ZabiTƏ teymurlu

Güdüx`//Güdil//Qudul. Azərbaycan dilinin Tovuz, Lerik şivə-
lərində “gödək”, Quba dialektində “qısaboylu” mənasını ifadə edir: 

---

Azərbaycan dilinin dialekt leksikası 

 
87
 

 
Güdüx` quyrux inəx` öədəyə tüşüf (Tovuz); Qudul adam diyədülər çux 
bilədü (Quba) (7, 188, 312; 53, 237). Gudul Azərbaycan dilinin Xaç-
maz şivəsində “qısaboylu, gödək (adam)” mənasında işlənir: Mirzə-
bala kişi gudul bir adamiydi (7, 187). Gudul//gödül leksik vahidləri 
Azərbaycan dilinin  Bakı,  Füzuli, Qarakilsə,  Quba  dialektlərində “çox 
işləməkdən gödəlmiş, kiçilmiş alət” mənalarını ifadə edir (7, 187). 
Güdük sözü türk ədəbi dilində “bir qüsuru, əksiyi olan: güdük 
ağaç; kök və qısa: güdük minare”; tamamlanmamış: İnşaat bitmedi 
inşaat güdük kaldı; kəsilmək, qopmaq üzərə olan: ”güdük kuyruklu 
kedi” mənalarında işlənir (75, 433). Türk ədəbi dili üçün qeyd olu-
nan leksik vahidin “inkişafdan qalma” mənası da səciyyəvidir: gü-
dük kalmak “qısa qalmaq, boy ata bilməmək”: Güdük parmaklarında 
kınalar aşınmış( Yusif Z. Ortaç) (68, 1105). 
Qədim türk dili abidələrində güdük “quyruğu kəsik heyvana” 
deyilir (103, 102). İ.Z.Eyuboğlu güdük sözünün qədim türkcə olan 
kedük  (qırılmış,  qopmuş,  açılmış)  sözündən  ketük-ge-dük>güdük 
şəklində inkişaf yolu keçdiyini qeyd edir (103, 300). İ.Z.Eyuboğlu-
nun qeyd etdiyi bu qədim mənaya Azərbaycan dilinin Cəbrayıl şivə-
sində də təsadüf edilir: küdül “quyruqsuz”: Bu öküz küdüldü (7, 265). 
Burada küdül sözü ilə öküzün quyruğunun qopması ifadə olunur. 
Bu hala türk dili şivələrində də təsadüf olunub (123). Oğuz rayonu 
şivəsində  kütül  “şikəst;  çolaq”  mənalarında  işlənir:  Barmaxsız  əl, 
ayax da kütüldü (7, 270). 
Xınzır. Azərbaycan dilinin Qax şivəsində “dinsiz” mənasını ifa-
də edir (7, 222). 
Türk ədəbi dilində hınzır sözü həm “donuz” mənasında, həm 
də məcazi olaraq “xain, qəddar, inadçı” mənasında işlənir: Mutlaka 
hınzır herif çocuğun bir yerini kırdı (Halide E.Adıvar); Hınzır karının 
sözüne uydum. Hay uymaz olsaydım (Fahri Celal) (69, 1258). 
Qeyd olunan leksik vahid ərəb mənşəli olub hınzir>hınzır (do-
nuz, sərt ürəkli, hissiyatsız, açıqqəlbli olmayan, ortalığı qarışdıran) 
şəklində inkişaf yolu keçmişdir. (80, 323). Bildiyimiz kimi, islamda 
donuz əti haram sayılır.  
Hırsız//Xırsız. Azərbaycan dili şivələrində “zorlu, güclü” (Gən-
cə,  Xanlar),  “yerli-yersiz  hərəkət  edən”  (Saatlı),  “fərasətsiz,  aciz” 

---