ZabiTƏ teymurlu

Zabitə Teymurlu 

 
96
 

 
Aşırmak  sözü  türk  ədəbi  dilində  “oğurlamaq,  qapmaq,  qapıb 
götürmək” mənalarını ifadə edir: Kenar-ı Diclede bir kurt aşırsa bir 
koyunu (M.Akif) (75, 77). Qeyd olunan məna jarqon sözlərin ifadə şək-
lidir:  Sorma bizim heykeli aşırmışlar  (Halit  Z.Uşaklıgil);  Cüzdanını 
aşırmak için cebini keserler (Burhan Felek) (69, 194).  
Basmax//Basılmax. Bu söz Azərbaycan dili şivələrində (Culfa, 
Şəki) “hürmək, hürə hürə hücum etmək” mənalarını ifadə edir: Ge-
cənin bir vaxtında onda baxdım, gördüm itdər basır (7, 41, 42). 
Türk ədəbi dilində basmak feilinin digər mənalarının yanında 
“basqın etmək (anidən hücum etmək)” mənası da qeyd olunur: Der-
ken Yunan cuntası adayı bastı (Burhan Felek); Ağabey, kadının dört 
tane dostu varmış. Birbirinden haberi olmadan evi bastılar (Burhan 
Felek) (68, 288). Qədim türk dilində basmaq feili bir çox mənada iş-
lənib: “vurub qırmaq, əzmək, məğlub etmək, üstünə çıxmaq, aşmaq, 
yaymaq, həzm etmək, çoxaltmaq və s.” (80, 75). 
Bayındırmax. Bu söz Azərbaycan dilinin Mеğri şivəsində “var-
landırmaq, mənfəətləndirməк” mənasında işlənir: İşləyib bizi bayın-
dıracaxsan? (7, 44). 
Bayındır sözü türk ədəbi dilində “abad edilmiş (yer)” mənasını 
ifadə edir (75, 121). 
Qədim türkcədə bay sözü “varlı, təsirli, xatiri sayılan, güclü“ və 
b. mənalarda işlənib. Bu sözə əlavə edilən şəkilçilər vasitəsilə yeni 
sözlər yaranmışdır. Bunlardan biri də bayındır “bayındır (abad) və-
ziyyətə gətirmək, inkişaf etdirmək” sözüdür. Bay-ı-n-d-ı-r-mak/ba-
yındırmak  sözü  baymak/bayımak  sözündən  əmələ  gəlmişdir  (80, 
79). Bayımak sözü qədim türk dili abidələrində “varlanmaq” məna-
sında işlənib. Baylıq isə “zənginlik” ifadə edib (103, 28). Türk dili-
nin şivələrində bay sözünə “zəngin” mənasında təsadüf olunub: Ka-
rac’oğlan der ki geçti ne fayda/Merhamet kalmadı yoksulda bayda 
(Karacaoğlan).  Bay  sözü  öz  ilkin  mənasından  uzaqlaşaraq  Gəncə 
dialektində “sərbəst, azad, ərköyün” mənalarında işlənir. Məsələn: 
Kərim oğlunu çox bay böyüdür, sora munun zərəlin çəkəjəx  (5,  38). 
Bay leksik vahidi Nəsiminin dilində də qeydə alınıb: Bay ilə yoxsul 
bənəm, Yolçı ilə yol mənəm; Eşq içün bay ilə yoxsul mirü sultan ağladı 
(48, 105).  

---