Zarifa Qurbonova eksperimental psixologiya

yordamida o`rganish. 
R E J A : 
1. Psixofizika va uning muammolari.
2. Sezgirlikning mutloq chegarasini aniqlash metodlari. 
3. Farq qilish chegarasini aniqlash metodlari.


Mavzu yuzasidan asosiy tushunchalar:


Psixofizika-psixologiya va fizika oralig`ida tashkil topgan umumiy 

psixolgiyaning klassik bo`limlaridan biri.



Psixofizik muammo-psixikaning tabiatdagi o`rnini aniqlash.



Psixofizik qonun- sezgirlik kuchining qo`zg`atuvchining kuchiga bog`liqligi.



Absolyut chegara-qo`zg`atuvchining sezgi hosil qiladigan eng yuqori va eng

kichik kuchi.


Farq qilish chegarasi- ikkita qo`zg`atuvchi kuchi o`rtasidagi minimal farq. 


Minimal o`zgaruvchilar metodi- farq qilish yoki absolyut chegarani o`rganish 

metodi.
Psixofizika umumiy psixologiyaning klassik bo`limlaridan biri bo`lib, uning

asoschisi Gustav Teodor Fexner (1801-1887) hisoblanadi. Psixofizikaning o`ziga xos 
tomoni. Kuzatilayotgan hatti-harakat va ruhiy holatlar eng avvalo ularni vujudga
keltirgan turli fizik (tabiiy) sharoitlar orqali tushuntiriladi. Ayniqsa, sensor va 
pertseptiv faoliyatini psixofizik o`rganilishi yaxshi rivojlangan bo`lib tadqiqotlar 2
xil yo`nalishda 1-sezgirlik chegaralarini o`rganish: 2-psixofizik shkalalar tuzish; 
tarzida tashkil etiladi.
Tekshiruvchilar ish holatini yozib olishning zamonaviy vositalaridan 

foydalanish nafaqat sensor va pertseptiv jarayonlarni, balki ichki faollik va qaror

qabul qilish kabi holatlarni ham o`rganish imkonini beradi. Psixofizikaning 
zamonaviy uslublaridan biri R.SHepardning ko`p o`lchovli shkalalashtirish
metodikasidir. Uning yordami bilan sezgirlikning eng muhim va o`ziga xos tomonlari 
o`rganiladi. Bunday tadqiqotlar nafaqat sezgirlik psixofizikasida, balki hissiyot
psixologiyasida, psixodiagnostika va psixosemantikada ham keng qo`llaniladi.
Psixofizik muammo keng ma`noda birinchidan, psixikaning tabiatdagi o`rni, 

tor ma`noda esa psixologik va fiziologik jarayonlarning o`zaro nisbatidir.

Ikkinchidan, psixofizika muammosini psixofiziologik muammo, deb atash mumkin. 
Psixofizik muammolar - XVII asrda R.Dekart jonli organizmlarning xulq-atvorini
mexanik o`zaro ta`sir sifatida qarash kerakligi haqidagi g`oyani ilgari so`rgandan 
so`ng, ayniqsa, dolzarb bo`lib qoldi.
Bu g`oyaga ko`ra ongning tushuntirish qiyin bo`lgan aktlari jismsiz fazoviy 

bo`lmagan substantsiyaga kiritilgan. Bu substantsiyaning “tana mashinasi” ishiga

munosabati R.Dekartni psixofizik o`zaro ta`sir kontseptsiyasini ilgari surishga 
undadi, ya`ni tana faqat harakat qiladi, jon faqat fikrlaydi, ular miyaning muayyan
qismida bir-biriga ta`sir etadi.
T.Gobbs va B.Spinoza bu g`oyaga qarshi chiqib, o`z qarashlarini ilgari 

surishgan. Gobbs, sezgini moddiy jarayonlarning yordamchi predmeti, deb qarasa,

---

29

Spinoza g`oyalar tartibi, xuddi buyumlar tartibiga o`xshaydi, deb ko`rsatadi.
G.V.Leybnits, mexanistik qarash bilan psixikani noyob mohiyat, deb qarashni bir-
biriga aralashtirgan holda psixofizik parallelizm g`oyasini ilgari surdi. Uning fikricha
tana va jon o`z operatsiyalarini bir-biriga bog`liq bo`lmagan holda bajaradi, lekin ular 
o`rtasida nihoyatda nozik kelishuvchanlik mavjud. Ular bir-biriga bog`liq bo`lmay
yurayotgan, lekin bir vaqtni ko`rsatayotgan ikkita soat strelkasiga o`xshaydi.
X1X asrning oxiri XX asr boshlarida psixofizik muammoni mexanizm 

yo`nalishida talqin qilish keng avj oldi. Bu oqim jon va tanani bir xil elementdan

tashkil topgan, deb hisoblaydi. 
Juda ko`plab asarlarda psixofizik muammolar, psixikani yuksak darajada 

tashkil topgan materiyaning xossasi, ya`ni jonli mavjudot bilan tashqi dunyoning

o`ziga xos ta`siri natijasi sifatida qarash orqali tushuntiriladi. Psixofiziologiya va u 
bilan bog`liq ko`pgina fanlarning tarmoqlarida psixik aktlar va ularning fiziologik
substratlarining bog`liqligi haqida boy ma`lumotlar to`plandi.