Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat Universiteti

V.V. Tishshenko reaksiyasi. Ikki molekula alifatik aldegid alyuminiy etilat ishtirokida, kondensatsiya reaksiyasiga kirishib, murakkab efir hosil qilishga Tishshenko reaksiyasi deyiladi;

₂H₃C

O
Al(OC₂H₅)₃

H

H₃C
O O
CH₃

Bunda sirka aldegidining bir molekulasi sirka kislotasigacha oksidlanadi, ikkinchisi esa etil s’irtigacha qaytariladi. Natijada, sirka etil efiri hosil bo’ladi.
Ketonlar bunday reaksiyaga kirishmaydi.
Bundan tashqari, aldegidlar aldol va kroton kondensatsiya reaksiyasiga ham kirishadilar;

₂H₃C
^O _OH- O



^H HO
O H
CH₃

Hosil bo’lgan aldoldan suv ajralib chiqib, to’yinmagan kroton aldegidi hosil boladi;

O H
O
HO
CH<sub>3


+</sub> H₂O
H

Shuning uchun bu kondensatsiya kroton kondensatsiya deyiladi. Kroton kondensatsiya reaksiyasiga ketonlar ham kirishadilar[48].

Polimerlanish reaksiyasi. Bunday reaksiyalar faqat aldegidlarga xos bolib, bunda mineral kislotalar ishtirokida polimerlanish reaksiyasi boradi, natijada siklik va chiziqsimon polimerlar hosil boladi;
R


^O _H+ O O
3 ^R
H ^R O R
O
_H+
_{n R} [-CH-O-]_n
H _R

Masalan chumoli va sirka aldegidlari yopiq zanjirli va chiziqsimon polimer moddalarni hosil qilish hususiyatiga ega.

Trioksimetilen kristall modda bo’lib, da suyuqlanadi, paraldegid esa da qaynaydigan suyuqlikdir.
Chumoli aldegidi temir karbonili katalizatori ishtirokida polimerlanib, yuqori molekulali birikmani - poliformaldegidni hosil qiladi.
Poliformaldegidni suvsiz muhitda absolyut quruq chumoli aldegididan olinadi. Poliformaldegid da suyuqlanadigan qattiq modda bolib, sintetik tolalar va turli quvurlar, mashina detallari va hokazoni tayyorlashda ishlatiladi[49].

4.