‘zbe risto n respublirasi 1 ay va ‘rta m axsus ta ’lim vazirligi

M organ-Adams-Stoks sindromi
Y urak bo‘lmachalaridan qorinchalarga im pul’slarning o ‘tishi 
buzilganda, to‘liq atriovcntrikulyar qamal rivojlanadi va yurak 
b o ‘lm achalari hamda qorinchalari bir biriga aloqasiz qisqara 
boshlaydi. B o‘lmachalar sinusli tugunga mos ritmda qisqarsa, 
qorinchalar avtomatizm sababli qisqaradi. Y urak boMmachalari 
qisqarishi ritmi m e’yorga yaqin, ammo qorinchalar qisqarish ritmi 
ikki m arotaba kam. Atriovcntrikulyar qamal darajasiga bog‘liq 
holda yurakning qisqarish ritmi minutiga 40-50taga yoki 20- 
30tagacha kamayishi 
mumkin. 
Yurak qisqarishi ritm ining 
m inutiga 20-30gacha kamayishi bosh miya ancm izatsiyasiga va 
M organ-Adam s-Stoks sindromining rivojlanishiga olib keladi.
K lin ik belgilari.
T o‘satdan bczovtalik, bosh aylanishi 
boshlanib, bcmor xushdan kctadi. Avval yuzi qizaradi, kcyin 
oqaradi, sianoz belgilari scziladi. Oyoq va q o ‘llarda tremor, 
nazoratsiz defekatsiya akti siydik ajralishi bilan birga paydo 
b o ‘ladi. Perifcrik pul’s aniqlanmaydi, b o ‘yinturuq venalari 
qabargan, nafas chuqur bo ‘ladi, bradipnoc yuz bcradi. Bu sindrom 
bir necha sekund, b a’zan esa 2 minutgacha davom etadi. Uzoq 
davom ctgan xuruj o ‘limga ham olib kelishi mumkin. EKGda R 
tish lar va qorinchalar komplcksi bir biriga b o g ‘liq b o ‘lmagan 
holda 
joylashgan. 
Qorinchalar 
kom pleksi 
kam 
b o ‘lsada 
b o ‘lm achalar kabi bir xil masofada, qorinchalar kom plcksi 
deform atsiyasi, kcngayishi, T tishning manfiy b o ‘lishi, R tishning 
to ‘lqinli kengayishi paydo b o ‘ladi.

---

Davolash.
T o ‘liq atriovcntrikulyar qamalni 
patogenetik 
davolanadi. Bunday xuruj holatida 0,1% atropin su l’fat va 
adrenalin gidroxlorid eritmalari yordam bcradi. X uruj tez-tcz 
qaytarilganda teri ostiga kardiostimulyator o ‘rnatiladi.
( ) ‘tk ir q o n -to m ir yctishm ovchiligi
0 ‘tkir qon tomir yctishmovchiligi aylanayotgan qon hajmi 
bilan tom irlar sig‘imi o‘rtasidagi nisbat buzilishi tufayli ro‘y 
beradi va bu holatda aylanayotgan qon hajmi kam ayishi (qon, 
zardob, suyuqlik, tuz yo‘qotish) asosiy rol o‘ynaydi. Markaziy 
nerv sistemasi ta ’sirida qon almashishi m arkazlashuvi kuzatilib, 
bir xil a ’zolarning qon bilan ta ’minlashishi kamayib, qon hayotiy 
zarur a ’zolarga etkazilib beriladi. Natijada mushaklar, teri va qorin 
b o ‘shlig‘i a ’zolarining kapillyar sistemasi ishlam asligiga olib 
kcladi. Dastlab bu kompensator harakterga ega. A g ar organizm 
ushbu m exanizmni saqlay olmasa, arteriolalar kemgayadi va 
umumiy periferik qarshilik pasayadi. Qon tomir yctislimovchiligi 
uch klinik shakl k o ‘rinishida (xushdan kctish, kollaps va shok) 
namoyon bo'ladi.
Ilu s h d a n kctish. Qon tom ir yetishmovchiligining bu engil 
shakli ruhiy yoki rcflektor ta ’sir tufayli bosh miya ancm iyasi va 
gipoksiyasi natijasida xushning qisqa muddatli yo‘qotilishi bilan 
kcchadi.
EtiopatogenezL
Xushdan ketish vazomotor va emotsional 
labil hamda simpatik nerv tizimi distoniyasi, sayyor ncrv ustunligi 
b o ‘lgan bolalarda ko ‘p kuzatiladi. Oeh qolish, organizm ning 
holsizligi, o ‘tkir infeksion kasallikka uchraganda, ruhiy o ‘ta 
ta ’sirchanlik (shpris ignasi sanchilganda, qonni ko ‘rganda, tish 
ekstraksiyasida, gorizontal holatdan vertikal holatga o ‘tganda) 
xushdan ketishga moyillik omillari hisoblanadi. K o ‘p hollarda 
reflcktor o ‘tkir rivojlanadigan tomirlar tonusi pasayishi shunga 
sabab bo‘ladi. Ilushdan kctish to ‘satdan boshlanadi, ayrim 
hollarda ko ‘z oldi qorong‘ulashadi, bosh aylanadi, k o 'n g il aynishi,

