Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat Universiteti

Suyuqliklarning molekulyar refraksiyasini aniqlash.

Haydash yo’li bilan tozalangan moddalar uchun molekulyar refraksiya ni ikki hil usul bilan topiladi. Birinchisi Lorents formulasi yordamida;
Bu erda n-nur sindirish ko’rsatkichi ; d-zichligi ; M- molekulyar massasi[56].

3. Kerosinning sifat analizi. Uglerod va vodorodni aniqlash.

Organik modda tarkibidagi uglerod va vodorod bir necha usul bilan aniqlanadi, bulardan eng oddiy va keng qo’llaniladigani tekshirilayotgan moddani mis (II)-oksid ishtirokida qizdirishdir. Buning uchun mutlaqo quruq probirkaga modda va oksidlovchi mis (II)- oksid solib aralashtiriladi. Aralashmadan 3 sm yuqoriga gigroskopik paxta o’rnatib, uning yuzasiga suvsizlantirilgan oq rangdagi mis sulfat tuzi sepiladi, ustidan yana bir qatlam paxta yopiladi.

4-rasm. Uglerod va vodorodni aniqlash asbobi.
Probirka egik nay o’rnatilgan rezina probka bilan berkitiladi. Nayning ikkinchi uchi bariy gidroksid eritmasi solingan probirkaga tushiriladi. Sinalayotgan modda solingan probirka qizdiriladi. Bunda modda tarkibidagi uglerod karbonat angidridga, vodorod esa suvga aylanadi. Ularning aniq karbonat angidrid yoki suv ekanligini ikkinchi probirkada bariy karbonat chukmasi hosil bo’lganligidan va suvsiz mis (II)- sulfat kristallarining ko’karishidan bilish mumkin[57].

Azot va oltingugurtni anqlash.

Sinalayotgan moddan 5 ml o’lchab olib, quruq probirkada kaliy metali bilan birga 20-25 minut qizdiriladi. Natijada uning tarkibidagi uglerod va azot metall bilan reaksiyaga kirishib, sianid hosil qiladi. Oltingugurt esa nitrat holiga o’tadi. Qizdirilayotgan probirkada bu birikmalar nitrat kuyindilar bilan qora qurum hosil qiladi. Belgilangan vaqtdan keyin probirka ichida 30 ml sovuq suvi bor chinni tigelga solinadi. Bunda probirka sinib, uning ichida hosil bo’lgan sianid va nitrat tuzlari suvda eriydi. Eritma filtrlash yo’li bilan shisha sinig’i va qirindilardan tozalanadi. Filtrat teng ikki qismga bo’linadi. Ularning birida azot, ikkinchisida oltingugurt aniqlanadi. Azotni aniqlash uchun birinchi probirkaga avval bir necha tomchi temir (II)-sulfat, so’ng temir (III)-xlorid eritmalaridan tomiziladi. Bunda har gal yaxshilab chayqatib turib aralashtiriladi. Aralashmaga muhit kislotali bo’lguncha lakmusda sinab 10% li eritmasidan qo’shiladi.
Tekshirilayotgan modda tarkibida azot bo’lsa bir ozdan so’ng cho’kmasimon Berlin zangorisi paydo bo’ladi:
^{2NaCN + FeSO}₄ Fe(CN)₂ + Na₂SO₄
^Fe(CN)₂ ^{+ NaCN} Na₄[Fe(CN)₆]

Na₄[Fe(CN)₆] + 4FeCl₃
Fe₄[Fe(CN)₆]₃ + 12NaCl

Modda tarkibida azot miqdori nisbatan ko’p bo’lsa Berlin zangorisi hosil bo’ladi, azot oz bo’lsa eritma ko’k-yashil rangga kiradi xolos.
Oltingugurtni aniqlash uchun ikkinchi probirkadagi filtrat ikki qismga bo’linadi. Birinchisiga 3 tomchi qo’rg’oshin atsetat eritmasidan tomiziladi. Aniqlanayotgan oltingugurt qo’rg’oshin sulfid tarzida cho’kmaga tushadi:
Na₂S + Pb(CH₃COO)₂ ^{PbS + 2CH}₃^COONa
Ikkinchisiga natriy nitroprussid eritmasidan bir necha tomchi tomiziladi.
Hosil bo’lgan kompleks birikma eritmani qizg’ish rangga bo’yaydi[58]:


Na₂S + Na₂[Fe(СN)₅NO] Na₄[Fe(СN)₅(NO)S]