‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment
Yüklə 40,03 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Moliyaviy m enejm ent
— zamonaviy usullar asosida firm aning m oliyaviy-xo‘ja lik faoliyatini boshqarishga y o ‘naltirilgan professional (kasbiy) fao liyat turidir. Aylanma aktivlam i boshqarish m oliyaviy m enejm ent operatsiyalarining ju d a keng qismini tashkil etadi. Bu ularning k orxonaning to ‘lov qobiliyatini, rentabelligini va m oliyaviy faoliyatini, b o sh q a maqsadli natijalarini ta ’m inlashdagi yuqori roli bilan b o g‘liq. K orxona m oliyaviy faoliyatining xususiyatlari quyidagi om illarga b og ‘liqdir: korxo n a o ‘z faoliyatini tijorat orqali yoki tijorat 288 asoslangan holda am alga oshirilishiga; x o ‘ja lik shaklining tashk iliy huquqiy va korxona tasavvuridagi m u lk ch ilik turi qandayliliga; va nihoyat korxona qanday faoliyat turi bilan shug‘ullanadi, y a ’ni uning tarm oqqa taalluqligi. H ar qanday korxonaning m oliyav iy faoliyati uning yil m obaynida erishgan natijasi, y a ’ni shu d avrda olgan darom adi bilan baholanadi. Um um iy darom ad korxonaning darom adi v a ishchilarning d aro m ad ig ab o ‘linadi. Ishchilarning daromadi ish haqi hisoblanadi. A gar um umiy darom addan ish haqi ayirib tashlansa, unda asosan um um iy yoki yalpi foyda qoladi. 0 ‘z navbatida yalpi foyda quyidagilarga boMinadi: m ahsulotni (xizm atlam i) sotishdan olingan foyda; ishlab chiqarishdan tashqari olingan foyda; sotishdan tashqari olingan foyda. K orxonaning m oliyaviy natijasi — bu x o ‘jalik yurituvchi subyekt ixtiyorida b o ‘lgan va m oliyaviy m ajburiyatlam i bajarish uchun qayta ishlab chiqarishni kengaytirish uchun h am daxodim larni iqtisodiy rag ‘batlantirishga m o ‘ljallangan pul darom adlari v a tushum laridir. M oliyaviy resurslarni shakllantirish o ‘z m ablag‘lari v a u n g a tenglashtirilgan mablagMar, m oliyaviy bozordagi resurslarni y ig ‘ish va m oliya-bank tizimidagi qayta taqsim lashdan tushadigan pul m ablag‘lari hisobiga amalga oshiriladi. M oliyaviy resurslarning birlamchi shakllanishi korxona ta ’sis etilgan vaqtda, y a’ni u stav fondi tashkil etilganda sodir bo ‘ladi. U ning m anbalari: aksion erlik kapitali, pay badallari, tarm okdagi m oliyaviy resurslar, u z o k muddatli kreditlar, budjet m ablag‘lari hisoblanadi. Ustav fondi m iqdorini ishlab chiqarish jara y o n ig a investitsiyalangan pul m ablag‘lari m iqdori k o ‘rsatadi. H arakatda bo ‘lgan korxonaning m oliyaviy resurslarining asosiy m anbai sifatida sotilgan m ahsulot (k o ‘rsatilgan xizm at)ning narxi qatnashadi va tushumni taqsim lash jarayonida uning tu rli qism lari pul darom adlari v a ja m g ‘arm alari shaklini oladi. M o liyav iy resurslar asosan foyda (asosiy va bo sh q a faoliyat turlaridan) v a am ortizatsiya ajratm alari hisobiga shakllanadi. Shu bilan b irg a 289 m oliyaviy resurslar m anbalariga: eskirgan m ulkni sotishdan tushgan darom ad, barqaror passivlar, turli m aqsadli tushum lar, kurilishda ichki resurslarni yigish kabilar xam kiradi. X ususiylashtirish sharoitida yana bir m anba — bu m ehnat jam oasi a ’zolarining pay va boshqa badallaridir. Sezilarli darajadagi m oliyaviy resu rslar m oliyaviy bozor y ig ‘ishi m um kin; aksiya, obligatsiya sotish, k red it investitsiyalari va h.k. Bozor iqtisodiyoti sharoitida su g ‘urta kom paniyalari tom onidan to ‘lanadigan su g ‘urta qoplam lari katta rol o ‘ynaydi, budjet va sohadagi m oliyaviy m anbalarning roli esa kam ayib borm oqda. Q im m atbaxo q o g ‘ozlar b o ‘yicha foiz va dividendlar ham da m oliyaviy operatsiyalam i o'tkazishdan keladigan foyda kabi m oliyaviy resurs tu rlari paydo b o ‘lmokda. Foyda — dav lat budjeti vositalarining asosiy m anbai b o ‘lib hisoblanadi va uzoq m uddatli strategik h am da jo riy rejalarda tasdiqlangan k o ‘rsatk ich lar tarkibiga kiradi. Iqtisodiy m ohiyati jih atidan foyda s o f darom adning bir qism i b o ‘lib hisoblanadi. S of darom ad q o ‘shim cha m ehnat bilan yaratilgan qiym at boMib, m iqdor jihatdan m ahsulot q iym atidan uning tannarxi chegirib tashlangandan keyin qolgan qism idir. S o f daromad m ustaqil kategoriya sifatida nam oyon b o ‘ladi v a ishlab chiqarish m unosabatlarining m a’lum tom onlarini ifoda etadi. Jam iyatning s o f daromadi ikki k o ‘rinishda boMadi: 1. D avlatning m arkazlashtirilgan sof darom adi. 2. K orxonaning so f darom adi. K orxonalarda yaratiladigan so f darom adning bir qism i davlat budjetiga soliq sifatida o ‘tkaziladi. D avlatning tashkilotlar, korxonalar, aholi bilan paydo boMadigan m oliyaviy m unosabatlari budjet m unosabati deyiladi. Budjetdan tashqari fondlar — bu davlat m oliyalari p o g ‘onalaridan biridir. Budjetdan tashqari fondlarga ijro etuvchi hokim iyat egalik qiladi. U lar qonunchilik organlari tom onidan bevosita nazoratda boMishadi. Budjet defitsiti budjetdan tashqari fondlar yaratish zaruriyatini paydo qiladi. B udjetdan tashqari fondlar 290 — bu b a’zi om m aviy ehtiyojlarni m oliyalash uchun va tezkor m ustaqillik asosida kom pleks xarajatlar uchun davlat jalb etiladigan m oliyaviy resurslam i qayta taqsim lash v a ishlatish shaklidir. Yüklə 40,03 Kb. Dostları ilə paylaş:
|