---

oyoq v a qo‘llar og‘irlashib, jim irlashdan so‘ng xush yo ‘qolishi 
kuzatiladi.
K lin ik k o ‘rinishlari.
Tcri qoplamlari va shilliq qavatlar 
sovuq, rangpar, oqish, ko‘z olmasi yuqoriga botgan, qorachiqlar 
toraygan va yorug‘likka reaksiyasi y o ‘q. Nafas yuzaki bradipnoc, 
k o ‘ngil aynash, quloqda shang‘illash, bosh aylanishi, umumiy 
bchollik, 
xushning 
yo ‘qolishi, 
q o ‘l 
va 
oyoqlar 
sovuq, 
bradikardiya, pul’s yumshoq, sovuq yopishqoq terlash. Bu holat 2- 
3 m inutgacha davom etishi mumkin. Kcyin bcmor asta sekin 
o ‘ziga kela boshlaydi. Xushiga keladi. Atrofdagilarga adckvat 
m unosabatda bo‘lib, savollarga javob kaytaradi, avvalgi normal 
yuz k o ‘rinishiga ega bo ‘ladi.
D avo tadbirlari.
Bcmor hushdan kctganda, avvalo uni so f 
xavo bilan ta’minlash kerak. Bcmorning oyoqlarini biroz ko ‘tarib, 
chalqancha yotqiziladi. Baland ovozda ismini aytib chaqirish, 
yuziga sovuq suv sepish, tanani, qo‘l va oyoqlarini ishqalash 
mumkin. YOshiga mos ravishda uksus yoki novshadil spirti 
hidlatish va qon tomir analcptiklari: kofcin, kordiamin, efcdrin 
bcrish mumkin.
K ollaps. Kollaps — yurak laoliyatining kcskin susayib kctishi 
va tom irlar tonusining pasayishidan kclib chiqadigan holat b o ‘lib, 
qon tom irlar sig‘imiga AQXni tcng kclm ay qoladi. Sekin oqar qon 
k o ‘payadi va unga yurak yctishmovchiligi q o ‘shiladi.
K linik ko'rinishi.
 
Darmonsizlik, et uvushi, chanqov, tcri 
qoplamlari oqarishi yoki ko‘karishi, qo ‘l va oyoqlar sovub, sovuq 
yopishqoq ter chiqishi, b a ’zan hushidan kctish, arterial bosim 
pasayib, nafas olishi tezlashadi.
В irinchi yordam :
1. Klinik ko‘rinishlarning sabablarini y o ‘qotish;
2. Bernorning oyoqlarini bir oz ko ‘targan holda, chalqanchasiga 
yotqizish;
3. Kamfor spirtini badaniga surtish;
4. Badanini isitish.

---

Patogenetik davolash:
aylanayotgan qon hajm ini tiklash, 
nafas va yurak analeptiklari, pressor aminlar, 
glikozidlar, 
gormonlar, gazlar almashuvini yaxshilash, kislota-ishkor holatini 
muvozanatga keltirish va albatta asosiy kasallikning sabablarini 
davolash.
Qon tom irlar tonusi bilan bog‘liq b o ‘lgan qon aylanishining 
buzilishi quyidagi holatlarda yuzaga kcladi:
1. Qon tom ir harakatlantiruvchi markaz faoliyati pasayganda 
va simpatik nerv sistemasi ta ’siri kamaygani tufayli tom irlar 
tonusi pasayadi; gipoksiyaning terminal bosqichida refleksogen 
zonalarini 
ta ’sirlanishida, 
infeksion 
kasalliklarda, 
har 
xil 
intoksikatsiyalarda, 
buyrak 
usti 
bezlari 
yetishm ovchiligida, 
anafilaktik shokda va ganglioblokatorlar k o ‘p dozada berilganda 
uchraydi. A/В, m arkaziy venoz bosimi pasayishi, teri va shilliq 
pardalarning 
oqarishi, 
p u l’s 
tezlashuvi, 
yurak 
tovushlari 
bo ‘g ‘iqligi qon tom ir yctishmovchiligi bclgilari b o ‘lib hisoblanadi.
2. Simpatik nerv sistemasi kuchayishidan yoki qonga ichki 
pressor m oddalar katta miqdorda chiqqani tufayli qon tom irlar 
tonusi oshadi va A/В k o ‘tariladi. Umumiy pcrifcrik bosim 
oshganda chap qorinchaning zo‘riqib ishlashi natijasida yurak 
yctishmovchiligi yuzaga kelishi mumkin.
3. Aylanayotgan qon hajmi va qonning tarkibiy qismi 
o ‘zgarishlari bilan b o g ‘liq b o ‘lgan qon aylanishi yctishmovchiligi.
A. P. Z il’bcr qon aylanishi buzilishida 4 bosqichni ajratib 
k o ‘rsatadi:
♦ Qonning rcologik xususiyatlari buzilishi.
♦ Qon dimlanishi.
♦ Badaning suvsizlanishi.
Keng doirada qon aylanishining buzilishi.
Qon aylanish sistem asining har bir tarkibiy qismlari (yurak, 
qon tomirlar, A Q X )ning patologik o ‘zgarishlari m ikrotsirkul- 
yatsiya buzilishiga olib keladi. Qonning yopishqoqligi ortishi, 
metabolik atsidoz, eritrotsitlar cho‘kishining tezligi oshadi, oqsil 
katta m olckulyar fraksiyalari k o ‘payadi, tomirlarda eritrotsitlar

---

agreg atsiyasi, 30 ml gacha diurez, tana vazni va ichak haroratlari 
farqi 2 gradusdan oshib mikrotsirkulyatsiya buzilgani to ‘g ‘risida 
belgilam i namoyon qiladi.
ILar bir qon aylanishining buzilishi bir daqiqa davomidagi qon 
aylanish 
hajmi 
kamayishi 
Bilan 
namoyon 
bo‘ladi. 
Qon 
aylarushining nuqsonli doirasi kcngayadi va shiddat bilan yangi 
patologik mcxanizmlarni vujudga kcltiradi.