ra bilishi, tarbiyaviy metodlarni o'z o'mida qo'llashi, o'quvchilar bilan muomalada bosiqlik, sabr, milliy an'ana va turmush tarzimizdan kelib chiqqan muruwat va himmat, odamiylik va mehr-oqibat tuyg'ularini ko'rsata olishi shart. Bu vazifalar o'qituvchining zimmasiga yuklanadigan va u rioya qilishi lozim boigan pedagogik nazokat deb atalmish faoliyatning zarur shartidir.
Pedagogik nazokat - o 'qituvchi axloqiy-ma 'naviy qiyofasini namo-yon etuvchi me 'yor tuyg 'usi yoki xulq va odob qoidalariga rioya qilishi demakdir. Pedagogik nazokat o 'qituvchining o 'quvchilar bilan o 'zaro munosabatini tashkil qilish vositasi. Psixologik til bilan aytilganda, nazokat insonning Mr qolipdagi barqaror tasawurlarida mujassam-lashgan shaxsiy insoniy hislatlariningyig 'indisidir.
Pedagogik nazokat me'yorlari o'qituvchidan awalo yuksak insoniy fazilatlarga ega boiishni talab qiladi. Zero, ta'lim-tarbiya tizimini isloh qilishning asosiy maqsadlaridan biri komil inson tarbiyasi boiib, u davlatsiyosatining ustuvor yo'nalishi deb e'lon qilingan. Ongi yuksak, mustaqil fikrlay oladigan, xulq-atvori hilan o'zgalarga ibrat bo'ladigan bilimli, ma'rifatli yoshlarni tarbiyalab voyaga etkazish o'qituvchi zimmasida. Shunday ekan, hozirgi demokratik jamiyat o'qituvchsining o'zi awalo barkamol inson boiishi, mukammal bilimlar sohibi, o'z kasbining yetuk egasi bo'lishi zarur. O'qituvchi xulq-atvorida pedagogik nazokat ma'lum bir muddatda shakllanib tugaydigan jarayon emas, uning omillari ham jamiyat taraqqiyoti natijasida uzluksiz sayqallanib boradi
PEDAGOGIK NAZOKATNING UZLUKSIZLIGINI TA'MINLOVChI OMILLAR:
pedagogik nazokat o'qituvchining butun pedagogik faoliyatida sayqallanib takomillashib boruvchi jarayon
pedagogik nazokat odatda tugallangan shaklga ega bo'lmay, insoniy fazilatlar evaziga uzluksiz boyib boradi
o'qituvchi pedagogik nazokatning tarkibiy qismlarini ijtimoiy muhitga va odamlarning yashash tarziga, urf-odatiga qarab o'zgartirishi mumkin;
o'qituvchi pedagogik nazokatning nozik qirralarini chuqur egallashga doimo intilishi talab etiladi
pedagogik nazokatni o'qituvchi har bir o'quvchi bilan o'zaro munosabatda o'zi uchun eng qulay shaklga keltirib, ma'lum bir muvozanatda saqlaydi
o'z kasbini sidqidildan sevishi, halolligi, rostgo'yligi, axloqiy pokligi, odamiyligi, kamtarligi, samimiy muomalasi pedagogik nazokatning zarur talablaridir
pedagogik nazokat asosida o'qituvchining mehribonligida tarbiyada talabchanlik va qattiqqoilik hislatlari mujassamlashgan boiadi
pedagogik nazokat asosida o'qituvchi pedagogik odob va axloq normalarini o'zining dunyoqarashi va axloqiy tajribasi bilan boyitib boradi
O'qituvchi pedagogik nazokatga ta'lim va tarbiya jarayonidagi har bir vaziyatga adolatli baho berishi, o'quvchilarning xatti-harakatini to'g'-ri idrok etishi, sabot va matonat, o'zini tuta bilish, sabr-toqat, sezgirlik, vijdon, oriyat kabi xususiyatlarni o'zida mujassamlashtirishi bilan erisha-di. Pedagogik faoliyatda o'z kasbini sevgan o'qituvchigina butun kuch g'ayratini, qalb nuri va dil haroratini shu ishga bag'ishlaydi va o'z fao­liyatida yaxshi natijalarga erishadi. Bolalarni sevish, ularga mehr-muhab-batli boiish o'qituvchi axloqiy qiyofasini namoyon etuvchi muhim fazi-latlardir.
O'qituvchi deyarli har kuni o'quvchilar bilan uchrashadi, savol-ja-vob qiladi, ularning yaxshi xulq va ezgu ishlarini ma'qullaydi, bilimlarini baholaydi, nojo'ya xatti-harakatlari uchun tanbeh berib, lozim bo'lganda tarbiyaviy metodlarni qo'llaydi.
Pedagogik nazokat doimiy izlanishni, ijodkorlikni talab qiladi. Doi-miy ijodiy izlanishda bo'lgan o'qituvchi tadqiqotchilik ko'nikma va malakalariga ega bo'ladi, ilm-fan muammolari, tarbiya etikasi va psixo-logiyasi yuzasidan erkin fikr yurita oladi.
O'qituvchi o'quvchilarning kattalar bilan muloqotga kirishish tizimi-ga ma'lum darajada kirib borib, ularning ichki qoidalarini o'rganishga harakat qilishi kerak, Bu narsa o'quvchilar bilan suhbatlashish orqali, fe'l-atvorini o'rganish, tengdoshlari va kattalar bilan munosabatlarini kuzatish, o'quvchilar hayotidagi turli voqealar va muammolarni birgalikda tahlil qilish, ular muhitida ro'y berayotgan hodisalarga nisbatan fikr-mulo-hazalarini bilish asosida amalga oshiriladi. Bunda u o'quvchilar jamoasida ro'y berib turadigan, tashqi tomondan kuzatganda aslo bilib bo'lmaydigan yashirin hodisalar va voqealarni o'rganish imkoniyatiga ega bo'ladi. Natijada o'qituvchi ta'lim-tarbiyaviy jarayonda o'z oldida turgan vazi-falarni hal etishda o'quvchilarning o'zlarini ham jalb qila oladi.
Ijobiy natijalarga erishish uchun, o'qituvchi o'quvchilarning ishon-chini qozona olishi shart. Yosh o'quvchi "do'sf'lar ishonchini qozonish yoki ishonchiga kirishi uchun o'qituvchi pedagogik nazokat imkoni-yatlarini o'z o'rnida qo'Hay olishi lozim. O'zaro ishonch munosabatlari o'rnatilgach, o'quvchilar og'ir damlarda o'qituvchidan yordam so'rab murojaat qiladilar, o'z mulohazalarini u bilan baham ko'radilar. O'zaro ishonch norasmiy munosabatlarda ham o'qituvchiga o'quvchilarning ba'-zan anglab bo'lmaydigan ichki dunyosini ko'rish imkoniyatini beradi. O'quvchilar bilan munosabatlarda pedagogik nazokatni qo'llash nati­jasida:

