Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat Universiteti

Kerosindan aldegid, keton, karbon kislota va spirtlar sintezi.

Organik va neft kimyoviy sanoatini oksidlanish jarayonlarini ahamyatini baholash juda qiyin. Chunki uning ahamyatini quyda keltirilgan misollardan anglab olish qiyin emas;

1. 
   Oksidlanish jarayonida olingan birikmalar – spirtlar, ketonlar, aldegidlar, karbon kislotalar va ularni angidridlari, α-oksidlar, nitrillar va boshqalar katta ahamiyatga ega.
   
2. 
   Uglevodorodlarni barcha sinf vakillarini oksidlanish reatsiyalarida keng ishtirok etishi, katta qadr qimmatga ega moddalarni hosil qilishga yordam beradi.
   
3. 
   Oksidlanish jarayonlarini eng muhim xom-ashyosidan biri havo kislorodini orzon bahoda bo’lganligi katta iqtisodiy ahamyatga ega bo’lgan ayrim kimyoviy ishlab chiqarish xom-ashyolarini ishlab chiqarishga imkon yaratadi.
   

Alifatik qatordagi yuqori molekulali spirtlarga uglerod atomi 10 tadan ortiq bo’lgan spirtlar kiradi. Ular tabiatda asosan mumlar va efir moylari tarkibida murakkab efir ko’rinishida uchraydi. Masalan, hasharotning miya qismidan olinadigan va tibbiyotda har xil malhamlarni tayyorlashda ishlatiladigan spermatset spirti bilan palmitin kislotasidan tashkil topgan murakkab efirdir.
Asalari mumi esa palmitin kislotasi bilan meristil spirtidan tashkil to’gan murakkab efirdir.

1. 
   Yuqori molekulali spirtlar murakkab efirlar - mumlarni ishqorning suvli eritmasi bilan gidroliz qilib olinishi mumkin:
   

R


R¹ O
_{O +} Na OH
R

Na O
_{O +} R¹ OH

2. 
   Yuqori molekulali yog’ kislotalarni katalizatorlar (Cu yoki Cr, Pt, Ni) ishtirokida vodorod bilan bosim va temperatura ta’sirida qaytarib spirtlarni olish mumkin:
   

R
_{O +}2 H_2
Cu²⁺ _Ni2+
R
OH ⁺

H₂O

H O

3. 
   Yuqori molekulali yog^’ kislotalarning murakkab efirlarini vodorod bilan qaytarib olish mumkin:
   

R ²⁺ 2+ _{R R}¹

R¹ O
^O + ^H2
Cu Pt
OH ⁺ OH

4. 
   Okso-sintez orqali alkendan oldin aldegid, keyin uni gidrogenlab, spirt olish mumkin:
   

Co
^R 2+ ^R
_{CH2 +} СO ₊ ^H₂

R _H2
Ni2+
^{90-1500 C} H
O
R

OH
H
O

5. 
   To’g’ridan-to’g’ri alkanlarni oksidlab spirtlar olish mumkin. Bu usul ancha arzon bo’lib, har xil spirtlarning aralashmasi hosil boladi, so’ng ular qaynash temperaturasiga qarab alohida-alohida ajratib olinadi.
   

Yuqori molekulali spirtlarning ko’pchiligi, to’qimachilik sanoatida, charm
ishlab chiqarishda va parfyumeriyada ishlatiladi.
Aldegidlar havo kislorodi va kumush oksidining ammiakli eritmasi ta’sirida oson oksidlanib, ularga to’g’ri keladigan karbon kislotalarni hosil qiladi;
R ^R
_{O +} [O]
H ^HO
O
Aldegidlar kumush oksidining ammiakdagi eritmasi bilan oksidlanganda aldegid kislotagacha oksidlanib, kumush sof holda ajralib chiqadi va u o’z navbatida reaksiya olib borilayotgan probirkaning ichki devorlarini yupqa qatlam holida qoplaydi va natijada ko’zgu hosil qiladi. Shuning uchun ham faqat aldegidlarga xos bo’lgan bu reaksiya “kumush ko’zgu” reaksiyasi deyiladi;

+
R R
_t0