Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti mamadjanova ma
Yüklə 1,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2 – masala. 5 litr xajmli va 3 litr xajmli idishlardan foydalanib,
ichimlik suvi jo`mragidan 1 litr suvni qanday qilib quyib olish mumkin? Idishlardagi suvni to`kish uchun suv chanog`i mavjud. Yechish: Masala yechimini jadval ko`rinishida ifodalaymiz Idishlar Qadamlar 1 2 3 4 5 litr - 3 3 5 3 litr 3 - 3 1 Ushbu masala shartlari saqlangan holda 2litr, 3litr, 4litr, 5litr,6litr, 7litr va 8litr suvlarni qanday qilib quyib olish mumkinligini aniqlaylik. 27 –3 litr,5 litr va 8 litr suvni oson quyib olish mumkin. Buning uchun idishlardan birini yoki ikkalasini to`ldirish etarli. – 6 litr suvni quyib olish uchun 3 litrli idishni to`ldirib, uni 5 litrli idishga quyamiz, so`ngra yana 3 litrli idishni to`ldiramiz, ikkala idishdagi suv 6 litrni tashkil etadi; – 2 litr suvni quyib olish uchun 5 litrli idishni to`ldirib, undan 3 litrli idishga quyamiz. – agar, so`ngra 3 litrli idishni to`kib bo`shatib, unga katta idishdagi 2 litr suvni quysak va 5 litr idishni to`ldirsak, ikkala idishdagi suv 7 litrni tashkil etadi; – 4 litr suvni quyib olish uchun 5 litrli idishni to`ldirib, uni 3 litrli idishga quyib va uni to`kib bo`shatib, unga endi katta idishdagi 2 litr suvni quyib, undan so`ng, yana 5 litrli idishni to`ldirib, undan 3 litr idish to`lgunga qadar suv quysak, katta idishda 4 litr suv qoladi. Ko`rinib turibdiki ushbu yechimlarga tayangan holda bu turdagi masalalarni yechishda qo`llanilgan xulosalar zanjirni qurishga “umumiy” yondoshishni aniqlash qiyinchilik tug`diradi. Yechimlarni tizimli ya’ni” umumiy” usuldan foydalanib hosil qilish uchun, quyidagicha ish tutamiz: quyib olinayotgan suvni ko`z chama bilan emas balki aniq o`lchashni amalga oshiradigan operatsiyalarni komandalar deb nomlaymiz va ular uchun quyidagi qisqartirilgan belgilashlarni kiritamiz: KT- katta idishni krandan to`ldirish; kT - kichik idishni krandan to`ldirish; KB - katta idishdagi suvni chig`anoqqa to`kib, to`la bo`shatish; kB- kichik idishdagi suvni chig`anoqqa to`kib, to`la bo`shatish; KkQ- katta idishdan kichik idishga suvni u to`la bo`shaguncha, yoki kichik idish to`lguncha quyish; kKQ -kichik idishdan katta idishga quyish; Endi faqat kT, KB va kKQ operatsiyalarni bajarish natijasida, qanday miqdordagi suvni quyib olish mumkinligini aniqlaymiz. 28 Boshlash kT kKQ KT? КB kB? Yo’q Ha Yo’q Ha Bunda katta idish to`lgan hollarning barchasida kKQ operatsiyadan keyin, har doim KB operatsiyasi, kichik idish bo`shatilgan bo`lsa, kT operatsiyasi agar bir vaqtda ularning ikkalasi bo`lsa, u holda oldin KB operatsiyasi har doim bajariladi. Bu operatsiyalar ketma-ketligini quyidagi blok-sxema yordamida ifodalaymiz. (6-rasm) Sxemada yana ikkita yordamchi komandalar: KT ?- katta idish to`lgani yoki yo`qligini tekshirish(ko`rish); kB? - kichik idish bo`shatilgani yoki yo`qligini tekshirish (ko`rish)komandalari mavjud. 6-rasm Bu komandalar “shartli o`tish” komandalari bo`lib, idishlardagi suv miqdorini tekshirish natijasiga tayangan holda, biz shartli ravishda u yoki bu komandani bajarishga o`tamiz. Idishlardagi suvning mikdorini ko`rinishda yozishga kelishib olamiz, (bu erda X kichik idishdagi esa katta idishdagi suvning hajmi). Masalan 2:5 yozuv kichik idishda 2 litr, katta idishda esa 5 litr hajmdagi suv borligini bildiradi. yuqoridagi blok- sxema bo`yicha idishlardagi suvning miqdori quyidagicha o`zgaradi: 0:0 - 3:0 - 0:3 - 3:3 - 1:5 - 1: 0 - 0:1 - 3:1--0:4 - 3:4 - 2:5 - 2:0 - 0:2 - 3:2 - 0:5 - 0:0, so`ngra esa bu ketma-ketlik to`la qaytariladi. Natijada ikkala idishdagi suvning birgalikdagi miqdori quyidagi ketma-ketlikni tashkil etadi: 0,3,6,1,4,7,2,5,0,3,6,... Demak, ushbu blok-sxema asosida ish ko`rib, 1 litrdan 7 litrga qadar suvni quyib olish mumkin. 8 litr suvni o`lchash uchun esa, ikkala idishni to`ldirish kerak. Quyishga doir masalalar yechish haqida ko`nikmalar hosil qilingach, endi bu turdagi masalalarning ba’zi-birlari yechimga ega 29 bo`lmasligi haqida tasavvur hosil qilish uchun ushbu masalani ko`ramiz. Yüklə 1,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|