• 
  o'qituvchi o'quvchilarning xarakterini, ichki dunyosini yaxshi bi-lib oladi, o'quvchilar bilan munosabatda do'stona muloqot qilish imko-niyatlari paydo bo'ladi;
  
• 
  o'qituvchi o'quvchilar bilan chin ko'ngildan bir-biriga yaqin bo'­ladi, ba'zan eshitmasligi kerak bo'lgan o'quvchilarning o'zaro sirli gap-larini eshitmasdan o'tib ketishi mumkin, negaki o'zgalar gapini tinglash odobsizlikdir;
  
• 
  o'qituvchi ba'zan o'quvchilar jamoasining kundalik ishlariga ara-lashmasligi, jamoada ro'y beradigan ba'zi ko'ngilsiz hodisalarni ijobiy hal etishni jamoa faollari zimmasiga havola etishi mumkin.
  

Bularning hammasi o'qituvchining o'quvchilar bilan bo'ladigan ixti-loflariga, kelishmovchilik va ziddiyatlariga barham beradi.
Mamlakatimizda har qanday kasb egasi awalo odob va axloq namu-nalariga ega bo'lishi tabiiy, lekin pedagogik nazokat va odoblilik mut-laqo o'zgacha harakatni va muomalani talab qiladigan o'qituvchilar uchun chinakam mahoratdir. Chunki bu hislatlar faqatgina pedagogik qobiliyat va iste'dodga ega bo'lgan o'qituvchida yillar davomida shakllanadi.